جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر در مورد علم النفس ، اسلام و مسلمین می باشد و در بخش های مختلف به بررسی علم نفس می پردازد.

ویلهلم دیلتای از فیلسوفان شهیر در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است که تلاش خود را مصروف بنیانگذاری علوم انسانی، از راه استقلال بخشیدن به روش خاص تحقیق در این رشته از علوم در برابر علوم طبیعی کرده است. کتاب ذات فلسفه وی به طور خلاصه مایه تفکر او را باز نموده است. نویسنده در این اثر به تبیین مفهوم فلسفه، چیستی ذات و ویژگیهای آن پرداخته و قصد وی روشن کردن این مهم است. او برای رسیدن به چنین مقصودی بررسی مفهوم فلسفه از یونان تا عصر حاضر را نیز، پی‏گرفته و آن را در بوته نقد نهاده از سوی دیگر به تبیین نسبت میان فلسفه و دین، هنر و ادبیات و علم به عنوان پاره‏ای از مهم‏ترین شاخه‏های علوم انسانی پرداخته است.

در این مقاله کوشیده­ایم تا نشان دهیم سوبژکتویسم، از درون اخلاق سر برآورده؛ غایتش نجات آدمی از تقدیر خدایان و رساندنش به خودبنیادی است. سوبژکتویسم به مثابه جنگ علیه خدایان، توسط سقراط از طریق بیرون راندن دیونوسیوس و غلبه­ آپولون آغاز می­شود. افلاطون با معادله­ سقراطی فضیلت مساوی معرفت است و اعلان اینکه شناسایی تنها به باشنده تعلق می­گیرد، سوبژکتویسم را تکامل می­بخشد؛ اما ناگزیر از تکیه به خدایی واحد و متعالی می­شود. با تعالی خدا از وجود در نوافلاطونیان، سوبژکتویسم به اوج می­رسد؛ اما به دلیل بیگانگی با بدن، ناگزیر از تجسد خدای­اش می­گردد، تا بدن را تحت شناخت نجات دهد. وحدت خدا، سوژه و تن ممکن نبود مگر بر صلیب! پس خدا به آسمان بازگشت، بقای سوژه تحت ایمان به خدا تضمین شد و تن نفی گشت. با دکارت جای خدا و سوژه عوض می­شود؛ عنصر عقلانی تن تحت عنوان امتداد نجات می­یابد، اما سوژه­ی دکارتی میان اسارت در خود، یا ضرورت در طبیعت معلق می­گردد؛ کانت طبیعت را تحت قوانین فاهمه درآورده و با تقویم سوژه از درون اختیارش به سوژه نجات بخشیده و با طرح غایت­مندی در جهان، آزادی سوژه در طبیعت مکانیکی را ممکن می­کند. هر چند در کانت سوبژکتویسم به اوج خود می­رسد اما تن، به منزله­ امر سرکوب شده تحت عنوان نومن از همان آغاز مفقود می­شود و فلسفه­ نیچه به عنوان صدای این تن سرکوب شده با تحویل بردن نقد اول و دوم به نقد سوم، سوبژکتویسم مبتنی بر نفی تن را به پرسپکتویسم مبتنی بر تن تبدیل می­کند.

تعادل تراژیک در فلسفه هنر نیچه عبارت از جمع و تعادل بین امر دیونیزوسی و آپولونی است. امر دیونیزوسی نیرو و میل به یگانگی با امر خاستگاهی و آری­گویی به آن و امر آپولونی همین آری­گویی در قالب زندگی ا­ست. حرکت به سمت یکی شدن با اراده خاستگاهی به نحو دیونیزوسی در شعر حافظ و سنت عرفانی همان حالت سکر عارفانه است که با نماد می و ساقی معین می­شود. به نحو سنتی در عرفان حرکت به سمت یکی شدن با امر خاستگاهی و فنای در آن همواره ارزش مطلق است، اما امر تراژیک با این متفاوت است. امر تراژیک ضمن حفظ این میل، امر خاستگاهی را در تجلیات آن یعنی در طبیعت و زندگی و فردیت نیز جویا می­شود. تعادل تراژیک را باید آری­گویی به تمام ابعاد هستی دانست که این امر در شعر حافظ معادل «رضا» و حاصل «رندی» است. حافظ بر خلاف سنت عرفانی که یکسره سُکری یا صحوی یعنی در جهت فنای در خدا یا زهدِ ریایی یا آمیزه­ای بیروح از آنها قرار داشت راه حلی برای ماندن در عرصه­ تراژیک هستی ارائه داد تا نه در فنا، بلکه در رضا بر اساس «رندی»، از سرمستی حضور وجود بهره گیرد.

کتاب نیچه و فلسفه نوشته ژیل دلوز و ترجمه لیلا کوچک منش به بحث در خصوص تفکر فلسفی نیچه می پردازد، در این کتاب مباحثی چون تبارشناسی، هستی، خواست قدرت، نهیلیسم، دیالکتیک، اخلاق، کینه توزی، علیه هگل باوری و... مطرح می شود.

هدف این مقاله، بررسی ارتباط امر دیونیزوسی و آپولونی در فلسفة هنر نیچه با فلسفة شوپنهاور است. در این زمینه، ضمن بیان سابقة تفاسیر موجود در ارتباط امر دیونیزوسی و آپولونی با اراده، تصور، والا و زیبا، به بررسی نقاط قوّت و ضعف آن می‌پردازیم. سپس در بحثی تکمیلی و متفاوت با سنّت تفاسیر موجود، رابطة امر دیونیزوسی و آپولونی را در فلسفة اخلاق شوپنهاور جویا می‌شویم. در فلسفة اخلاق، شوپنهاور خودخواهی اراده را اساس عمدة اعمال اخلاقی ما در نظر می‌گیرد. او این خودخواهی را به خودخواهی غیر منفعطت‌طلبانه تعبیر می‌کند که شامل خودخواهی ارادة زندگی و خودخواهی به شکل شرارت محض است. از این نظر که خودخواهی اراده همان آری‌گویی به اراده است، نیچه آن‌ها را با تغییر ارزشگذاری، اساس فلسفة هنر خود قرار داده‌است و نام‌های دیونیزوسی و آپولونی را به آن‌ها داده‌است. این امر، خودخواهانه بودن اشعار دیونیزوسی آرخیلوخوس و نیز آپولونی بودن حماسة هومر (سرود خودخواهی آشیل در پوشش حماسه) را با قوّت تمام توجیه می‌کند و دلیلی محکم برای ارتباط امر دیونیزوسی و آپولونی با اخلاق شوپنهاور است. همچنین، ارتباط عمیق فلسفة نیچه را با اخلاق و ارزشگذاری که در همة زمینه‌ها وجود دارد، در زمینة هنر نشان می‌دهد. به این ترتیب، علاوه بر اراده، تصور، زیبا و والا در فلسفة اخلاق شوپنهاور، جوانب مختلف امر دیونیزوسی و آپولونی نیز آشکار می‌شود و ما را به تعریفی جامع از آن‌ها می‌رساند، البته تا جایی که به فلسفة شوپنهاور مربوط هستند.

درِک پارفیت استدلال می‌کند که باور هنجاری پایه «هر رنجی فی‌نفسه بد است»، باوری است شهودی و لذا مورد توافق همه‌ی آدمیان در شرایط ایده‌آل. در این میان نیچه، به‌عنوان فیلسوفی که بارها رنج را نیک دانسته یا از خوبی رنج و درد سخن گفته، در برابر پارفیت می‌ایستد. پارفیت با ارائه‌ی تفسیری ابزارانگارانه از موضع نیچه می‌کوشد نشان دهد که نیچه در واقع مخالف «هر رنجی فی‌نفسه بد است» نیست و آن دسته از عبارت‌های وی در این باره را که می‌توان جدی گرفت باید به برداشتی ابزارانگارانه فروکاست. در این مقاله نشان می‌دهم که در پرتو تفسیری روانشناسانه از خواست قدرت چونان میلی مرتبه‌دومی برای چیره‌گشتن بر یک مقاومت می‌توان عبارات نیچه درباره‌ی نیکی رنج را به‌گونه‌ای فهمید که در آن باور هنجاری «دست‌کم برخی‌ رنج‌ها فی‌نفسه نیک هستند» معنا پیدا می‌کند چرا که رنج به عنوان مقاومت یا مانعی در برابر یک میل مرتبه نخستی چیزی جز یکی از مؤلفه‌های اصلی خواست قدرت نیست، و ارزشی فی‌نفسه دارد. بر این اساس، تفسیر ساده‌انگارانه‌ی پارفیتی بیانگر موضع واقعی نیچه نیست.

با این‌که سال‌های زیادی از نگاشته شدن چنین گفت زرتشت می‌گذرد، تا کنون کسی به این موضوع که چرا نیچه از زرتشت برای بیان مقاصدش استفاده کرده، نپرداخته است. شاید در نگاه اول این بررسی بیهوده به نظر آید چرا که لفظ پیامبر تداعی‌گر واسطه‌گری‌ میان خدا و انسان است که با سخن از موجودات ماورایی و دنیای دیگر همراه می‌باشد اما با بررسی دقیق زرتشت نکاتی به دست می‌آید که نشان می‌دهد انتخاب زرتشت از سوی نیچه بی‌پایه نبوده است. در این پایان‌نامه سعی شده تا دلیل‌های انتخاب زرتشت بررسی شود و نشان داده شده است که توجه زرتشت به زندگی و قبول انسان به‌عنوان موجود انتخاب‌گر و سرنوشت‌ساز در صحنه‌ی هستی و دارای قدرت تشخیص او را در نگاه نیچه ممتاز گردانده است. نیچه برای مبارزه با قوانین زندگی‌گریز مسیحیت حریفی از همان جنس به میدان می‌آورد و کتاب خود را به سبک کتب مقدس به نگارش درآورده و در نهایت در صدر بزرگ‌ترین مبارزان دین مسیحیت قرار می‌گیرد.

درحوزه‌ی تحلیل‌های ادبی، از ابتدای قرن نوزدهم رویکردهای متفاوتی در میان تحلیلگران و ناقدین ادبی شکل گرفت که خوانش تطبیقی از مهمترین آن رویکردها می‌باشد. این روش تحلیل مبتنی بر دو خاستگاه اصلی، به شیوه‌ی نقد تطبیقی فرانسوی و آمریکایی تقسیم می‌شود که در این تحقیق، شیوه‌ی تحلیل تطبیقی با روش آمریکایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.زبان عرفان به واسطه‌ی ارتباط با ابعاد معرفتی و اساطیری خاص و غیرمتعارف، از جامعه‌ی رمزگانی و تمثیلی ویژه‌ای بهره می‌گیرد که علاوه بر خاصیت ابهام زایی، به فرم هنری و ادبیت نزدیک می‌شود که اصلی‌ترین ویژگی آن به شمار می‌رود. جلال الدین محمد بلخی معروف به مولوی نیز به عنوان عارفی شاعر، این زبان رمزگانی و تمثیلی را در تبیین اندیشه‌های عرفانی در آثار خود به کار می‌برد که مجموعه‌ای از طرح‌های هنری و روایات ادبی رمزی و نمادین را بوجود آورده است. از سویی، فریدریش ویلهلم نیچه، فیلسوف، شاعر، آهنگساز بزرگ آلمانی بود، که از مشهورترین عقاید وی نقد فرهنگ، دین و فلسفه‌ی امروزی بر مبنای سوالات بنیادینی درباره‌ی بنیان ارزش‌ها و اخلاق بوده‌است. نوشته‌های وی سبک تازه‌ای در زبان آلمانی محسوب می‌شد؛ نوشته‌هایی تمثیلی و پر از ایجاز، آمیخته با افکاری اگزیستانس که نیچه خود روش نوشتاری خویش را گزین گویی‌ها می‌نامید. لذا روش او در بیان اندیشه و تفکر، او را به عارفان شرق بویژه مولوی نزدیک می‌نماید.تلقی همسان از انسان در سه بُعد اساسی و بنیادین وجودی، به همراه شناخت و تعریف همسو از زبان و تفکر و ظهور دغدغه‌های اگزیستانسی مشابه در هر دو متفکر، به استفاده‌ی مشترک از زبان تمثیل و رمز و جهان نشانه‌شناسی منطبق بر یک رویکرد در آثار هنری نیچه و مولوی منتهی می‌شود. لذا این تحقیق در ابتدا سعی در ارائه‌ی تعریف درست از نظام اندیشگانی این دو متفکر دارد و پس از استخراج یک سیستم مشترک، به تعریف مشترک هر دو از انسان، وجود و عدم، حرکت استعلایی و امر قدسی و... می‌پردازد؛ و در نهایت به تأثیر این همسانی‌ها در مجموعه آثار تمثیلی این دو شاعر اندیشمند می‌پردازد.