جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب خداوند متعال، منبع هدایت و نوری است که دانشمندان و مفسران را به سوی روش‌های تفسیر دقیق و معتبر رهنمون ساخته است. همه آنها کوشیده‌اند تا با استفاده از ابزارها و شیوه‌های موجود، معانی آشکار و پنهان آیات را استخراج کنند. این مفسران تحت تأثیر محیط فرهنگی و مکتب فکری خاص خود قرار داشتند و همین امر به هر یک از آنها سبک و اهداف ویژه‌ای در تفسیر بخشید، به طوری که هر کدام مسیر تفسیری منحصر به فردی را در پیش گرفتند که مبتنی بر چندین گرایش تفسیری بود. این گرایش‌ها بر اساس اهداف روش‌شناختی و معنوی هر مفسر شکل گرفته است. برخی از مفسران از رویکرد نقلی پیروی می‌کنند و در استدلال بر حجیت ظواهر قرآن، به روایات معصومان(ع) استناد می‌جویند. در مقابل، برخی دیگر به گرایش عقلی (یا همان اجتهاد پسندیده) تمایل دارند و از عقل و منطق برای تحلیل متون و تبیین معانی استفاده می‌کنند، که به تفسیر آنها بعدی تحلیلی و انتقادی می‌بخشد. همچنین، گروهی دیگر از علوم زبان و بلاغت بهره می‌برند تا دلالت‌های واژگانی و تصویری را روشن سازند و بر جنبه‌های زبانی قرآن تأکید کنند. علاوه بر این، برخی از مفسران رویکردی کلامی-اعتقادی دارند و با تکیه بر اصول ثابت عقیدتی، به مسائل اعتقادی و عبادی می‌پردازند. این پژوهش بر آن است تا سه گرایش نقلی، عقلی و زبانی/کلامی را در تفسیر سه مفسر شیخ طوسی، علامه طباطبایی و فیض کاشانی بررسی کند و وجوه تشابه و تفاوت در روش‌ها و نتایج تفسیری آنها را مشخص نماید. همچنین، این مطالعه در پی آن است که تأثیر عوامل روش‌شناختی و فرهنگی را در شکل‌گیری هر یک از این گرایش‌ها آشکار سازد و نشان دهد که این عوامل چگونه بر اثبات حجیت ظواهر قرآن تأثیر گذاشته‌اند. در این تحقیق، از روش استقرایی و توصیفی-تحلیلیِ تطبیقی استفاده خواهد شد تا تفاسیر ارائه‌شده توسط این سه مفسر مورد بررسی قرار گیرد، توصیف و تحلیل شود، و در نهایت، گرایش‌های تفسیری غالب در آثار آنها مشخص گردد. همچنین، نتایج به‌دست‌آمده از این مفسران در مواجهه با مسائل تفسیری مقایسه خواهد شد تا نقاط قوت و ضعف هر گرایش نمایان شود. این پژوهش می‌تواند به درک بهتر ما از ماهیت تفسیر قرآن کریم و استنباط معانی جامع و یکپارچه آن کمک کند

فهم و انگاره‌های متفاوت از متون مقدس، دلیل ناهمگونی تفاسیر، از ماهیّت ایمان، در گفتمانِ دینی مسلمانان گردیده است. این درگیری فکری ناشی از عقل‌گراییِ محض و نص‌گراییِ افراطی است که تحلیل گزاره‌های ایمانی را تحت تأثیر قرار داده است. در این آشفته بازار فکری، تئوری‌هایِ امام محمّد غزالی و مولانا فیض کاشانی ظهور یافته که بـا تفکیک‌ حوزه عقل در اصـول و فروع، گفتمان جدیدی را در تحلیل ماهیّت ایمـان مطرح ساخته است. در این نوشته تلاش می‌گردد، تا مشترکات و مفارقات دیدگاهای این دو شخصیّت دینی در بررسی ماهیّت ایمان آشکار گردد.

بررسی دقیق و خالی از تعصب و کینه و کینه به هر محقق روایات و احادیث ثابت می کند که هیچ موضوعی وجود ندارد که راویان بر آن اتفاق نظر داشته باشند و آن را از جمله حقایق ثابت دانسته باشند که در اندیشه اسلامی قابل انکار نباشد، مانند. مسأله امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و مسأله ظهور او در آخرالزمان برای برافراشتن پرچم حق و عدالت در برابر هر ستمگر و ظالمی است تحلیل و شناخت موضوع مهدویت در اسلام و چگونگی تفسیر و طبقه بندی آیات مربوط به این مفهوم و برجسته ساختن دیدگاه های الفیض الکاشانی در تفسیر آیات مربوط به مفهوم مهدویت بر اساس کیفی و رهیافت اکتشافی و به مجموعه ای از نتایج رسید که از آن معلوم می شود که امام مهدی از خاندان پاک علیهم السلام و از اولاد امیرالمؤمنین و فاطمه و حسین(ع) و فرزند پسر است. امام عسکری علیهماالسلام و او آخرین امام دوازده گانه علیهم السلام است، چنانکه در تفسیر الصافی از آیات فراوان آمده است و همچنین در روایات فراوانی که هر دو گروه و آنجا ثابت کرده اند، آمده است. روایات توضیحی فراوانی در تفسیر الصافی وجود داشت که به شخصیت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و یارانش و حمایت آنان از او و اجتماعشان پیرامون او می پرداخت. ظهور امام علیه السلام با رجعت صورت می گیرد و در قیامت واقع می شود و او نور خداوند متعال است و او حامل پیام ولایت، رسالت است. از پدرانش امامان معصوم علیهم السلام پیام محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و ظهورش برای پرکردن دنیا از عدل و داد خواهد بود. پس از او پر از ظلم و ستم شد و باز خواهد گشت تا حق همه را بازگرداند و عدالت را در همه جا گسترش دهد. بسته به دسته بندی آیات مربوط به مفهوم مهدویت ذکر شده، فیض الکاشانی می تواند تفاسیر مختلف و طبقه بندی های گوناگونی از آن آیات در الصافی داشته باشد. می توان از این جهت متفاوت بود که فیض کاشانی گاهی مستقیماً از آیات مهدوی تفاسیر می کند، در حالی که گاهی تفسیرهایی از آنها ارائه می کند و ممکن است گاهی آن آیات را در زمینه مهدویت تطبیق دهد یا از زوایای مختلف توضیح دهد.

کتاب الوافی اثر علامه ملا محسن فیض کاشانی (1007-1090ق) شرحی بر روایات جوامع حدیثی متقدم شیعه است. فیض کاشانی با عنوان «بیانٌ» در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان :و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، درصدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از منابع اصلی (الکافی،کتاب من لایحضره الفقیه و تهذیب الاحکام) استخراج شده است. پژوهش حاضر که به شیوه کتابخانه‌ای انجام شده به واژگان غریب نیمه اول جلد 6 کتاب الوافی (از ابتدای باب 1 با عنوان « طهاره الماء و طهوریته و أنه لا ینجس إلا إذا تغیر بالنجاسه » تا پایان « باب 48 الحبلی تری الدم‌ ») اختصاص یافته است در این پژوهش علاوه بر استخراج تعداد 200 واژه از 193 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع فیض برای شرح واژگان را به ترتیب، کتب لغت و کتب غریب الحدیث تشکیل می‌دهد. وی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب کتاب لسان العرب ابن منظور و کتاب الصحاح جوهری و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه ابن اثیر داشته است.

کتاب الوافی اثر علامه ملامحسن فیض کاشانی شرحی بر تمامی روایات کتاب الکافی کلینی است. فیض کاشانی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، درصدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتاب الکافی چاپ 8 جلدی دارالاسلامیه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب نیمه دوم جلد دوم کتاب الوافی (از ابتدای باب نوزده جلد دوم وافی با عنوان «من ادعی الإمامه بغیر حق و من صدقه و من جحد الإمام» تا پایان جلد 2 وافی یعنی انتهای باب «النوادر») اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 256 واژه از 245 ریشه، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع فیض برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و کتب غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. فیض کاشانی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب القاموس المحیط فیروزآبادی و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه ابن اثیر داشته است.

کتاب الوافی، اثر فیض کاشانی، یکی از جوامع حدیثی متأخر شیعه و شرحی بر کتب اربعه حدیثی شیعه است. فیض کاشانی در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجّه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، و نیز مصدر یابی هر شرح در صدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ی غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از کتب اربعه نیز استخراج شده است. پژوهش حاضر که به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته و به واژگان غریب جلد 19 کتاب الوافی فیض کاشانی (از ابتدای کتاب المطاعم و المشارب و التجملات ابواب 19 تا پایان باب 135 الوافی) اختصاص یافته که علاوه بر استخراج تعداد 276 واژه از 259 ریشه، منابع فیض کاشانی در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. در این جلد بیشترین منابع فیض کاشانی برای شرح واژگان را به ترتیب کتب لغت و کتاب غریب الحدیث تشکیل می‌دهند. فیض کاشانی در این جلد بیشترین استفاده را در بین کتب لغوی از کتاب القاموس المحیط فیروز آبادی و در کتب غریب الحدیث از کتاب النهایه ابن اثیر داشته است.

انسان شناسی اخلاق یکی از موضوعات جدید و میان رشته ای است که به تبیین اخلاق بر پایه مبانی انسان شناختی و رابطه میان آن دو می پردازد. متکلمان اسلامی از گذشته تا کنون، در تبیین رابطه انسان شناسی و اخلاق، تلاش‌هایی درخور انجام داده اند. شوربختانه امروزه این تلاش‌ها، در معرض فراموشی قرار گرفته است و در نتیجه، هر روز بیش از پیش، شاهد گسترش اخلاق سکولار در جوامع اسلامی با رویکرد انسان شناختی تجربی هستیم. بر همین اساس، نویسندگان در پژوهش حاضر بر آن شدند تا با روش توصیفی- تحلیلی به بازخوانی آرای ملامحسن فیض کاشانی، یکی از متکلمان برجسته شیعه، در تبیین رابطه انسان شناسی و اخلاق بپردازند. سوالات پژوهش شامل موارد زیر می باشد: 1.اهداف تربیت اخلاقی از نظر فیض کاشانی کدام است؟ 2. اصول تربیت اخلاقی از نظر فیض کاشانی کدام است؟ 3. روش‌های تربیت اخلاقی از نظر فیض کاشانی کدام است؟ نتیجه سوال اول تحقیق که اهداف تربیت اخلاقی از نظر فیض کاشانی کدام است نشان داد که شامل خودشناسی، خودسازی، تعادل روحی، تحقق سازگاری اجتماعی، رسیدن به قرب الهی بود. نتیجه سوال دوم تحقیق که اصول تربیت اخلاقی از نظر فیض کاشانی کدام است نشان داد که، شامل موارد زیر می شود که عبارتند از: اصل محافظت و مراقبت از نماز و روزه داری، اصل انفاق مالی، اصل توجه به حقوق دیگران، اصل اصلاح شرایط، اصل تعالی تدریجی و آخرین هم توسل و ارتباط معنوی با معصومین (ع) بود. نتایج سوال سوم تحقیق که روش‌های تربیت اخلاقی از نظر فیض کاشانی کدام است نشان داد که شامل موارد زیر می شود که عبارتند از :عمل به علم، محاسبه نفس، تکرار و تمرین و عادت، موعظه و نصیحت، الگوسازی و الگوپذیری، تشویق به تعاون و یاری، تحمیل به نفس، عبادت، بستر سازی و ایجاد محیط مساعد، توبه و بازگشت، مراقبه و محاسبه بود.

فهم سنت درکنار کتاب از دیر باز یکی از نیازهای اساسی بوده است. چرا که روایات ائمه(علیهم السلام) به عنوان مفسر ومبین قرآن، مهمترین منابع شناخت دین اسلام، پس از قرآن، محسوب می‌شوند. از این رو معصومان(علیهم السلام) به منظور فهم عمیق مفاد و متن حدیث بر تدبر و تعمق در معنای حدیث پای فشرده‌اند. عالمان پیشین هم، رسالت خطیر خود را در حفظ و انتقال میراث گرانبهای بر جای مانده از معصومان و پیشوایان بزرگ دین به انجام رساندند و با به کارگیری همه توان خویش، در حلّ و شرح مشکلات احادیث، گام‌هایی بلند برداشتند که در قالب بیان و ایضاح و تعلیقه و شروح کوتاه و بلند جلوه نموده است. یکی از مراحل اصلی فهم روایت فهم واژه‌های غریب و مشکل روایت است که عالمان گذشته در همه حال بر این تلاش بودند که الفاظ روایات را که بر اثر گذشت زمان جزء الفاظ غریب گشته‌اند، شرح و توضیح دهند بر این اساس در میان اهل سنت کتب بسیاری با عنوان غریب الحدیث تدوین شده است؛ در میان شیعیان کمتر به این مبحث به طور مستقل پرداخته شده است. یکی از شروحِ رواییِ ارزشمند کتب اربعه شیعه که اطلاعات مفیدی در زمینه شرح واژگان در آن یافت می‌شود، الوافی ملامحمدمحسن فیض کاشانی(ره) است. در این پایان‌نامه بر‌آنیم که کلیه واژه‌شناسی‌های موجود در محدوده نیمه دوم جلد2 الوافی بر اساس چاپ کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی علیه السلام‌ اصفهان (از جلد2 کتاب الحجه، ابتدای باب19 "من ادعی الإمامه بغیر حق و من صدقه و من جحد الإمام" تا پایان جلد2") با تاکید بر واژه‌های غریب را از میان شروح ایشان بر روایات کتب اربعه حدیث شیعه استخراج کرده و همراه با ذکر متن و سند تقطیع شده حدیث در قالب یک مجموعه غریب‌الحدیثی بر اساس ترتیب الفبایی ریشه تنظیم کنیم، سپس به منبع‌شناسی (مصدریابی) شروح لغوی ایشان بپردازیم. محدوده پژوهش از کتاب الوافی به نحوی انتخاب شده که حداقل مشتمل بر 200 شرح واژه باشد.

چکیده کتاب الوافی اثر ملامحسن فیض کاشانی شرحی بر روایات جوامع حدیثی متقدم شیعه است. فیض کاشانی با عنوان «بیانٌ» در خلال شرح روایات، به بررسی واژه‌های غریب در احادیث نیز پرداخته است. با توجه به اهمیت شناخت واژگان غریب در فهم کلام معصومان علیهم‌السلام و کمبود منابع غریب الحدیث در شیعه، این طرح با شناسایی، استخراج و نهایتاً تنظیم الفبایی ریشه واژگان غریب الحدیث موجود در این شرح، درصدد تدوین غریب الحدیثی جامع از این اثر ارزشمند است. برای فهم بهتر واژه‌ غریب، بخشی از حدیث که این واژه در آن قرار داشته تقطیع و آدرس روایت از منابع اصلی (الکافی،کتاب من لایحضره الفقیه و یا تهذیب الاحکام) استخراج شده است. پژوهش حاضر به واژگان غریب جلد چهارم کتاب الوافی اختصاص یافته است در این پژوهش علاوه بر استخراج تعداد 193 واژه،188ریشه ثلاثی و 5ریشه رباعی، منابع علامه در شرح این واژگان نیز مشخص شده است. وی در این جلد در بین کتاب‌های لغت از کتاب‌های قاموس المحیط، تهذیب اللغه، لسان العرب، الصحاح و المحکم و المحیط استفاده کرده و در بین کتاب‌های غریب الحدیث از دو کتاب النهایه و مجمع البحرین بهره برده و از کتاب تفسیری مجمع البیان نیز استفاده کرده است. کلیدواژه‌ها: شرح روایات، غریب الحدیث، فیض کاشانی، واژگان غریب، الوافی.

غریب الحدیث نویسی، در آغاز سده سوم هجری، آغاز گشت اما حاصل کارهای فکری آغازین در شرح واژه های غریب حدیث معدود بود شروحی که غالبا بدون ترتیب منطقی، مکتوب شده و بسیاری از آنها در طول تاریخ، مفقود گشته‌اند. امّا باید توجه داشت که هرچه بیشتر پیش می‌رویم، انس و آشنایی با واژه های پیشین، کمتر می شود و هرچه کاربرد حدیث، گسترده تر شود و در جوامع گونه‌گون بشری، جا باز کند و پرسش های بیشتری درباره آن مطرح گردد، نیاز به کاوش‌های لغوی افزون خواهد شد. عالمان گذشته خصوصا اهل سنت اهتمام بسیاری در شرح و توضیح الفاظ غریب روایات داشته و آثار متعددی را تدوین کرده‌اند. اما متاسفانه در شیعه آثار غریب الحدیث کم‌شمار است. مجمع البحرین طریحی تنها اثر مستقل غریب الحدیثی چند قرن اخیر به شمار می‌رود. در دوره معاصر نیز کارهای معدودی در حوزه غریب الحدیث شیعی انجام شده است. از جمله «غریب الحدیث فی بحار الانوار» اثر حسین حسینی بیرجندی و نیز «غریب الحدیث فی الکتب الاربعه» اثر مرحوم مدیرشانه چی و جمعی از نویسندگان که در شرح واژگان کتب اربعه گرداوری شده است. پژوهش حاضر در صدد است تا کلیه واژگان عمدتاً غریب که فیض کاشانی از ابتدایکتاب المطاعم و المشارب و التجملات ابواب19 تا پایان باب 135 الوافی به شرح آنها پرداخته است شناسایی و ریشه‌یابی کرده و نیز منابعی را که ایشان برای بازشناسی و شرح واژگان غریب در این جلد از آن استفاده کرده است مشخص نماید. در این پژوهش تمام واژه های شرح‌شده با تأکید بر واژگان غریب از میان شرح ایشان بر روایات استخراج و بر اساس حروف الفبای ریشه ها تنظیم خواهد شد.