جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در اين پژوهش با رويکردي تطبيقي ديدگاه‌هاي امام خميني و محيي الدّين ابن عربي به عنوان دو عارف معاصر و سَلَف درباره انسان کامل و مؤلّفه‌هاي مهّم کمال انساني و چگونگي نيل به آن مقايسه شده و مفاهيم و مصاديق انسان کامل از منظر آنان تشريح گرديده است. نويسنده نخست به بررسي مفهوم، جايگاه و ضرورت انسان کامل در عرفان نظري پرداخته و بر لزوم بحث از انسان شناسي در تفّکر و فرهنگ اسلامي تأکيد کرده و تحقيقات گسترده عارفان مسلمان در اين زمينه را منعکس ساخته است. هدف اصلي وي در اين تحقيق بيان جايگاه و تأثير ويژه انسان کامل در نظام هستي است، که وي اين مقوله را با مقوله ولايت پيوند داده است. او در ادامه تعريف، ويژگي‌ها و جايگاه انسان کامل در نظام هستي را از منظر محيي‌الدّين ابن عربي بررسي کرده و ضرورت وجود، ادله وجود و مصاديق انسان کامل و رابطه آن با ولايت و نبوّت را از ديدگاه ابن عربي تبيين کرده است. سپس به وارسي مفهوم و مصداق انسان کامل از منظر امام خميني( پرداخته و ضرورت وجود، ادلّه وجود و مصاديق انسان کامل و همچنين ارتباط آن را با مسأله نبوّت و امامت بررسيده و پيامبران الهي و ائّمه معصومين را از منظر آنان به عنوان مصاديق اصلي انسان کامل معرّفي کرده است. تجلّي تام و کامل اسما و صفات الهي بودن انسان کامل، رابطه مشيت الهي با مشيت و اراده انسان کامل، صورت حق و عالم بودن انسان کامل و خليفه الهي بودن او روي زمين، و واسطه فيض بودن انسان کامل از منظر اين دو عارف بزرگ اسلام، مراتب خلافت و ولايت انسان کامل و حقيقت محمّدي و علوي آن از منظر ابن عربي و تشريح مفهوم اَعيان ثابته و ارتباط آن با انسان کامل، از مهم ترين مندرجات اين نوشتار محسوب مي‌شود.

‫از آن‌جا که انسان در جهت نيل به سعادت نهايي مورد نظر دين، با نيازهاي ثابت و متغيير روبرو است؛ برخي از آموزه‌هاي دين ثابت و برخي ديگر متناسب با نيازهاي مقطعي او مطرح شده، و با تغيير آن نياز‌ها، حکم دين نيز تغيير مي‌کند. به‌طور کلي آموزه‌هاي دين به سه بخش اعتقادات، اخلاق و احکام تقسيم مي‌شود. از ديدگاه امام خميني( و شهيد مطهري، آموزه‌هاي اعتقادي چه فرعي و چه اصلي، جزء امور ثابت هستند؛ زيرا اعتقاد به‌معناي تعلق روح و انديشه است، و از آن‌جا که روح از امور ثابت است، متعلق روح يعني آن‌چه مورد اعتقاد قرار مي‌گيرد، نيز ثابت است. در حوزه اخلاق، ملاک فعل اخلاقي از ديدگاه اين دو عالم شيعي، عبارت از کرامت و عزت نفس است، و آن‌ها غايت فعل اخلاقي را تقرب به خداوند مي‌دانند. از سوي ديگر، احکام اخلاقي نيز بر دو دسته هستند: يک دسته از احکام اخلاقي مانند عدالت‌محوري، احکام اصولي است که مبتني بر مصالح و مفاسد واقعي بوده و همواره ثابت مي‌باشد. دسته ديگر احکام اخلاقي فرعي است که در برخي موارد تغيير مي‌يابد، مانند سخن دروغي که جان يک مؤمن بي‌گناه را نجات دهد. در حقيقت ملاک ثبات و تغيير در احکام اخلاقي از ديدگاه امام و شهيد مطهري اين است که احکام ثابت بر اساس نياز ثابت و بعد معنوي انسان مي‌باشد، و احکام متغير ناظر به بعد مادي و دنيوي و مقطعي بشر است. اما در حوزه احکام، نيز احکام اوليه به‌صورت کلي از ديدگاه ايشان ثابت است، اما احکام ثانويه و برخي از احکام حکومتي متغيير مي‌باشند؛ زيرا احکام اسلام مبتني بر مصالح و مفاسد است، و اسلام نياز‌هاي ثابت و متغيير بشر را در نظر دارد، و سرّ احکام ثابت و متغيير نيز همين نيازهاي ثابت و متغيير، و مصالح و مفاسد مطلق و مقيد است.