جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مباحث در حکومت اسلامی، مسئلة نقش مردم در حکومت است. با توجه به اینکه مبنایی‌ترین اعتقاد در اسلام، باور به توحید است، در این پژوهش با شیوة توصیفی ـ تحلیلی، پس از بیان توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی، نقش مردم در مشروعیت سیاسی تبیین و در ادامه به بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی و نسبت آن با توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی پرداخته شده است. در نتیجة این پژوهش، با توجه به اشتراک نظر در باور به توحید و مراتب آن، از نظر این دو اندیشمند اسلامی، مردم در مشروعیت سیاسی حکومت اسلامی هیچ نقشی نداشته و نقش آنها فقط تحقق‌بخشی به حکومت از باب تکلیف است. ایشان در باب مشارکت سیاسی، حق تعیین نظام و ساختار آن، تعیین حاکم و کارگزاران، تعیین قانون‌گذار، مجری قانون و نظارت بر قانون را از آنِ خداوند متعال می‌دانند و معتقدند که دیگران فقط با اذن الهی حق انجام چنین اموری را دارند.

مهم ترین ویژگی عصر حاضر پررنگ شدن ارتباطات میان فرهنگی در کنار ارتباطات درون فرهنگی و فرافرهنگی است. رشد و گسترش روزافزون فناوی‌ های ارتباطی زمینه ‌های فشردگی ارتباطات و رقیق شدن مرزهای جغرافیایی را فراهم ساخته و مردمان اقصی نقاط جهان را به‌ گونه‌ای به هم نزدیک ساخته که ارتباط با افراد متعلق به فرهنگ‌ های مختلف گریز ‌ناپذیر گشته است. همین امر، مسائل فراوانی را به‌ دنبال خود آورده است؛ از جمله این‌ که آیا ارتباط با افرادی که از نظر فرهنگی ممکن است تفاوت ‌های جدی با ما(مسلمانان) داشته باشند، نیازمند رعایت چارچوب ‌های هنجاری خاص است؟ پژوهش حاضر با هدف دستیابی به مساله مذکور و با روش توصیفی تحلیلی، اندیشه‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی را بررسی کرده و به این نتیجه نایل شده است که رعایت دست‌کم 5 اصل شامل: دعوت، عدالت، حفظ استقلال و عزتمندی، تمسک به مشترکات و تقیه مداراتی در ارتباطات میان‌ فرهنگی توصیه می شود.

معنویت در بیانیه‌گام دوم انقلاب، از جایگاه مهمی برخوردار است؛ هم ازاین‌رو که یکی از دستاوردهای چهل‎ساله انقلاب،ارتقای معنویت اسلامی بوده و هم از این جهت که یکی از اهداف مهم در گام دوم، ارتقای بیشتر آن در جامعه ایران به حساب آمده است. البته در مقام ارتقای بیشتر معنویت در گام دوم چالش‌هایی وجود دارد که یکی از مهم‎ترین آنها، رواج معنویت‌گرایی جدید در ایران است. از همین ‌رو، این مقاله عهده‌دار بررسی پیامدهای معرفتی معنویت جدید و ارائه راهکارهایی برای مقابله با آن در جامعه ایرانی است. معنویت جدید دارای پیامدهای متنوعی نظیر ترویج اومانیسم، تحریف فرجام‌گرایی، تبلیغ معنویت اباحه‌گرایانه، تعبیر زمینی از عشق و تعبیر مادی از آرامش معنوی است و مهم‎ترین رویکرد برای مقابله با این گونه پیامدها، ارتقای سطح آگاهی عمومی است؛ به عبارت دیگر، افزایش کیفی آگاهی درباره پیامدهای منفی معنویت جدید ازیک سو و محاسن معنویت اسلامی از سوی دیگر، به ‌منزله رویکرد کلانی در راستای تحقق معنویت اسلامی مندرج در بیانیه گام دوم قلمداد می‌شود. بر همین اساس، می‌توان به سه راهبرد اشاره کرد. نخست، راهبردکوتاه‎مدت تحت عنوان «بیان معایب معرفتی، فرهنگی و اجتماعی معنویت جدید»؛ دوم، راهبرد میان‎مدت با عنوان: «تغییر نگرش ایرانیان در مورد باورهای معنویت‌گرایی جدید»؛ سوم، راهبرد بلندمدت که عبارت است از «ارتقای آگاهی از محاسن معنویت‌ اسلامی به‌ منظور تمایل ایرانیان به سوی باورها و لوازم معنویت اسلامی».

اهمیت و جایگاه انتظار موجب شده تا در روایات از آن به برترین اعمال امت، بافضیلت‌ترین و بهترین عبادات و برترین جهاد امت، یاد شود. همراهی انتظار با لفظ «فرج» در این روایات بیانگر آن است‌که در انتظار و چشم به راه بودن به فرج و گشایش، نگاه جامعه و سمت و سوی آن به تحول و دگرگونی مثبت با ایجاد بینش‌ها و نگرش‌های صحیح است‌که سعادت و فرج و گشایش را برای مردم در پی خواهد داشت؛ و موجب آمادگی جامعه در زوایا و حوزه‌های مختلف اعتقادی و فکری، اخلاقی و تربیتی، و فرهنگی و اجتماعی، و سیاسی می‌شود. «طرح کلی» بیانگر پایه‌ها و بنیان‌ها و زیرساخت‌هایی است‌که چیزی بر آن استوار باشد و بدان تکیه داشته باشد و به‌واسطه تنوع موضوعاتش متنوع خواهد بود. مانند طرح فطری، طرح عقلی، طرح نقلی و... بررسی طرح کلی مهدویت و انتظار در منظومه فکری اندیشمندان اسلامی موجب می‌شود تا با الهام از آن افکار، جامعه منتظِر خود را برای ایجاد و تحقق جامعه موعود و آرمانی اسلامی که در اندیشه اسلامی از آن به حکومت جهانی امام مهدی7 یاد می‌شود؛ آماده نماید. در نتیجه با شناخت آثار و ابعاد مختلف باور به مهدویت می‌توان در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای آینده جامعه اسلامی به منظور احیای تمدن اسلامی از آن کمک گرفت. در نوشته پیش‌رو «طرح کلی فطری و عقلی انتظار در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله)» مورد بررسی قرار گرفته و به این سؤال که «مهم‌ترین طرح کلی فطری و عقلی انتظار از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله) کدامند؟ پاسخ داده شده است. برای تبیین پاسخ این پرسش به آثار مکتوب و منقول معظم‌له مراجعه گردیده و از روش توصیفی و تحلیلی بهره گرفته شده است. از مهم‌ترین نوآوری‌های این تحقیق، استخراج طرح کلی فطری و عقلی انتظار براساس منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله) است.

شیوۀ واکنش رهبران جهان به اولین بحران پاندمی در قرن 21 میلادی از جمله مسائلی است که توجه متفکران را در مبارزه با این بحران به خود جلب کرده است. در این میان بررسی نحوۀ عملکرد رهبری ایران حائز اهمیت است. ولی‌فقیه، نماینده تفکر دینی، سیاسی شیعی در قرن حاضر است. بررسی آرای ایشان در این بحران جهانی باب جدیدی در مطالعات الهیات سیاسی به شمار می­آید. علاوه بر این، رفتارهای افراطی که از سوی برخی از شیعیان در زمان شیوع کرونا در ایران در رسانه­ها منتشر شد پاسخگویی به این سؤال را که تفکر حقیقی شیعه در مقابله با چنین بحران‌هایی چیست، به امری ضروری مبدل می­کند. در این مقاله رویکرد آیت‌الله خامنه‌ای در بحران کرونا از منظر کلامی بررسی شده است. آیت‌الله خامنه­ای ماهیت پاندمی کرونا را بلا و آزمونی برای ملت­ها و دولت­ها می­داند و برای عبور از آن دو راهکار اساسی ارائه می­دهد. هدف از بلا از نگاه ایشان کسب معرفت فردی و جمعی است و رابطۀ علم و دین از نگاه ایشان رابطه میان دو امر عقلانی است که در تضاد با یکدیگر نیستند و این امر به مثابه معرفی نوعی عقلانیت دینی است. در این رویکرد، پایبندی به قواعد ثابت شده بهداشتی عین دین‌داری است.

این پژوهش با روش اجتهادی تلاش دارد آموزه انتظار را از منظر فقهی مورد بررسی قرار دهد و حکم تکلیفی انتظار را بر پایه نصوص دینی بیان کند و با تحلیل دیدگاه و بیایات امام خامنه‌ای حکم شرعی انتظار را از منظر ایشان ذکر نماید. می­توان این تحقیق را تحلیل فقهی و روایی دیدگاه امام خامنه­ای در مسئله انتظار به­شمار آورد. دستاورد این پژوهش اثبات وجوب انتظار ظهور با ادله عقلی و نقلی است. حکم فقهی انتظار در سه مرحله موضوع­شناسی، حکم‌شناسی و حل تعارض بیان می­شود. از نظر موضوع­شناسی انتظار دو صورت دارد: حالت نفسانی و عمل. حالت نفسانی انتظار دوگونه است: انتظار قلبی و انتظار انفعالی. عمل نیز سه‌گونه است: انجام تکالیف شرعی عام، انجام تکالیف شرعی با رویکرد انتظار و اعمال خاص زمینه‌سازانه. براساس موضوع­شناسی یادشده، احکام تکلیفی انتظار عبارت است از: 1. انتظار قلبی یکی از واجبات شرعی بر هر مسلمانی است؛ 2. انتظار انفعالی، انتظار منفی و حرام است؛ 3. انجام تکالیف شرعی عام درحقیقت انتظار نیست و اقتضای مسلمانی است؛ 4و5. انجام تکالیف شرعی با رویکرد انتظار و اعمال خاص زمینه‌سازانه، وابسته به ظرفیت افراد، نهادها و دولت است و برخی از مراتب آن واجب می­باشد.

طرح کلی دین اسلام یکی از دغدغه‌های آیت‌الله خامنه‌ای است و در آثار مختلف به تبیین این مهم پرداخته‌اند. ایشان بر پایه کتاب و سنت، سعی کرده است تا مهم‌ترین معارف اسلام را در ساختاری هندسی و هماهنگ طبقه‌بندی کند تا از این طریق بتواند اسلام را به عنوان طرح و مسلکی اجتماعی دارای اصولی منسجم و یک آهنگ و ناظر به زندگی جمعی انسان‌ها تبیین کند و از این طریق زمینه برای کشف نظریه اسلام برای جامعه و حکومت اسلامی و هویت‌بخشی به مسلمین فراهم شود. ایشان با استناد به قرآن کریم و سیره معصومین؟عهم؟، توحید را محور طرح کلی دین می‌داند که در اطراف آن شبکه‌ای از مفاهیم و معارف زندگی‌ساز در سه عرصه جهان‌بینی، انسان‌شناسی و خط مشی اجتماعی شکل می‌گیرد.

حرکت انبیاء یک حرکت تکاملی است و در صدد رشد و ترقی انسان به شکوفایی استعدادها و ظرفیت‌های وجودی انسان است. حرکت تکاملی انبیای الهی بر پایه مفهوم مرکزی و بنیادین «توحید» است. توحید و معرفت خدا همه مایه تکامل و تعالی روح انسان و رشد و تعالی وجودی اوست که هدف عالی و نهایی انبیاء است و هم طرح توحید به معنای ایجاد یک محیط الهی و سالم و پیشنهاد ساختار جامعه و نظم الهی، عادلانه، بدون ظلم، بدون استثمارِ اجتماع است. با استفاده از قرآن کریم و اطلاعات تاریخی و تحلیل عقلی، این حرکت در سه مرحله مهم طی شده است: مرحله اول: تحول و رستاخیز درونی؛ مرحله دوم: رستاخیز وانقلاب اجتماعی؛ مرحله سوم: ساختن و بنیانگذاری یک اجتماع نو. هر کدام از این مراحل از گام‌های مختلفی تشکیل شده است.

جوامع بشری هماره با چالش شهوت‌پرستی مواجه بوده و هستند. روایات مهدوی از نمود و بروز افراط در شهوت جنسی در آخرالزمان حکایت دارد و آن را از اشراط الساعة برشمرده و این دوران را به «بدترین دوران زندگی بشر» معرفی کرده است. پرده‌دری حجاب‌ها، گرایش شدید و سرعت به لذات حیوانی، حلال کردن حرام الهی در اطفاء غریزه جنسی و... از جمله نشانه‌های چنین رفتاری در عصر غیبت است که وجه اشتراک همه آنها جرأت به شکستن حدود الهی است. از دیگر سو قرآن کریم و روایات، با تبیین قرقگاه الهی و چگونگی اهتمام به آن، راهکار مواجهه با چنین پدیده‌ای را در سه ساحت نگرشی و گرایشی و رفتاری ارائه نموده است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی _ تحلیلی، ضمن آسیب‌شناسی چالش پیش‌گفته، آثارِ کاربست قاعده حریم حمی در مواجهه با افراط‌گرایی جنسی در آخرالزمان را تبیین می‌نماید. اجرای چنین قاعده‌ای که مبتنی بر آیات قرآن و روایات معصومان؟عهم؟ است، نقش اساسی در مواجهه موفق با چالش شهوت‌پرستی و نیز پاسبانی از جامعه منتظر دارد.