جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفی شخصیت محمد اقبال و فلسفه برخوردی او با مسائلی همچون فرهنگ، فرهنگ زدایی ، رابطه با غرب و ... این کتاب را به کتابی ارزشمد در حوزه شناخت تفکرات محد اقبال تبدیل کرده است که با دقتی خوب و متنی روان نوشته شده است.

این فلسفه که موسوم است به “ حکمت متعالیه “ به وسیله صدرالمتألهین شیرازی مشهور به ملا صدرا را در قرن یازدهم هجری تأسیس شد و از آن به بعد محور تمام تعلیمات فلسفی در ایران تحقیقاتی بود که این دانشمند در مسائل مهم فلسفی به عمل آورده است . تحقیقات صدرالمتألهین بیشتر در فلسفه اولی و حکمت الهی است . ملاصدرا آنچه در این زمینه از قدمای یونان و بالاخص افلاطون و ارسطو رسیده بود و آنچه حکمای بزرگ اسلامی از قبیل فارابی و بوعلی و شیخ اشراق و غیر هم توضیح داده بودند یا از خود افزوده بودند و آنچه عرفای بزرگ با هدایت ذوق و قوت عرفان یافته بودند به خوبی هضم کرد و از نو اساس جدیدی را پی ریزی کرد و آن را بر اصول و قواعدی محکم و خلل ناپذیر استوار کرد و از جنبه استدلال و برهان ، مسائل فلسفه را به صورت قواعد ریاضی درآورد که هر یک از دیگری استخراج و استنباط می شود و به این وسیله فلسفه را از پراکندگی طرق استدلال بیرون آورد . از زمان ارسطو که برخلاف نظریات استادش افلاطون قیام کرد پیوسته دو مکتب و دو مشرب فلسفی به موازات یکدیگر سیر می کرد که افلاطون و ارسطو هر یک نماینده یکی از این دو مشرب فلسفی بودند و در هر یک از دوره ها هر یک از این دو مشرب فلسفی پیروانی داشتند . در میان مسلمین نیز این دو مشرب به نام “ مشرب اشراق “ و “ مشرب مشاء “ معروف بود و دو هزار سال مشاجرات فلسفی بین این دو دسته ، چه در یونان و چه در اسکندریه و چه در میان مسلمین و چه در اروپای قرون وسطی ، ادامه داشت ولی صدرالمتألهین با اساس جدیدی که از نو پی ریزی کرد به این مشاجرات دو هزار ساله خاتمه داد به طوری که بعد از او دیگر مکتب اشراق و مکتب مشاء در مقابل یکدیگر معنا ندارد و هر کس که بعد از وی آمده و به فلسفه وی آشنایی پیدا کرده مشاجرات دو هزار ساله اشراقی و مشائی را خاتمه یافته دیده است . فلسفه صدرالمتألهین علاوه بر آنکه از جنبه هایی بدیع و بی سابقه است ، کتاب حاضر شامل متن مجموعه مقالاتی است که در 'همایش جهانی بزرگداشت حکیم صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا) 'فراهم آمده است .این مجموعه مقالات در دو جلد (جلد اول شامل ۳۰مقاله و جلد دوم مشتمل بر ۳۴مقاله) تدوین شده است . همایش مذکور در پنج روز, از اول خرداد ماه ۱۳۷۸طی جلسات عمومی و حدود هشتاد جلسه چهار ساعته با حضور بیش از هزار شرکت کننده در تهران برگزار گردید .یکی از مهم‌ترین اهداف برگزاری همایش ;نزدیک شدن و ارتباط دو سویه فلسفه ایرانی ـ اسلامی با فلسفه و اندیشه‌های غربی, همچنین آشنایی اندیشمندان با حکمت متعالیه ملاصدرا بوده است .عناوین چند مقاله از کتاب عبارت‌اند از : 'مثل افلاطونی از نظر صدرالمتالهین/ زهرا مصطفوی' ;'تحلیل انتقادی مسئله اصالت وجود/ سید یحیی یثربی' ;'نمونه سیستم فلسفی در فلسفه اسلامی/ الب ارسلان آچیک گنج' ;'تصوف و فلسفه از نظر ملاصدرا/ کارو.ارنست' ;'گفتمان فلسفی نوصدرائی/ علی‌اکبر رشاد' ;'ملاصدرا از منظر شهید مصطفی خمینی/ محمد اسماعیل‌زاده', 'مبانی فلسفی صدرالمتالهین/ فرج رامین 'و 'نور, هستی و معرفت بیان تازه‌ای از حکمت متعالیه/ دیوید گراندی .

جلد دوم: مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی از بخش اصول عقاید مقدمه ای بر جهان‏بینی اسلامی‏ که جلد دوم «مجموعه آثار» استاد شهید را تشکیل می‏دهد مشتمل است بر شش کتاب‏ انسان و ایمان، جهان‏بینی توحیدی، وحی و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ‏ و زندگی جاوید یا حیات اخروی‏. این کتاب آخرین اثر قلمی استاد شهید می‏باشد و تاریخ نگارش آن به سالهای ۵۶ و ۵۷ یعنی دوره نهضت اسلامی باز می‏گردد. از آنجا که آن متفکر گرانقدر انحرافات زیادی در نشریات برخی گروههای ظاهرا اسلامی و نیز آثار برخی روشنفکران مسلمان در جهان‏ بینی اسلامی می‏دیدند که سکوت در برابر آنها برای ایشان جایز نبود، و از سوی دیگر معتقد بودند که نهضت اسلامی می‏بایست از نظر ایدئولوژیک خالص باشد و دچار التقاط نگردد، لذا اقدام به نگارش این کتاب ذیقیمت نمودند و در آن بسیاری از لغزشگاه های فکری روشنفکران مسلمان را نشان دادند. از نکات جالب توجه در این کتاب این است که شهید آیت‏اللَّه مطهری در بخش «جامعه و تاریخ» «۱» به ضرس قاطع پیش‏بینی می‏کنند که رژیمهای‏ سوسیالیستی سرنگون خواهند شد همچنان که رژیمهای سرمایه‏ داری نیز سرنگون خواهند شد؛ و اصولا کتاب جامعه و تاریخ خصوصا فصل «اسلام و مادّیت تاریخی» را- که لغزشها بیشتر در همین مبحث است- می‏توان از شاهکارهای استاد به شمار آورد. خواست استاد چنین بوده است که این کتاب قابل استفاده برای عدّه هرچه بیشتری باشد، لذا بیان آن تا حدّ امکان ساده و روان است و همین امر موجب شده است که برخی به سوی این پندار سوق پیدا کنند که این کتاب مختصّ سطوح متوسط است، و حال آنکه غوامضی از مسائل اعتقادی در این کتاب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که برخی از آنها نیاز به توضیحات اساتید فن دارد. لازم به ذکر است که طرح استاد در مورد این مجموعه شامل کتابی تحت عنوان «امامت و رهبری» نیز می‏شد ولی متأسفانه فرصت نگارش آن را نیافتند، اما بعد از شهادت استاد مجموعه سخنرانیهایی در موضوع «امامت» تحت عنوان «امامت و رهبری» به چاپ رسید و می ‏توان آن را به جای کتاب مذکور مطالعه کرد.

بحث فقر و فقیر در نظرگاه عارفان و صوفیان جایگاهی بس مهم دارد. خواجه عبدالله در تعریف فقر می‌گوید: «فقر نامی برای بیزاری جستن از دارایی و دارا دیدن خویش است». نجم‌الدین رازی، آن را با عزت و افتخار همزاد می‌بیند، قشیری شعار اولیا و پیرایۀ اصفیایش دانسته و درویشان را گزیدگان خدا و موضع رازهای او می‌خواند. نوری، فقر را با آرامش، ایثار همراه دیده و ابوسهل خشاب آن را با عزّ و عرش می‌نگرد. ابوحفص فقر را در سخا و فراخ دستی و نیز برتری داد برستد معنا می‌کند و ابن جلا شرف فقر را زیبندۀ خرامیدن می‌داند. عبدالرزاق کاشانی، فقیر را آن کسی می‌داند که هیچ دارایی و موجودیتی جز برای خدا نبیند. مولانا جلال‌الدین، فقر را با قناعت، امنیت، تقوی، ناز، استغنای معنوی و نهایتاً نور ذوالجلال درآمیخته می‌داند و سعدی هم آن را با بذل و بخشش، قناعت و آزادگی همریشه و همسو می‌نگرد. شبستری هرکاری را در وادی سلوک به وفق فقر عالی یافته و لسان‌الغیب- حافظ- هم ‌ارزش‌هایی چون قناعت، تنعم، خرسندی، بر تاج و تخت خسروی، آز ستیزی، بلندهمتی، کرامت، حشمت، دولت عشق، نازیدن بر فلک و حکومت بر ستاره را همه یکجا در فقر می‌بیند. علامۀ اقبال لاهوری، فقر را مشتمل بر عرفان، حماسه، شکوه و سرفرازی دانسته و مجموعه‌ای از آموزه‌های حکمی، ارزشی و آیینی را به‌ عنوان ثمرات و برکات آن برمی‌شمرد انسان فقیر، انسان آرمانی اقبال است.

فاقد چکیده

در ادوار مختلف تاریخ تفکر اسلامی، از میان مسلمانان آگاه شخصی برای احیاء این تفکر متعالی بر می خاست و دین را از خرافات و نسبت های نادرست می پیراست و چهره حقیقی و تعالی بخش دین را به مردم نشان می داد تا در پی آن، روند نزولی زندگی اجتماعی-سیاسی-اقتصادی مسلمانان متوقف گردد و ایشان کرامت از دست رفته خود را از نو بازیابند. در میان این احیاگران، علامه محمد اقبال لاهوری واستاد شهید مرتضی مطهری از جایگاه خاصی برخوردارند. این دو در دوره خود به خوبی چهره دین را از زوائد پیراستند و آموزه های آن را مطابق با مقتضیات زمان تشریح کردند و زمینه را برای تحول فردی و اجتماعی مسلمانان آماده کردند. شهید مطهری، خود از دوست داران علامه اقبال لاهوری است. وی با علاقه خاصی آراء اقبال را مورد بررسی دقیق علمی قرار داده و نقد های به جایی بر برخی از آراء اقبال زده است.بررسی تطبیقی آراء این دو اندیشمند بزرگ جهان اسلام می تواند در ادامه روند تفکر اسلامی بسیار حائز اهمیت باشد.

‫اقبال لاهوري و استاد مطهري نمونه‌هاي برجسته‌اي از حلقه متفکران، احياگران و شيفتگان فکر ناب اسلامي در جهان معاصر به‌حساب مي‌آيند، که درصدد پيرايش تفکر اسلامي از آسيب‌ها، بدعت‌ها و کج‌فهمي‌ها بوده، و براي توانمند ساختن دين و تعليمات ديني، در تلاطم آرا و تضارب افکار و مکاتب گوناگون جهان معاصر تلاش کرده‌اند. آن‌ها براي پاسخ‌گويي به مقتضيات زمان و نيازهاي اساسي بشر بر اساس تعاليم اسلام، و انطباق اصول ثابت تعاليم اسلامي با شرايط متغير، خواستار احيا، درک و بازخواني واقعي اسلام و تفکر اسلامي بوده‌اند. هر دو معتقد بودند که انسان معاصر نيازمند تمدن انسان‌سازي است که جز با تعاليم اسلامي با چيز ديگري پيوند نمي‌خورد. اقبال لاهوري دامنه احياگري را محدود به خلوص تفکر اسلامي نمي‌کند؛ وي از سويي به پشرفت‌هاي علمي بشر، که آن را ميراث تاراج شده و از دست‌رفته مسلمانان و حکمت گمشده آنان مي‌داند، دلبسته است؛ و از طرف ديگر، از جامعه شکست خورده و عقب‌مانده اسلامي رنج مي‌برد. لذا مدل تجربه ديني، اجتهاد، عقلانيت ديني، روش استقرايي، و بسياري از مفاهيم اعتقادي، اخلاقي و اجتماعي را در عرصه احياگري بازسازي مي‌نمايد. قلمرو احياگري استاد مطهري نيز تنها در تحريف‌شناسي و آسيب‌شناسي عرصه‌هاي مختلف مفاهيم ديني و تفکر اسلامي محدود نمي‌شود؛ بلکه، وي اساساً درصدد ارايه مدل اصلي فکر ديني است. مطهري، از سويي تلاش مي‌کند تا برداشت‌ها، تحليل‌ها و تأويل‌هاي غلط را آشکار سازد؛ و از سوي ديگر، با جديت ستايش برانگيزي سعي مي‌ورزد تا قالب و محتواي واقعي تفکر اصيل و ناب اسلامي را معرفي نمايد. او با جرأت و بصيرت علمي کم‌نظير، به پاسخ‌گويي شهبه‌هاي چالش‌برانگيز در حوزه‌هاي معرفت ديني مي‌پردازد. در پروژه احياگري استاد مطهري، عقل از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است، و يک منبع اساسي و تصفيه‌کننده فکر اسلامي محسوب مي‌شود. مطهري درصدد احيا و بازخواني بسياري از مقولات و مفاهيم ديني اعم از اعتقادي، اخلاقي، فقهي و اجتماعي بوده است.