جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: در راستای طرح تحول در علوم انسانی، گام نخست استخراج مبانی انسان‌شناختی، هستی‌شناختی و... نظریات غربی و کاربست مبانی اسلامی در این نظریه‌هاست. استخراج و تحلیل مبانی انسان‌شناختی نظریۀ قرارداد اجتماعی جان لاک و کاربست مبانی انسان‌شناختی آیت‌الله مصباح در این نظریه و دستیابی به نظریۀ قرارداد اجتماعی با رویکرد اسلامی هدف این تحقیق بود. روش: در نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به استخراج مبانی انسان‌شناختی نظریۀ قرارداد اجتماعی لاک و جایگذاری مبانی انسان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی در این نظریه پرداخته شده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: اجتماع‌گرایی انسان و میل او به ایجاد حکومت، ریشه در گرایش فطری تعالی‌طلبی و حق‌جویی فرد دارد. انسانها با توافق یکدیگر دستورات و قوانین دینی و الهی را مرجع حل اختلافات خود قرار می‌دهند و برای تضمین سعادت خویش، آنچه حق و درست است را می‌پذیرند. بر این اساس، فردی را که فهم بهتری از دین و دستورات الهی دارد و نظرش به حقیقت نزدیک‌تر است، به عنوان حاکم و داور خویش انتخاب می‌کنند.

کتاب حاضر، شامل بررسی تاریخی فلسفه‌ی تجربه‌گرا از "بیکن" و "لاک" تا تازه‌ترین تجلیات آن در آثار "کارل پوپر" است. به تصریح کتاب: "تجربه‌گرایی با انگیزه‌ی دگرگونی بورژوایی جامعه‌ی غربی در اعتلای فلسفه و علم مشارکت داشت. مکتب مزبور با مردود شمردن مقوله‌های مهجور تفکر مدرسی، که زیر سلطه‌ی فئودالیسم اروپایی حاکمیت یافته بود، با تایید ایده‌ها و روش‌های علمی، فلسفه را با نگاه مشتاق‌تری به واقعیت و ابزارهای ثمربخش‌تر شناخت مجهز ساخت. تجربه‌گرایی کلاسیک، با نشان دادن این که تمامی ایده‌های ما، از تجربه ـ با واسطه‌ی حسیات ـ نشات می‌گیرند و سپس با تامل و بازاندیشی پالایش می‌شوند، و نیز گسترش این اصل تبیین به بسیاری از حوزه‌های شناخت، کمک‌های پایداری را به فهم انسانی انجام داد. هر مکتب بعدی فلسفه، ناگزیر بوده است با این نظریه‌ی شناخت و یافته‌های آن کنار بیاید. درست به همان گونه که بورژوازی پیش شرط‌های اقتصادی و نیروهای اجتماعی را برای جایگزین کردن شیوه‌های عالی‌تر تولید ایجاد کرد، نماینده‌ی تجربی جهان‌بینی او نیز برخی ایده‌های مهم لازمه‌ی یک روش کاملا علمی تفکر را به وجود آورد...".

باور به جهان خارج و مسئله مرجع عینی تصورات، پرسشی بنیادین است که در هر نظام شناختی کوشیده می‌شود تا برای آن پاسخی تدارک شود. در فلسفه دکارت بنا بر اصل کوجیتو (cogito ergo sum)، ابتدا من و سپس جهان اثبات می‌شود، بااین‌حال تمایز میان من و جهان، یا سوژه و ابژه، همواره این پرسش را پیش روی ما قرار می‌دهد که مرجع عینی تصورات ما چگونه ثابت می‌شود و چیست‌اند؟ آیا اشیاء مستقل از ذهن هستند؟ یا همان چیزهایی‎اند که ما می‎بینیم، حس می‎کنیم، می‎بوییم، می‎چشیم یا لمس می‎کنیم؟ به‎عبارتی دیگر آیا آنها فقط داده‎های حسی‎اند یا تصوراتی از این داده‎ها هستند؟ و اینکه آیا اشیاء مستقل از ذهن هستند، اما ما تصوراتی از آنها داریم و داده‎های حسی را از آنها دریافت می‎کنیم؟ تجربه‌گرایانی مانند لاک، بارکلی و هیوم هریک دلایلی برای توضیح این مرجع عینی به دست داده‌اند. در این مقاله ابتدا مقصود هریک از این فیلسوفان از مفهوم تصور و شیء را مورد بررسی قرار می‎دهیم، سپس باور آنها درباره منشأ تصورات و جهان خارج را بررسی کرده و، می‎کوشیم تا به نحوی نقادانه اشکالات وارد بر هر یک را نشان دهیم. درنهایت در دو سطحِ (1) وجود اشیای خارج و، (2) تطابق آنها با تصورات ذهن، مسئله شکاکیت را بررسی می‎کنیم و، نشان می‎دهیم که باور کدام‎یک از این فیلسوفان را می‎توان منتهی به شکاکیت دانست و باور کدام‎یک را نمی‎توان.

در ادبیات مربوط به مسألۀ معیار جان لاک را روش گرا معرفی می کنند: کسی که معیار معرفت را بر مصادیق آن مقدم دانسته و باور دارد بر اساس معیار معرفت می توان مصادیقی را از آن یافت. با این حال، هیچ تحقیق مستقلی در اثبات این اسناد صورت نگرفته است. این یعنی، مستقلاً استدلال ها و شواهدی که مؤید روش گرایی لاک است، ارائه و بررسی نشده اند. مقالۀ پیش رو به همین امر توجه دارد. از این‌رو، نویسنده پس از بررسی اجمالی مسألۀ معیار و پیشینۀ آن، دلایل و شواهدی له روش گرا بودنِ لاک ارائه می‌کند که عبارتند از استدلال بر پایۀ انکار معرفت فطری (NIKA)، استدلال بر پایۀ لوح سفید (TRA) و استدلال بر پایۀ ردّ اقتدارگرایی معرفتی. سپس، از چند و چون روش گرایی او و در واقع، نوع نگاه لاک به معیار معرفت بحث می شود. در ضمن این بحث، بررسی می شود که آیا لاک معیار معرفت را ناظر به حصول معرفت می داند یا توجیه. سپس، از این سخن می گوییم که چنان چه معیار معرفت در نظر لاک ناظر به حصول معرفت باشد، آیا باید معرفت شناسی او را طبیعی شده قلمداد کرد؛ و اگر بله، بحث از تقدم معیار معرفت بر مصادیق آن، که بحثی هنجاری ست، چه جایگاهی نزد لاک دارد.

جان لاک فیلسوف و پزشک انگلیسی بود که به طور گسترده به عنوان یکی از تأثیرگذارترین متفکران روشنگری شناخته می شود و معمولا به عنوان "پدر لیبرالیسم" شناخته می شود. لاک که با پیروی از سنت فرانسیس بیکن یکی از اولین تجربه‌گرایان بریتانیایی محسوب می‌شود، به همان اندازه برای نظریه قرارداد اجتماعی مهم است. کار او بر توسعه معرفت شناسی و فلسفه سیاسی تأثیر زیادی گذاشت. نوشته های او بر ولتر و ژان ژاک روسو و بسیاری از متفکران روشنگری اسکاتلندی و همچنین انقلابیون آمریکا تأثیر گذاشت. کمک های او به جمهوری خواهی کلاسیک و نظریه لیبرال در اعلامیه استقلال ایالات متحده منعکس شده است. در سطح بین‌المللی، اصول سیاسی-حقوقی لاک همچنان تأثیر عمیقی بر تئوری و عملکرد دولت نماینده محدود و حمایت از حقوق و آزادی‌های اساسی تحت حاکمیت قانون دارد. نظریه ذهن لاک اغلب به عنوان خاستگاه برداشت های مدرن از هویت و خود ذکر می شود که به طور برجسته در آثار فیلسوفان بعدی مانند ژان ژاک روسو، دیوید هیوم و امانوئل کانت به چشم می خورد. او فرض می‌کرد که در هنگام تولد، ذهن یک لوح سفید یا جدول راسا بود. برخلاف فلسفه دکارتی مبتنی بر مفاهیم از پیش موجود، او معتقد بود که ما بدون ایده‌های فطری به دنیا می‌آییم، و دانش در عوض تنها با تجربه‌ای که از ادراک حسی به دست می‌آید تعیین می‌شود، مفهومی که اکنون به عنوان تجربه‌گرایی شناخته می‌شود.

جان لاک فیلسوف و پزشک انگلیسی بود که به طور گسترده به عنوان یکی از تأثیرگذارترین متفکران روشنگری شناخته می شود و معمولا به عنوان "پدر لیبرالیسم" شناخته می شود. لاک که با پیروی از سنت فرانسیس بیکن یکی از اولین تجربه‌گرایان بریتانیایی محسوب می‌شود، به همان اندازه برای نظریه قرارداد اجتماعی مهم است. کار او بر توسعه معرفت شناسی و فلسفه سیاسی تأثیر زیادی گذاشت. نوشته های او بر ولتر و ژان ژاک روسو و بسیاری از متفکران روشنگری اسکاتلندی و همچنین انقلابیون آمریکا تأثیر گذاشت. کمک های او به جمهوری خواهی کلاسیک و نظریه لیبرال در اعلامیه استقلال ایالات متحده منعکس شده است. در سطح بین‌المللی، اصول سیاسی-حقوقی لاک همچنان تأثیر عمیقی بر تئوری و عملکرد دولت نماینده محدود و حمایت از حقوق و آزادی‌های اساسی تحت حاکمیت قانون دارد. نظریه ذهن لاک اغلب به عنوان خاستگاه برداشت های مدرن از هویت و خود ذکر می شود که به طور برجسته در آثار فیلسوفان بعدی مانند ژان ژاک روسو، دیوید هیوم و امانوئل کانت به چشم می خورد. او فرض می‌کرد که در هنگام تولد، ذهن یک لوح سفید یا جدول راسا بود. برخلاف فلسفه دکارتی مبتنی بر مفاهیم از پیش موجود، او معتقد بود که ما بدون ایده‌های فطری به دنیا می‌آییم، و دانش در عوض تنها با تجربه‌ای که از ادراک حسی به دست می‌آید تعیین می‌شود، مفهومی که اکنون به عنوان تجربه‌گرایی شناخته می‌شود.

با رشد تکنولوژی و سلطه‌ی شبکه‌های اجتماعی، مرزهای جغرافیایی آن‌چنان رنگ‌باخته که ساکنان کُره‌ی خاکی به‌مثابه‌ی شهروندان دهکده‌‌ای کوچک تعریف می‌شوند. در این سپهر جدید، ادیان اما همچنان از عناصر بنیادین و به‌جای مانده از سنّت، تنیده در تاروپود اجتماعات بشری به شمار می‌آیند. در این میان جامعه‌شناسان دو مفهوم تساهل و تسامح را وام گرفته از پایه‌های مشترک ادیان و اندیشه‌ی غرب دانسته و برآنند که زیست اجتماعی بدون آن‌ها ممکن نخواهد بود. جان لاک به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نظریه‌پردازان اندیشه تساهل در غرب، تساهل را ویژگی کسانی‌ می‌داند که رسالت ادیان را به نیکی درک و فهم کرده‌اند و هر آنچه را که مغایر با این رسالت باشد، خلاف دین‌داری صحیح تلقی می‌کنند. اما از منظر قرآن کریم، محتوای رسالت پیامبر اسلام$، مبتنی بر رحمت و مخاطبان این محتوا، همه‌ی جهانیان‌اند. تساهل در اندیشه‌ی اسلامی مبتنی بر قرآن در قالب مِهرورزی نسبت به ساکنان زمین، هم‌شناسی، گفتگو، هم‌گرایی و همکاری با دگراندیشان، نیک‌خویی و مدارا با آن‌ها خود را می‌نمایاند. این پژوهش با تطبیق تعاریف و کارکردهای دو مفهوم مشترک تساهل و تسامح در اندیشه‌ی جان لاک و اندیشه اسلامی مبتنی بر قرآن به تبیین این موضوع پرداخته است.

کتاب حاضر، شامل بررسی تاریخی فلسفه‌ی تجربه‌گرا از "بیکن" و "لاک" تا تازه‌ترین تجلیات آن در آثار "کارل پوپر" است. به تصریح کتاب: "تجربه‌گرایی با انگیزه‌ی دگرگونی بورژوایی جامعه‌ی غربی در اعتلای فلسفه و علم مشارکت داشت. مکتب مزبور با مردود شمردن مقوله‌های مهجور تفکر مدرسی، که زیر سلطه‌ی فئودالیسم اروپایی حاکمیت یافته بود، با تایید ایده‌ها و روش‌های علمی، فلسفه را با نگاه مشتاق‌تری به واقعیت و ابزارهای ثمربخش‌تر شناخت مجهز ساخت. تجربه‌گرایی کلاسیک، با نشان دادن این که تمامی ایده‌های ما، از تجربه ـ با واسطه‌ی حسیات ـ نشات می‌گیرند و سپس با تامل و بازاندیشی پالایش می‌شوند، و نیز گسترش این اصل تبیین به بسیاری از حوزه‌های شناخت، کمک‌های پایداری را به فهم انسانی انجام داد. هر مکتب بعدی فلسفه، ناگزیر بوده است با این نظریه‌ی شناخت و یافته‌های آن کنار بیاید. درست به همان گونه که بورژوازی پیش شرط‌های اقتصادی و نیروهای اجتماعی را برای جایگزین کردن شیوه‌های عالی‌تر تولید ایجاد کرد، نماینده‌ی تجربی جهان‌بینی او نیز برخی ایده‌های مهم لازمه‌ی یک روش کاملا علمی تفکر را به وجود آورد...".