جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود ادیان گوناگون واقعیتی انکارناپذیر است؛ اما نوع مواجهه با آن مهم است. این پژوهش در صدد است با روش توصیفی-تحلیلی، نگاه ابن‌عربی به مسئله تنوع ادیان را از دریچه اسمای الهی بررسی ­نماید. با توجه به اینکه عالم تجلی­گاه اسما و بازتاب صفات الهی است و هر انسانی نیز مظهر اسمی از اسماست و برخی اسما بر برخی دیگر تفاضل دارند، از طرفی ادیان الهی پیامبرانی داشتند که هر کدام مظهر اسمی از اسماءالله­اند؛ مثلاً حضرت نوح† مظهر تنزیه و سبوحیت الهی، حضرت ابراهیم† مظهر خلت الهی، حضرت موسی† مظهر هیبت و قهر خداست، حضرت مسیح† مظهر مهر و رحمت خداست و حضرت ختمی مرتبت مظهر اسم اعظم ­الله که جامع همه اسما و صفات الهی و آیینه تمام‌نمای حق است، از این رو دین خاتم نیز جامع­ترین و کامل­ترین ادیان است و ادیان دیگر از کمال و جامعیت برخوردار نیستند و گرویدن به ادیان دیگر با وجود دین کامل و جامع معقول نیست. با پژوهش‌های انجام‌شده، دیدگاه عارفان به‌ویژه ابن‌عربی در میان نگرش‌های موجود درباره تنوع ادیان، کثرت‌گرایی را برنمی­تابد، نگارنده این موضوع را با توجه به آثار عرفانی عارفان به‌ویژه فتوحات مکیه و فصوص الحکم محی‌الدین عربی بزرگ‌ترین بنیان‌گذار و مؤسس عرفان نظری، پی گرفته و شواهدی را یادآور شده است.

ترجمه ماشینی: این کتاب با مطالعه تاریخ مفهوم «انسان کامل» (الإنسان الکامل)، یک ایده کلیدی در تاریخ تصوف را بررسی می کند. این ایده که ابتدا توسط ابن عربی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بعداً توسط الجیلی به طور عمیق تر مورد بررسی قرار گرفت، اثر خود را در اندیشه عرفانی، متافیزیکی و سیاسی بعدی اسلامی از شمال آفریقا تا آسیای جنوب شرقی تا دوران مدرن بر جای گذاشت. این تحقیق داستان توسعه آن اندیشه را از ابن عربی تا الجیلی و پس از آن بیان می کند. این کار را از طریق یک مطالعه موضوعی، بر اساس مطالعه دقیق منابع اولیه به زبان عربی و فارسی، از عناصر کلیدی این ایده انجام می دهد، از جمله این ایده که انسان کامل محل تجلی الهی است (محار)، مفهوم " قطب (قطب) و حقیقت محمدی (الحقیقه آل محمدیه) و هویت انسان کامل. با قرار دادن کار الجیلی در برابر پس‌زمینه برخوردهای پیشین ابن‌عربی از این ایده، نشان می‌دهد که جیلی ایده انسان کامل را در چندین جهت جدید قرار داده است، که پیامدهای عمده‌ای برای چگونگی پیامبر اسلام - کهن الگویی دارد. انسان کامل - در اندیشه اسلامی متاخر مورد توجه قرار گرفت. این جلد که خوانندگان را با ایده کلیدی صوفیانه انسان کامل (الإنسان الکامل) آشنا می کند، مورد توجه محققان و دانشجویان علاقه مند به تصوف، اسلام، دین و فلسفه خواهد بود.

توحید ذاتی از مهم‌ترین مسائل توحیدی است که کم‌وکیف تقریر آن دارای اهمیت و از چالش‌های مباحث عرفانی و کلامی است؛ به گونه‌ای که اندک‌تغییری در چشم‌انداز فهم و تقریر آن، به ایجاد زاویه و خروج از توحید ناب اهل بیت (ع) منجر خواهد شد. توحید ذاتی احدی و فردانی دو گونه از برجسته‌ترین تقریرهای ابن‌عربی است که در قالب ویژگی‌های خاصی به تصویر کشیده و با برهان‌هایی به اثبات رسانیده است. این مقاله با روشی توصیفی ـ تحلیلی و استنباطی کوشیده است با تأکید بر توحید ذاتی احدی، ضمن به‌تصویر‌کشیدن دیدگاه ابن‌عربی در این‌باره در قالب صورت‌بندی جدیدی، تفاوت آن را با توحید فردانی بیان می‌کند. همچنین آن را در سنجه روایات می‌گذارد و با ارائه تحلیل‌هایی هم تعبیر لفظی توحید ذاتی احدی و هم حقیقت معنایی آن را از دیدگاه ابن‌عربی در این سنجه مورد بذل تأملاتی پژوهشی قرار داده است و نقطه عطفی را در زمینه همسویی و ناهمسویی این دیدگاه با روایات بیان می‌کند.

فهم درست نسبت ‌به حقیقت هر چیز، به ویژه ماهیت انسان، تأثیر مستقیم بر کیفیت هویت­بخشی و تدوین حقوق متناسب با آن دارد. به همین دلیل در این جستار، با اشاره به آیات خلقت زن از مرد، نحوه مواجهه مفسران غرب جهان اسلام (ابن­عربی، ابن­عطیه، قرطبی و ابن­عاشور) با آیات خلقت زن مورد بررسی قرار گرفته تا ادعای وجود تبعیض جنسیتی در آیات پیش­گفته ـ که برداشت تفسیر مفسران یاد شده است ـ تحلیل شود. مفسران یادشده با وجود اختلاف در مفردات آیات مربوطه، نتیجه مشترکی از کیفیت و هدف از خلقت زن ارائه کرده‌اند. ابن­عربی، ابن­عطیه و قرطبی حرف «مِنْ» در آیه 1 نساء و 72 نحل را «مِنْ» جنسیه دانسته­اند؛ ولی ابن‌عاشور، «مِنْ» تبعیضیه می­داند. با وجود این، همه مفسران یادشده، تبعیض در مبدأ خلقت را نتیجه گرفته­اند. همچنین، ابن­عطیه و قرطبی، «مِنْ» در آیه 21 روم و 189 اعراف را «مِنْ» جنسیه دانسته­اند؛ اما ابن­عاشور در 21 روم، «مِنْ» نوع و در 189 اعراف، «مِنْ» تبعیضیه می­داند. البته، همه مفسران یادشده، هدف از خلقت زن را خدمت به مرد بیان کرده‌اند که ادعایشان بر دو دلیل استوار است: دلیل اولشان، به روایتی است که توأم با روایات متعارض است و دلیل دومشان، بر تفسیر «ثُمَّ» در آیه 6 زمر است که بدون بررسی رابطه معطوف و معطوفٌ­علیه، آن را به معنای تأخیر رتبی گرفته­اند؛ در صورتی که لفظ «ثُمَّ»، هنگامی بر تراخی رتبی دلالت دارد که در آیه، شواهدی دال بر پایین بودن جایگاه معطوف نسبت به معطوفٌ­علیه وجود داشته باشد. با توجه به اینکه چنین شواهدی در آیات مربوطه یافت نشد؛ اندیشه قرآنی، دلالت بر یکسانی و یگانگی ماهوی زن و مرد دارد. گواه بر این مطلب، تقریر میزان واحد ارزیابی تقوا برای همه انسان­هاست.

کتاب Sufism and Taoism، نوشته توشیهیکو ایزوتسو از جمله کتاب‌های خوب و تأثیرگذار در زمینه مطالعات تطبیقی ادیان است. در این کتاب عرفان ابن‌عربی و تائویی، با یکدیگر مقایسه شده‌اند. آشنایی خوب نویسنده با این دو مکتب عرفانی و همچنین تفکیک معرفی دو سنت عرفانی از بخش مقایسه، از جمله امتیازاتی است که این کتاب را شایستة خواندن کرده است. لیکن این اثر ضعف‌هایی نیز دارد. با وجود اینکه نویسنده آشنایی خوبی با عرفان ابن‌عربی دارد، نتوانسته است عناصر کلیدی عرفان او را معرفی و نظام عرفانی او را به‌خوبی بازسازی کند. این امر باعث شده است مسائل عرفان نظری و عملی را به هم بیامیزد. همچنین نویسنده از تفسیرهای مختلف عرفان تائویی غفلت ورزیده است. از طرف دیگر، علی‌رغم اینکه هدف کتاب مقایسه است، اما بخش کوچکی از کتاب به مقایسة دو سنت، اختصاص یافته است. علاوه بر این، مقایسة او نیز دارای ایراداتی است؛ مانند اینکه از ماهیت نظری عرفان ابن‌عربی و ماهیت عملی عرفان تائویی غفلت کرده؛ در مقام مقایسه کمتر به اختلاف‌ها توجه کرده؛ در معادل‌سازی بین این دو سنت دچار اشتباهاتی شده؛ و کار او به تحمیل عرفان ابن‌عربی بر عرفان تائویی انجامیده است.