جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله وحدت وجود یکی از مسائل مهم در حوزه کلام و عرفان و فلسفه اسلامی محسوب می‌شود. و محوری‌ترین مبحث در تفکر عرفانی و یکی از مسائل پر مناقشه و جنجالی در تاریخ کلام و عرفان اسلامی و حتی در میان محققان غربی به شمار می‌رود. و تقریباً همه مباحث دیگر حول عرفان و کلام به نحوی به همین مسئله بازگشت می‌کند. گروهی از متکلمان مانند محمد طاهر قمی و میرلوحی از اساس با اندیشه عرفا مخالف بودند. از طرفی دیگر عالمانی چون سید حیدر آملی و فیض کاشانی و ملاصدرا به دنبال استفاده از نظریه‌های عرفانی در تفسیر متون دینی بودند. مرحوم علامه محمد باقر مجلسی دیدگاه و موضعی میانه دو گروه عالمان اتخاذ نمود.و در برخورد با بزرگان عرفان اندیشه‌های آنان اصل تفسیر عرفانی بر مبنای مکتب امامان شیعه را پذیرفت. در این مقاله میان دیدگاه توحید عرفانی سید حیدر املی و علامه مجلسی مقایسه صورت گرفته و سعی گردیده دیدگاه صحیح و قابل فهمی از نظریه وحدت وجود ارائه گردد.

علم خداوند متعال به خود، منشأ نظریات کلان فلسفی و عرفانی در دو مکتب عرفانی و فلسفی ابن ‌‌‌‌‌‌‌عربی و ملاصدرا شده است؛ ملاصدرا و ابن‌ ‌‌‌‌‌‌عربی با ره‌یافت‌‌‌‌‌‌‌های نسبتاً مشابه به تبیین علم الهی به خویش پرداخته‌‌‌‌‌‌‌اند. این نوشتار ابتدا از طریق تحلیل داده‌ها در دو سنّت فلسفی و عرفانی و سپس با به‌کارگیری روش مقایسه و تطبیق در صدد بررسی تناظر مفهومی و محتوایی دیدگاه این دو شخصیت عارف و حکیم در مبحث علم ذات به ذات است. نتیجه‌ تحقیق نشان‌دهنده‌ تأثر عمیق مکتب صدرایی از جهان‌‌‌‌‌‌‌بینی عرفان اسلامی در مبحث مراتب علم الهی است؛ تاآنجاکه در برخی از آثار نهایی ملاصدرا به‌‌‌‌‌‌‌صراحت از تفکیک مقامات غیب‌‌‌‌‌‌‌الغیوب و تعیّنات اولی و ثانیه دفاع شده و قواعد فلسفی مکتب صدرایی، همچون قاعده‌ بسیط‌‌‌‌‌‌‌الحقیقه کلّ الاشیاء، در راستای این تفکیک، استخدام شده است. بدین معنا که این قاعده در نگرش صدرایی معطوف به مقام تعیّن ثانی است. نگارنده ملتفت به وجود عباراتی متشابه در کلام ملاصدرا است. لکن تبیین نموده که آن عبارات هم‌سو با غالب عباراتی است که در کتب ملاصدرا برای تبیین مقامات علمی در صقع ربوبی طرح شده است.

شمس‌الدّین محمّد تبریزی عارف و اندیشمند اسلامی قرن هفتم هجری قمری است که عمیق‌ترین تاثیر روحی را بر شخصیّت مولانا جلال‌الدّین بلخی رومی برجای نهاده است. در مقالات شمس‌تبریزی، شخصیّت‌های فراوان عرفانی و علمی به چشم می‌خورد که شمس درباره‌ی آراء و نظریّات آنان به نقد و بررسی پرداخته است. از جمله‌ی این شخصیّت‌ها می‌توان به محبی‌الدّین بن عربی, شیخ اشراق سهروردی و امام فخر رازی اشاره کرد. شاخصه‌ی مشترک این سه اندیشمند برچسته‌ی مسلمان» تمخض و مهارت آتان در علوم بحشی و مدرسی است. محیی‌الدّین عربی عارفی است که به تصوّف رنگ فلسفه بخشید. سهروردی حکیم اشراقی است که جمع علم عرفانی و داش برهانی را ویژگی حکیم متاّه می‌داند. امام فخر رازی متکلّم و مفشر کم نظیر اسلامی است که‌به مداقه‌های علمی و مدرسی اشتهار دارد. مهمترین انتقاد شمس‌تبریزی براین سه اندیشمند بزرگه این است که آنان را به عدم متابعست از حضرت محمد (ص) منتسب داشته است. متابعت از حضرت محمّد (ص) به یک معنا یعنی کتمان و پوشیده داشتن احوال باطنی و شهودی خود و نیز هم تراز ندانستن خود با مقام آن حضرت. شمس‌تبریزی» ابن عربی را کوهی بزرگ، همدرد و مونسی نیکو و مردی شگرف می‌داند, شیخ اشراق را به نورائیت باطنش می‌ستاید و در برابر مخالفانش از شخصیّت علمی و ایمان او به حمایت برمی‌خیزد. امام فخر رازی را سرآمد بخائان علم رسمی و فیلسوف‌منش می‌خواند. شمس‌تبریزی خود را نه شیخ می‌داند و نه مرید می‌خواند. بلکه خود را فراتر از شیخ و مرید می‌بیند و با روحیّه‌ی منتقدانه‌ی خود با عارفان و عالمان به و مناظره می‌نشیند.

هدف از نگارش مقاله حاضر آن است تا نشان دهد، سهروردی فیلسوفی است که مکتب فلسفی اشراق را به وجود آورده ، و در فلسفه اش از اندیشه های عرفانی، ذوقی، و فلسفه افلاطون و افلاطونیان تاثیر پذیرفته و نگرش او به عالم هستی بر خلاف مشائیان بود و این حکمت از عرفای پیش از آن خصوصا عرفان ابن عربی تاثیر عمده ای گرفته و از آن جمله ، این دو متفکر هر دو قائل به قاعده امکان اشرف هستند و حقیقت را به صورت تشکیکی تصور میکنند. سهروردی ازین حقیقت تشکیکی به حقیقت نور و ابن عربی به حقیقت وجود تعبیر می کند ولی هر دو به نور الانوار قائلند، و سهروردی به اصالت نور معتقد است و وجود را مفهومی ذهنی و از اعتبارات عقلی می داند. بدین ترتیب ، در نگارش این مقاله بررسی تاثیر مساله عرفان ابن عربی بر افکار شیخ اشراق و توضیح و بسط آن محور اساسی است .

هدف: ولایت از دیدگاه ابن عربی به نظربه آراء. یافته های تحقیق:ولایت و به تبع آن خلافت ونبوت درهرسه سیرانسان قابل تبیین وتعریف است. ولایت در نزول تجلی یافتن انسان ازحق، در صعود فنای انسان درحق به حق درخلق است. نتیجه گیری:توجه به مساله ولایت و نگاه خاص عرفان اسلامی به انسان در تطبیق با دیدگاه فلسفه غرب درموردانسان وحل گره های ناگشوده بشردراین مورد راه گشاست.آنچه دراین نوشتارآمده است سرآغازی است که میتواند درتطبیق مقایسه این دیدگاه عرفانی باآراء فیلسوفانی نظیر هگل و یافلاسفه های اگزیستالیستی مورداستفاده قرارگیرد.

تجلی نقطه محوری ابن عربی است،تجلی حق دارای مراتبی است .فیض اقدس که مرتبه عدم تعین است و تحدد است مرحله اول تجلی حق است تجلی حق تعالی بر خود این تجلی کاملا یک امر غیبی، فرامادی، فرا زمانی و فراتاریخی است .به عبارت دیگر اولین مرتبه تجلی حق تعالی، ظهور اعیان ثابته است .فیض مقدس، مرتبه دوم تجلی حق تعالی است که تجلی شهودی نیز نامیده شده ،در این مرحله حق در صورت های بی نهایت متکثر در عالم شهادت ظهور پیدا می کند و تجلی می کند.سه نوع تعطیل در سنت غربی و اسلامی لحاظ شده است ، اولی : تعطیل عن المعرفة . دومی :تعطیل عن البیان . سومی : تعطیل ذات عن الصفات .در تفکر هیک تعطیل عن المعرفة موضوعیت محوری دارد چه از لحاظ ادراکات عقلی و چه از لحاظ تجربه دینی انسان نمی تواند به حق فی نفسه آنگونه که هست معرفت پیدا کند . در مقابل در سنت ابن عربی و نظریه تجلی او هر سه نوع تعطیل منتفی و مردود است لذا حق در ذات خود هم قابل شناخت و هم قابل توصیف است و ادراکات عقلی به عنوان مقدمه ای برای شهود حق از اهمیت خاصی برخوردار است .

شر از جمله مسائلی است که الهی‌دانان جهان بر مبنای دغدغه‌های الهیاتی خود به طور جدی با آن مواجه شده و به آن پاسخ داده‌اند. در این میان، الگوهای الهیات‌های پویشی، گشوده، اعتراض، ضعف خدا، صلیب، مرگ خدا، اگزیستانسی، و فمینیستی نمونه‌هایی قابل‌توجه هستند. الهی‌دان بزرگ عرفانی، ابن‌عربی، نیز به مسئله شرّ پاسخ‌هایی گفته است که در این مقاله قصد داریم آنها را با توجه به الگوهای الهیاتی معاصر بازسازی کنیم. برخی از مؤلفه‌های موجود در پاسخ‌های بازسازی‌شده به تفکیک نوع الهیات به طور خلاصه عبارت‌اند از سریان قدرت مطلق و عدم انحصار آن در خدا و وجود امکان‌های تعین‌ناپذیرِ آینده برای انسان‌ها در الهیات پویشی، عاملیت انسان در جهان و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از پدیده‌های آن و تبادل یگانه‌انگارانه بین خدا و انسان در الهیات گشوده، عینیت خدا با جهان و با اسباب خیر و شرّ جهان که مجوز حق اعتراض به خداست در الهیات اعتراض، اعتدال الهی در خصوص خیرات و شرور جهان و دلالت آن بر «بدیع‌ترین جهان ممکن» دانستن جهان در الهیات ضعف خدا، تحول رنج عیسی از طریق شهید بودن خود و رقیب بودن خدا برای قوم در الهیات صلیب، دلالت تعابیری نظیر «عنقاء مغرب» و «غیب مطلق» بر غیبت خدا و تأکید بر اصل شادی قلبی و باطنی در الهیات مرگ خدا، قابلیت‌های معناسازی و بازسازی رابطه با خدا در الهیات اگزیستانسی، و تأکید بر دو جنبۀ لاهوتی و ناسوتی در انسان و کامل‌تر بودن مشاهدۀ فاعلانه-منفعلانه خدا در زن در الهیات فمینیستی.

هدف تحقیق: سعی می شود تا جایگاه و اهمیت عالم مثال و تاثیر و نتیجه‌ای که پذیرفتن این عالم در سیستم فکری فیلسوف و عارف بزرگی چون سهروردی و ابن عربی داشته بررسی شود و همچنین تاثیر پذیری ابن عربی از سهروردی در باب مساله عالم مثال نیز بررسی می شود. پرسشهای تحقیق: آیا عالم مثال مطرح در اندیشه سهروردی همان عالم مثال افلاطونی است‭ ؟‬پذیرفتن عالم مثال در اندیشه سهروردی چه نتایجی را بدنبال داشته است‭ ؟‬آیا ابن عربی در مساله عالم خیال از سهروردی تاثیر پذیرفته است‭ ؟‬روش تحقیق: توصیفی. یافته‌های تحقیق: در میان حکماء شیخ اشراق در زمره کسانی است که شدیدا به وجود عالم مثال اعتقاد دارد او با اثبات مثل معلقه اقدام نموده مهمترین برهان فلسفی که در جهت اثبات عالم مثال قاعده امکان اشراف می باشد. سهروردی تنها بر وجود مثال نزولی اقامه برهان نموده و از مثال صعودی چندان بحث نکرده است. اصطلاح خیال در عرفان نظری ابن عربی کاربرد وسیع دارد او برای خیال سه مرتبه اساسی در نظر گرفته است : خود عالم یا کل ماسوی ا...، عالم مثال با عالم واسط کبیر، عالم واسط صغیر باقوه خیال در انسان، ابن عربی عالم مثال را وسیع ترین عوالم دانسته یعنی نه تنها او اعتقاد به وجود چنین عالمی دارد بلکه آن را اوسع عوالم می داند.

پژوهش حاضر یک نوع روش ماهیت¬شناسی در حوزه سبک زندگی، معرفت¬بخشی اسلامی و باورهای سنتی اسلامی و عرصه هاي مشابه را تبیین¬می¬کند. شناخت و تبیین مفاهیم ترکیبی همچون سبک زندگی اسلامی، کاري است پیچیده که در عهدة شرح¬اللفظ نیست و در این راستا دین مبین اسلام در تمامی حوزه ها چارچوب¬هایی را در جنبه¬های مختلف ارائه¬نموده که بر این اساس نظریه-های متفاوتی نیز ارائه¬شده¬است. در برخورد با تجربه دینی دو دیدگاه وجود دارد. یکی ساخت¬گرایی که تجربه را مجموعه ساختار ذهنی فرد تجربه¬گر می‌داند و دیگری ذات¬گرایی که تجربه¬های گوناگون را دارای هسته‌ای با اوصاف مشترک می‌داند. معرفت¬شناسان جدید، تجربه محض و بدون تغییر را قبول نداشته و باورهای پیشین را مسبوق به تجربه آورده و تأثیر زمان و مکان و فرهنگ تجربه را سبب تفسیر آلود‌شدن آن می‌دانند. اما صاحب این قلم با بدعت خواندن مکاشفات برخی از عرفا توسط هم¬عصران آن¬ها و تعارض داشتن مکاشفات لیدی جولیان با تعالیم کلیسای دوران خودش، نقش زمان و مکان را در تجربه محض نپذیرفته و برای اثبات آن به شش دلیل از ابن عربی بدین قرار توسل جسته‌اند و آنگاه با این استدلال‌ها مکاشفه عارف را زمانی معرفت¬زا و قابل¬اعتماد می‌داند که خالص بوده و دارای این شرایط باشد تا از این طریق تجربه محض را اثبات¬نماید.