جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

« دكتر محمد عابد الجابری » مشهورترين متفكران معاصر جهان عرب است كه توانست در محافل علمی جهان عرب و حتی غرب، به شهرت قابل ملاحظه ای دست يابد. وی در تلاش بود برای رهايی جهان عرب از مشكلات بسياری كه در آنها غوطه ور است، راهكارهايی ارائه دهد؛ از اين رو به بررسی ميراثهای پنجگانه ايرانی، يونانی، صوفيانه، اسلامی خالص و عربی خالص پرداخت و معتقد شد كه تمام عقب ماندگی های جهان عرب، ريشه در تشيع دارد كه آيينی بيگانه از اسلام بوده و نتيجه ميراثهای قديمی پيش از اسلام و عمدتاً ميراث ايرانی، يمنی، اسرائيليات عبدالله بن سبأ، مختار و محمد بن حنفيه است. در اين مقاله، ضمن گزارشی دقيق از خاستگاه تشيع در آثار عابد الجابری، خطاها، لغزشها، ادعاهای فاقد سند و پيش داورهای ناقص او تماماً بر اساس منابع اصيل اهل سنت نشان داده می شود.

پیامبر اکرم(ص) به جهت برخورداری از کمالات والای نفسانی به معنای اتمّ خود، به عنوان الگوی عالی عملی و اخلاقی برای مسلمانان معرفی شده است. افزون بر تأکید الهی و تأیید مسلمانان بر این مقام، برخی از اندیشمندان غیر مسلمان نیز به آن اذعان نموده‌اند، لکن مخالفان اسلام همواره به منظور حذف اسلام درصدد انکار حقانیت نبوت پیامبر اکرم(ص) و به تبع آن، انکار حقانیت قرآن برآمده اند. در این میان، برخی مستشرقان برای رسیدن به مطلوب خویش سعی در تخریب جنبه اسوه بودن پیامبر(ص) دارند. در مقاله محمد و اسلام شایستگی حضرت را برای الگو بودن تکذیب کرده و معتقد است که علم کلام عامل ترسیم یک صورت نمادین و افسانه ای با عالی ترین فضایل از شخصیت محمد(ص) می باشد. به نظر می رسد تاکنون پاسخی دقیق و علمی به این نظریه داده نشده است؛ لذا نوشتار حاضر سعی دارد با اتخاذ روش تحلیلی ـ انتقادی، مبانی این نظریه را تبیین و سپس یک به یک مورد بررسی و نقد قرار دهد. این نوشتار از طریق طرح مبانی و استدلالات، نادرستی و غیر علمی بودن روش تحقیق این مستشرق را به دست می دهد.

گلدزيهر، اگناس(Ignaz Goldziher) (1850 – 1921 م.) مستشرق مجارى يهودى الاصل و داراى تحصيل و تدريس در دانشگاه هاى بوداپيست،لايپزيگ، برلين و ليدن است. در سوريه، الجزاير، فلسطين و مصر فعاليت هاى علمى و فرهنگى داشت، در الازهر نزد استادانى همچون محمد عبده به فراگيرى دانش هاى اسلامى پرداخت ودر سوريه با شيخ طاهر الجزايرى عضو مجمع علمى دمشق و مدير كتابخانه ظاهرى آشنا شدو بهره ها از وى برد. گلدزيهر داراى پژوهش هاى فراوان در تاريخ اسلام و دانش ها و فرقه ها وگرايش هاى اسلامى است، به طورى كه از اين نظر شخصيت وى بى نظير است. آثار منتشر شده گلدزيهر در قلمرو فرق اسلامى عبارتند از:اولين پژوهش وى، مقاله اى در تحليل مذهب داود ظاهرى است كه در كنگره مستشرقان لدين در سال 1883 ارائه شد و در سال 1884 به صورت كتاب چاپ شد. گرچه عنوان كتاب دلالت بر مذهب ظاهريه دارد، ولى محتواى آن تحليل جامعى است از فرايند ظاهرگرايى دردو بعد كلام و فقه اسلامى، علل رشد اين گرايش، نقش ابن حزم در پى ريزى عقايد دينى براساس مبانى ظاهرگرايى و تداوم اين انديشه تا ابن تيميه و مقريزى. به نظر مى رسد كه گلدزيهر براى اين پژوهش، همه كتابهاى ابن حزم و داود ظاهرى راگردآورى كرد و در اين راستا كتاب الابطال ابن حزم را منتشر نمود. مقاله اى در بررسى و توصيف كتاب الفصل فى الملل و النحل ابن حزم در مجله شرقى آلمانى، ( keleti Szemle ) نوشت. وى همانند برخى ديگر از مستشرقان نقدهايى بر آن كتاب مطرح ساخت و به ويژه داوريهاى ابن حزم درباره يهود، مسيحيت، تورات و انجيل را نقادى نمود و مورد مناقشه قرار داد. وحدت سياق فصلهاى كتاب با بخش مربوط به مسيحيت و يهوديت و الحاق آن به كتاب، همچنين نسبت اين بخش با رساله اظهار تبديل اليهود و النصارى للتوراة و الانجيل منسوب به ابن حزم و اينكه آيا اين كتاب يا آن بخش را در نقد ابن النغديله نوشته يا نه؟ از مباحث مورد مناقشه گلدزيهر و ديگر خاورشناسان است. و همچنين به آلمانى در آداب جدل از نظر شيعه (لايپزيگ، 1874)، مقاله اى هم درباره شيعه در مجله آلمانى Keleti Szemle نگاشت. در زمينه اسماعيليه و باطنى گرى نيز فصلهايى از كتاب المستظهرى فى الرد على الباطنيه ابوحامد غزالى را منتشر كرد (ليدن، 1916) و مقدمه مطولى به آلمانى در عقايد باطنى ونحوه شكل گيرى آنها در ابتداى آن آورد. علاوه بر اين، مقدمه اى بر كتاب التوحيد محمد بن تومرت پيشواى موحدين – كه به كوشش لوسيانى تصحيح شده بود – نوشت (الجزاير،1903) و نيز مقاله اى درباره اخوان الصفا در مجله ( Islam هامبورگ) منتشر كرد. از سوى ديگر، وى پژوهش هايى در مورد عقايد و شريعت مرجئه، قدريه و معتزله انجام داد، كه اولى به سال 1899 و دومى به سال 1896 به چاپ رسيد. در ادامه اين پژوهش هامقاله اى درباره فخر رازى (مجله (1912 , Islam و مقاله اى درباره معتزله (مجله 18 , Islam و16، 1915) منتشر كرد. اما مهمترين اثر وى دو كتاب: سخنراني هايى درباره اسلام به آلمانى(بوداپست، 1881 و هيدلبرگ، 1910) و روش هاى تفسير قرآن از نظر مسلمانان (ليدن، 1920)است. كه در بسيارى از مواضع آن، بررسي هايى در باب فرق اسلامى دارد. دكتر عبدالحليم نجار يكى از نويسندگان مصرى، كتاب اخير را با عنوان مذاهب التفسير الاسلامى به عربى ترجمه كرده است. عنوان اصلى كتاب سخنرانيهايى درباره اسلام چنين است: ber den Islam ن Vorlesungen اين كتاب، مجموعه سخنراني ها و درس هاى نويسنده است و در اروپا به انگليسى ترجمه شد و در سال 1981 به چاپ رسيد. آقاى ارن اين كتاب را به فرانسه ترجمه كرد (پاريس،1920)، سه تن از مترجمان مصرى: محمد يوسف موسى، عبدالعزيز عبدالحق و على حسن عبدالقادر آن را با عنوان العقيدة والشريعة فى الاسلام به عربى ترجمه كردند. ترجمه عربى همراه با تعليقات نقادانه مترجمان است. محمد غزالى كتابى در رد مطالب اين كتاب و نقدگلدزيهر با عنوان دفاع عن العقيدة والشريعة نوشته و در مقدمه، نظر منفى خود را نسبت به اين كتاب چنين بيان داشته است: «ان الكتاب من شر ما الف عن الاسلام و اسوء ماوجد اليه من طعنات »، سپس علينقى منزوى آن را با عنوان درسهايى از اسلام با حذف تعليقات مترجمان مصرى و افزودن تعليقات خودش از عربى به فارسى ترجمه كرد. گلدزيهر همچنين مقاله اى درباره ابن كيسان الاصم، متكلم معتزلى دارد كه در مجله (175 – 174 ,6) Islam چاپ شده است.

«مهدویت از دیدگاه دین‏ پژوهان غربى» اثر سید رضى موسوى گیلانى، مهدویت را از نظرگاه غربیان مورد بررسى قرار داده و به نکات مثبت و منفى آنان، به صورت نقادانه، اشاره مى‏ کند. مقدمه مؤلف در اشاره به جایگاه مهدویت در مباحث اعتقادى، آغازگر مباحث بوده و مطالب در ده فصل تدوین یافته است. فصل ‏هاى کتاب، هر کدام به یکى از شرق ‏شناسان اختصاص یافته که مؤلف براى توضیح دیدگاه آنان مباحثى چون، روش‏ شناسى، زمینه هاى فکرى، نگرش به موضوع مهدویت و نقد و بررسى آراء ایشان پیرامون این مسئله را محور قرار داده است. در ابتداى هر فصل، توضیحاتى پیرامون آن، در قالب مقدمه آمده است. از جمله ویژگى ‏هاى کتاب، تبیین اندیشه ‏ها و پژوهش ‏هاى برخى فیلسوفان غربى؛ از جمله هانرى کربن، جیمز دارمستتر، فان فلوتن، ایگناتس گلدتسیهر، ادوارد برون، مارگولیوث، ژزف کنت دوگوبینو، همیلتون گیب و آنه مارى شیمل است. نویسنده در مقدمه، ضمن ارائه تعریف کوتاهى از اصطلاح «شرق ‏شناسى» به تاریخچه مختصرى از فعالیت‏ها و محورهاى مطالعاتى پاره ‏اى از شرق ‏شناسان اشاره کرده و ضمن تعریف معناى لغوى و اصطلاحى واژه شرق‏ شناسى، دوره ‏هایى که بر این دست مطالعات گذشته است را یادآورى مى‏ کند.

هدف از گشودن این پرونده ، ارائه ی افق های جدید در عرصه ی امامت پژوهی است که می تواند درک غربیان از جوهر فکری شیعه را بیان نموده و شیوه ی گفتمان علمی تشیع با ایشان را سامان بخشد.

مطالعات پژوهشگران غربى در مورد تشيع كه امامت‌ نیز بخشى از آن است از حيث زبان، موضوع و نيز از جهت ارتباط با فرقه‌هاى مختلف شيعه ، به دسته‌هاى متنوع طبقه‌بندى مى‌شود. از اين ميان ، مقاله‌ى حاضر تنها در صدد معرفى نمونه‌اى از آثار غربى انگليسى زبان است كه در آنها به امامت شيعى و اصل و خاست‌گاه آن و نيز انديشه و تطورات تاریخی شيعه‌ كه به نوعى به امامت شيعه مربوط مى‌شوند ، پرداخته شده است. در اين مقاله‌ با استفاده از مجموعه‌ى :Index Islamicus ، کتاب : Shi'i Islam : A Comprehensive Bibliography و نيز ويرايش دوم :The Encyclopedia of Islam (انتشارات بريل ليدن) ، برخى از اين آثار معرفى شده است. بديهى است كه مجموعه‌ى حاضر ، چكيده‌اى از اين آثار را به عنوان نمونه بیان می کند و نگاشته‌هاى آكادميک پژوهشگران غرب در مورد امامت شيعى ، منحصر به موارد ياد شده در اين مقاله نيست. در اين جا لازم است از استاد محترم جناب آقاى دكتر خان‌بگى به دليل بذل عنايت ايشان در تهيه‌ى كتاب Shi'i Islam : A Comprehensive Bibliography تشكر و قدردانى كنم. پيش از معرفى نمونه اى از آثار انگليسى زبان غربى در خصوص امامت ، ابتدا لازم است براى آشنايى با فضاى امامت‌پژوهى غرب ، نگاهى به ضروت مطالعه‌ در امامت‌پژوهى غربيان و نيز سابقه‌ى امامت‌پژوهى در غرب بیاندازیم.

جریان شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی در حوزه‌های دانشگاهی جهان، پیوسته با واکنش‌های مختلفی از سوی شرق مواجه بوده است. برخی، محققین در این رشته‌ها را همکاران سیاسی دولت متبوع می‌دانند و در فعالیت‌های آنها به دنبال مقاصد استعماری و... هستند. عده‌ای شرق‌شناسان را معاند اسلام می‌دانند. در مقابل این آراء، بعضی شرق و غرب را از یکدیگر جدایی‌ناپذیر می‌دانند؛ آنه‌ماری شیمل در زمره این دسته محسوب می‌شود. این مقاله سه نوع جریان شرق‌شناسی را برمی‌شمارد؛ رویکرد به شرق بر مبنای کتابهایی نظیر هزار و یک‌شب؛ مواجهه با شرق از طریق مطالعه الهیات و ادیان ابراهیمی؛ و شیفتگی و عشق به شرق؛ و شیمل را در دسته سوم جای می‌دهد و به تبیین علمی رویکرد شیمل به اسلام، ویژگی‌های اسلام‌شناسی وی و اهمیت جایگاه علمی و معنوی او به عنوان اسلام‌شناس در سطح جهان می‌پردازد.

تفسیر پژوهی حوزه جدیدی از مطالعات قرآنی است که مطالعات تفسیر پژوهان را مورد مطالعه قرار می دهد. از جمله مباحث مهم این حوزه، طبقه بندی تفاسیر در نظامی روشمند و تدوین الگویی مطلوب و علمی است که دستیابی به آن به دلیل وجود آسیب ها و چالش هایی دشوار می نماید. این مقاله در گام نخست، این چالش ها را شناسانیده و در گام دوم، بعد از ارائه شاخصه های لازم، الگوی نسبتاً جامع و روشمندی را ارائه کرده است. این الگو بر پایه محدودسازی اصطلاحات فراوان روش تفسیر به سه اصطلاح «روش»، «گرایش» و «سبک» تدوین شده و سپس ساختار آن توسعه یافته و به صورت مدلی به نسبت خالی از آسیب های مطرح شده و برخوردار از جامعیت نسبی ارائه شده است.

نویسنده در این نوشتار به معرفى ابن عباس و جایگاه وى در تفسیر مى پردازد. در این راستا نخست بیوگرافى ابن عباس را مطرح مى کند آنگاه احادیث نقل شده در مورد وى را مى آورد. سپس از دیدگاه هاى دانشمندان مسلمان راجع به ابن عباس سخن مى گوید، در پایان آثار تفسیرى ابن عباس و روش تفسیرى ویرا به بحث مى گیرد.