جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کتاب هدایت و سعادت انسان است و برای بهره‌مندی از هدایت قرآنی، باید با آن مأنوس شد. مقام معظم رهبری به‌عنوان یک فقیه عظیم الشان و راهنمای دینی و بزرگ معلم قرآن تأکیدات فراوانی نسبت به انس با قرآن داشته‌اند. این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی و با محور قرار دادن سخنان مقام معظم رهبری سامان‌یافته است، درصدد تبیین دیدگاه معظم له درباره انس با قرآن، مراحل و آثار آن است. همراه داشتن مصحف، نگاه به خط قرآن، گوش سپردن به تلاوت قرآن، خواندن قرآن، حفظ قرآن، تدبر در معانی و مفاهیم آیات، عمل کردن به دستورات قرآن جزو مراحل انس با قرآن است که مقام معظم رهبری تأکید زیادی بر آن داشته‌اند. همچنین ایجاد خشیت، ازدیاد ایمان، زدودن زنگار از دل، نزول سکینه و رحمت الهی، نگاه داشته شدن از شر شیطان، بازداشتن انسان از گناه، برون‌رفت از فتنه‌ها، فلاح و رستگاری، پیروی از تعالیم قرآن و ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه جزو آثار انس با قرآن از منظر مقام معظم رهبری است.

موضوع سیاست خارجی در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی‌جویی است؛ از‌این‌رو، می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. یکی از مقوله‌های بسیار مهمی که در سیاست خارجی اسلامی مطرح است، «استکبارستیزی» است، موضوعی که توسط امام خمینی (رحمه‌الله علیه) مطرح شد و آیت‌الله خامنه‌ای نیز در بیانات و پیام‌های مختلف به آن اشاره کرده است. بر این اساس، پژوهش حاضر براساس روش تحلیل محتوا درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است که مستندات قرآنی استکبارستیزی در اندیشۀ سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای کدام‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش پس از تبیین مفهوم استکبار، براساس روش تحلیل محتوا به بررسی این مفهوم در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته، سپس در قرآن کریم بازشناسی شده است؛ بدین معنا که مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای با مقولات و نتایج مفهوم موردنظر در قرآن کریم مقایسه شده و شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده شده و مشخص شده است بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی به چه میزان براساس مستندات قرآنی است. براساس یافته‌های پژوهش، در آیات قرآن به بیشتر مقوله‌هایی که در تحلیل بیانات آیت‌الله خامنه‌ای استخراج شده، اشاره شده است. این مقوله‌ها عبارت‌اند از: مفهوم استکبار، ویژگی‌های استکبار، عوامل پیدایش استکبار، علل مبارزه با استکبار و عدم سازش با آنان، راه‌های مبارزه با استکبار، رویکردهای مختلف در مواجهه با استکبار.

روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که در جهان‏بینی اسلامی ملاصدرا، امام خمینی و مقام معظم رهبری، انسان موجودی مدنی الطبع می‌باشد و برای زیستن به برقراری تعاملات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی نیازمند است. از این‌رو، ملاصدرا بر زعامت اجتماعی و سیاسی انسان ایده‌آل تاکید دارد. امام خمینی و مقام معظم رهبری نیز با توجه به پیروزی انقلاب اسلامی ایران و نقش محوری میان مردم، رهبری و ایدئولوژی اسلامی، بر کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا، آگاهی‌بخشی و تأمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در حدود قانون برای رشد مادی و معنوی جامعه تأکید دارند. بر این اساس، ارتباط میان سه اندیشمند در این موضوع را می‌توان چنین ترسیم کرد که ملاصدرا به صورت بنیادین و ریشه‌ای به مسئله نقش اجتماعی و سیاسی انسان ایده‌آل پرداخته، امام خمینی در قالب اندیشه کاربردی و براساس حکمت متعالیه به مسئله نظر دارند و مقام معظم رهبری نیز بر گستره کاربرد اندیشه‌ای امام خمینی افزودند و بر نقش‌آفرینی آن در قالب مصادیق در پیکره جامعه تأکید دارند.

راجع به جایگاه دین و مذهب در نظام‌های سیاسی حاکم بر کشورها، به صورت کلی سه نوع نظام متصور است: 1. نظام‌های سیاسی غیرمذهبی، 2. نظام‌های سیاسی مبتنی بر رسمیت مذهب در قانون‌گذاری، 3. نظام‌های سیاسی با رسمیت کامل دین و مذهب در تمام شئون کشور. نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری شیعی با حاکمیتی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی، جزء الگوی دوم محسوب می‌شود؛ لذا در این مقاله می‌کوشیم جایگاه تشیع در قانون اساسی و دیدگاه‌های دو رهبر انقلاب اسلامی ایران، روح‌الله خمینی و سید علی خامنه‌ای، را بکاویم. برای رسیدن به این هدف از روش توصیفی‌تحلیلی و منابع کتاب‌خانه‌ای و دیجیتال کمک می‌گیریم. به نظر می‌رسد با تصویب مذهب تشیع در قانون اساسی و تأکید رهبران دینی و سیاسی بر اهمیت و جایگاه تشیع، نتایج پذیرفتنی و موجهی در این زمینه‌ها به دست آمده است: عرصه‌های داخلی نظیر «وحدت‌نظر در قانون‌گذاری و اداره مملکت»، «تضمین بقای انقلاب و استقلال نظام»، «تأمین حقوق اقلیت‌ها» و «تقویت و تحکیم فرآیند دموکراسی‌سازی، نظیر حفظ و تقویت سازوکارهای مشارکت سیاسی»، «حفظ امنیت داخلی کشور» و عرصه‌های خارجی نظیر وحدت جهان تشیع و جلوگیری از عملیاتی‌شدن سیاست‌های تفرقه‌آمیز و دشمنانه علیه وحدت جهان اسلام.

هدف: مذاق شریعت که مراد از آن سبک و سیاق شارع در جعل احکام است و ملاکهای بنیادین شریعت را در امر تشریع و جعل قوانین در بر می‌گیرد، از جمله اموری است که برای استنباط و ارزیابی احکام، مورد توجه فقیهان قرار گرفته است. هدف از جستار حاضر، تبیین مصادیق مذاق شریعت و ایضاح ملاکهای بنیادین شرعی در امر قانونگذاری با رویکردی بر سیرۀ امام رضا(ع) و آرا و سخنان مقام معظم رهبری بود. روش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانهای انجام شده است. یافته‌ها: قطعی‌ترین اصولی که از سوی شارع در جعل احکام در نظر گرفته شده است، عبارتند از: 1. رعایت مصلحت؛ 2. عقلایی بودن؛ 3. عادلانه بودن؛ 4. رعایت تسهیل و آسان‌گیری؛ 5. عدم تحریک عواطف و جلوگیری از نزاع. نتیجه‌گیری: از بررسی روایات امام رضا(ع) و سیرۀ عملی ایشان دریافتیم که ایشان در احادیث متعددی به مصادیق مذاق شریعت اشاره کرده و همواره سعی در اقدام بر اساس سبک و سیاق مورد پذیرش شارع داشته‌اند. با امعان نظر در بیانات مقام معظم رهبری نیز دریافتیم که مذاق شریعت در اندیشۀ ایشان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای که هر یک از ملاکهای ذکرشده، در دفعات متعدد در سخنرانی‌ها و استفتائات ایشان نمود پیدا کرده و در حوزه‌های گوناگون مورد توجه ایشان واقع شده است.

یکی از مهم‌ترین مباحث در حکومت اسلامی، مسئلة نقش مردم در حکومت است. با توجه به اینکه مبنایی‌ترین اعتقاد در اسلام، باور به توحید است، در این پژوهش با شیوة توصیفی ـ تحلیلی، پس از بیان توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی، نقش مردم در مشروعیت سیاسی تبیین و در ادامه به بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی و نسبت آن با توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی پرداخته شده است. در نتیجة این پژوهش، با توجه به اشتراک نظر در باور به توحید و مراتب آن، از نظر این دو اندیشمند اسلامی، مردم در مشروعیت سیاسی حکومت اسلامی هیچ نقشی نداشته و نقش آنها فقط تحقق‌بخشی به حکومت از باب تکلیف است. ایشان در باب مشارکت سیاسی، حق تعیین نظام و ساختار آن، تعیین حاکم و کارگزاران، تعیین قانون‌گذار، مجری قانون و نظارت بر قانون را از آنِ خداوند متعال می‌دانند و معتقدند که دیگران فقط با اذن الهی حق انجام چنین اموری را دارند.

مهم ترین ویژگی عصر حاضر پررنگ شدن ارتباطات میان فرهنگی در کنار ارتباطات درون فرهنگی و فرافرهنگی است. رشد و گسترش روزافزون فناوی‌ های ارتباطی زمینه ‌های فشردگی ارتباطات و رقیق شدن مرزهای جغرافیایی را فراهم ساخته و مردمان اقصی نقاط جهان را به‌ گونه‌ای به هم نزدیک ساخته که ارتباط با افراد متعلق به فرهنگ‌ های مختلف گریز ‌ناپذیر گشته است. همین امر، مسائل فراوانی را به‌ دنبال خود آورده است؛ از جمله این‌ که آیا ارتباط با افرادی که از نظر فرهنگی ممکن است تفاوت ‌های جدی با ما(مسلمانان) داشته باشند، نیازمند رعایت چارچوب ‌های هنجاری خاص است؟ پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مساله مذکور و با روش توصیفی تحلیلی، اندیشه‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی را بررسی کرده و به این نتیجه نایل شده است که رعایت دست‌کم 5 اصل شامل: دعوت، عدالت، حفظ استقلال و عزتمندی، تمسک به مشترکات و تقیه مداراتی در ارتباطات میان‌ فرهنگی توصیه می شود.

معنویت در بیانیه‌گام دوم انقلاب، از جایگاه مهمی برخوردار است؛ هم ازاین‌رو که یکی از دستاوردهای چهل‎ساله انقلاب،ارتقای معنویت اسلامی بوده و هم از این جهت که یکی از اهداف مهم در گام دوم، ارتقای بیشتر آن در جامعه ایران به حساب آمده است. البته در مقام ارتقای بیشتر معنویت در گام دوم چالش‌هایی وجود دارد که یکی از مهم‎ترین آنها، رواج معنویت‌گرایی جدید در ایران است. از همین ‌رو، این مقاله عهده‌دار بررسی پیامدهای معرفتی معنویت جدید و ارائه راهکارهایی برای مقابله با آن در جامعه ایرانی است. معنویت جدید دارای پیامدهای متنوعی نظیر ترویج اومانیسم، تحریف فرجام‌گرایی، تبلیغ معنویت اباحه‌گرایانه، تعبیر زمینی از عشق و تعبیر مادی از آرامش معنوی است و مهم‎ترین رویکرد برای مقابله با این گونه پیامدها، ارتقای سطح آگاهی عمومی است؛ به عبارت دیگر، افزایش کیفی آگاهی درباره پیامدهای منفی معنویت جدید ازیک سو و محاسن معنویت اسلامی از سوی دیگر، به ‌منزله رویکرد کلانی در راستای تحقق معنویت اسلامی مندرج در بیانیه گام دوم قلمداد می‌شود. بر همین اساس، می‌توان به سه راهبرد اشاره کرد. نخست، راهبردکوتاه‎مدت تحت عنوان «بیان معایب معرفتی، فرهنگی و اجتماعی معنویت جدید»؛ دوم، راهبرد میان‎مدت با عنوان: «تغییر نگرش ایرانیان در مورد باورهای معنویت‌گرایی جدید»؛ سوم، راهبرد بلندمدت که عبارت است از «ارتقای آگاهی از محاسن معنویت‌ اسلامی به‌ منظور تمایل ایرانیان به سوی باورها و لوازم معنویت اسلامی».

اهمیت و جایگاه انتظار موجب شده تا در روایات از آن به برترین اعمال امت، بافضیلت‌ترین و بهترین عبادات و برترین جهاد امت، یاد شود. همراهی انتظار با لفظ «فرج» در این روایات بیانگر آن است‌که در انتظار و چشم به راه بودن به فرج و گشایش، نگاه جامعه و سمت و سوی آن به تحول و دگرگونی مثبت با ایجاد بینش‌ها و نگرش‌های صحیح است‌که سعادت و فرج و گشایش را برای مردم در پی خواهد داشت؛ و موجب آمادگی جامعه در زوایا و حوزه‌های مختلف اعتقادی و فکری، اخلاقی و تربیتی، و فرهنگی و اجتماعی، و سیاسی می‌شود. «طرح کلی» بیانگر پایه‌ها و بنیان‌ها و زیرساخت‌هایی است‌که چیزی بر آن استوار باشد و بدان تکیه داشته باشد و به‌واسطه تنوع موضوعاتش متنوع خواهد بود. مانند طرح فطری، طرح عقلی، طرح نقلی و... بررسی طرح کلی مهدویت و انتظار در منظومه فکری اندیشمندان اسلامی موجب می‌شود تا با الهام از آن افکار، جامعه منتظِر خود را برای ایجاد و تحقق جامعه موعود و آرمانی اسلامی که در اندیشه اسلامی از آن به حکومت جهانی امام مهدی7 یاد می‌شود؛ آماده نماید. در نتیجه با شناخت آثار و ابعاد مختلف باور به مهدویت می‌توان در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای آینده جامعه اسلامی به منظور احیای تمدن اسلامی از آن کمک گرفت. در نوشته پیش‌رو «طرح کلی فطری و عقلی انتظار در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله)» مورد بررسی قرار گرفته و به این سؤال که «مهم‌ترین طرح کلی فطری و عقلی انتظار از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله) کدامند؟ پاسخ داده شده است. برای تبیین پاسخ این پرسش به آثار مکتوب و منقول معظم‌له مراجعه گردیده و از روش توصیفی و تحلیلی بهره گرفته شده است. از مهم‌ترین نوآوری‌های این تحقیق، استخراج طرح کلی فطری و عقلی انتظار براساس منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله) است.