جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشۀ «وحدت وجود» یکی از بنیادی‌ترین ارکان عرفان نظری ابن عربی است که بر یگانگی مطلق وجود و تجلی آن در صور گوناگون هستی تأکید دارد. این نگرش، نه ‌تنها برداشتی عرفانی و الهیاتی از رابطۀ انسان با خداوند ارائه می‌دهد، بلکه می‌تواند به‌عنوان مدلی اخلاقی-اجتماعی نیز مورد استفاده قرار گیرد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی قابلیت‌های اندیشۀ وحدت وجود در ارتقای کیفیت روابط اجتماعی انسان‌ها می‌پردازد. بر مبنای این دیدگاه، همه موجودات، جلوههای گوناگون حقیقتی واحدند و همین وحدت ذاتی، پایه ‌ای برای پذیرش دیگران، کاهش تعارض و گسترش تفاهم فراهم می‌آورد. این بینش می‌تواند مبنای ارزش‌‌هایی چون احترام به کرامت انسان، محبت بی‌‌قید، عدالت اجتماعی و همزیستی مسالمت‌‌آمیز در جامعه قرار گیرد. اندیشۀ ابن عربی با نفی مرزهای خشک میان خودی و غیرخودی، زمینه‌ای برای نوعی انسان‌گرایی معنوی فراهم می‌آورد که از دل عرفان اسلامی بر می‌خیزد. در دنیای امروز که با بحران هویت، خشونت و گسست‌‌های اجتماعی مواجه است، بازخوانی این اندیشه می‌تواند پاسخی مؤثر به نیاز بشر برای بازسازی روابط انسانی باشد. در نهایت، وحدت وجود می‌تواند به‌عنوان الگویی اخلاقی، پیونددهندۀ معرفت عرفانی و کنش اجتماعی تلقی شود.

این نوشتار به نحو توصیفی تحلیلی درصدد تبیین هویت غیبیه، حضرت احدیت و حضرت واحدیت و احکام مترتب بر آنها از منظر حکمت حدیثی شیعی و قیاس آن با آراء ابن عربی است، بنحوی که در ابتداء بر اساس نصّ دانستیم که «کنه هویت غیبیه» غیر از «ذات هویت غیبیه» و «اسمائش» است به طوری که اولاً طبق حکمت حدیث‌ شیعی، مراتب نظام هستی در مرتبه امری عبارتند از: کنه هویت غیبیه، ذات هویت غیبیه، حضرت احدیت و حضرت واحدیت، که مراد از ذات هویت غیبیه، همان حضرت هو در (هو الله احد) و «احد» صفت ذاتی هو و واحدیت، وجه احدیت است به نحوی که هم از حیث وجودی و هم از حیث احکام وجودی میان «کنه هویت غیبیه» با «ذات هویت غیبیه» و «اسماء» نوعی بینونیت در کینونیت و اشتراک لفظی در وجود حاکم است که ابن عربی نیز همین معنارا تصریح نموده؛ ثانیاً ذات (هو) که وجه بالطبع کنه غیبیه است دارای دو حیثیت اثباتی و تنزیهی برای کنه‌غیبیه است واین دو حیثیت بواسطه احدیت سلبیه ظاهرشده، چراکه حضرت احدیت دارای دو حیثیت سلبی و ایجابی است، احدیت سلبی هرگونه اسم و تعین کمالیه‌ای را از کنه ذات نفی می‌کند اما احدیت ایجابی، مصدر همه اسماء و علت تحقق حضرت واحدیت است که درقیاس با آراء ابن عربی او نیز احدیت را به دو ساحت عینی و کثیر تقسیم و حضرت واحدیت-راظهور واحدیت کثیر می‌داند، ضمن اینکه او نیز همچون حکمت حدیثی، نسبت میان وجود لابشرط با دیگر مراتب وجود را بنحو اشتراک لفظی و نسبت میان مراتب مادون او با یکدیگر را اشتراک معنوی می‌داند.

محیی‌الدین ابن‌عربی (ف. 638ق) ملقب به شیخ اکبر از چهره‌های شاخص عرفان و تصوف و یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تأثیرگذار در عرفان نظری است. نوشته‌های ابن‌عربی و به‌ویژه کتاب فصوص الحکم و برخی شرح‌های آن در طول سده‌های اخیر در بسیاری از مدارس دینی جهان اسلام تدریس می‌شده است. در جهان غرب اولین اثری که از ابن‌عربی منتشر شد رساله مختصر «اصطلاحات صوفیه» است که گوستاو فلوگل (ف.۱۸۷۰م) خاورشناس آلمانی آن را به سال 1845م به همراه کتاب التعریفات میرسیدشریف جرجانی (ف. 816ق) تصحیح و منتشر کرد. از آن به بعد آثار متعددی در غرب پیرامون اندیشه‌های ابن‌عربی منتشر شده است و اقبال به ابن‌عربی در دهه‌های اخیر بسیار شدت گرفته است. یکی از آثاری که ابن‌عربی را به خوانندۀ غیرمتخصص غربی معرفی می‌کند و به‌اختصار به اندیشه‌های او می‌پردازد، کتاب «ابن‌عربی وارث انبیا» نوشتۀ ویلیام چیتیک است. این کتاب به زبان‌های فارسی و عربی ترجمه شده است. در مقاله حاضر به معرفی کتاب چیتیک و ترجمه‌های آن می‌پردازیم.