جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نبوت یکی از مهمترین اصول ادیان الهی می باشد که از شرایط ضروری آن، عصمت است. عصمت در لغت به معنای منع کردن، بازداشتن و در اصطلاح به معنای محفوظ ماندن شخص معصوم از گناه و خطا می باشد. اجمالا شیعه و سنی، انبیاء را در دریافت، حفظ و ابلاغ وحی، هم چنین در تبیین احکام دینی معصوم میدانند؛ اما گاهی در دامنه ی عصمت انبیاء میان فرق اسلامی اعم از شیعه و سنی اختلاف وجود دارد. امامیه و سلفیه دو فرقه عمده از مسلمین هستند و هر کدام به شاخه های متعددی تقسیم می شوند. در میان سلفیان ابن تیمیه نقش محوری دارد به صورتی که تبیین باورهای او می تواند بخش عمده ای از اهل حدیث و نص گرایان اهل سنت را نمایندگی بکند. شیخ صدوق نیز از نام آورین، موسسین یا تاثیرگذارترین شخص در جریان نص گرا (اهل حدیث) می باشد که تالیفات زیاد و عمیق جای مانده از او ، در ذهن اهل علم نقش بسته است. بنابر آنچه گفته شد سوال این پژوهش این است که نگاه نص گرایان شیعه به رهبری شیخ صدوق با نگاه نص گرایان اهل سنت (سلفیه) به رهبری ابن تیمیه در رابطه با عصمت انبیاء چه ابعاد اشتراکی و اختلافی دارد؟ آیا دیدگاه هر دو جریان نص گرا البته با دو مبنای کاملا مختلف، در مورد عصمت انبیاء یکسان است یا تفاوت دارد؟ و اگر متفاوت است، کدام یک قابل پذیرش است؟ مطالعات اجمالی نگارنده بیانگر این است که، علی رغم پژوهش هایی که در مورد عصمت انبیاء از دیدگاه شیخ صدوق، یا عصمت انبیاء از دیدگاه ابن تیمیه صورت گرفته است ولی تا کنون پژوهشی که این دو جریان نص گرا را در روش شناسی با تمرکز بر عصمت انبیاء کار کرده باشد، یافت نشد. همچنین هرچند هر دو جریان در روش شناسی و معرفت شناسی شباهت هایی با یکدیگر دارند، ولی در مسِئله عصمت انبیاء تفاوت هایی وجود دارد. برای مثال: با وجود آنکه شیخ صدوق قائل به سهوالنبی است ولی این نظر متفاوت تر از دیدگاه ابن تیمیه مبنی بر خطای انبیاء می باشد؛ لذا این پژوهش از این حیث دارای جنبه ی نوآوری می باشد. همچنین از دیگر جنبه های نوآوری این پژوهش میتوان به مرزبندی نص گرایی شیعه با نص گرایی اهل سنت اشاره کرد. بنظر میرسد نص گرایی شیخ صدوق تفاوت های عمده ای با نص گرایی سلفیان داشته باشد. از جمله: نص گرایی شیعیان، اعتدالی تر از نص گرایی حداکثری اهل سنت می باشد، یا تقدم نقل به عقل در میان سلفیان به مراتب بیشتر از تقدم نقل به عقل در دیدگاه شیخ صدوق است. و دیگر اینکه در دیدگاه شیخ صدوق فقط روایات معصومین حجت می باشد ولی از نگاه نص گرایان سلفی، گستره ی حجت از پیامبر به صحابه و تابعین و تابع تابعین نیز سرایت می یابد. لذا نوع نگاه نص گرایان شیعه به عصمت انبیاء و پیامبر اسلام، تفاوت های عمده ای با نگاه نص گرایان سلفی دارد. بنابر مطالب گفته شده، این پژوهش با روش تحلیلی تطبیقی در پی پاسخ به سوالات مطرح شده می باشد.

با بررسی آثار ابن‌تیمیه که در جایگاه پدر فکری سلفیان قرار دارد در‌می‌یابیم که وی در معرفت‌‌‌‌شناسی ، ظاهر‌گرا و درهستی‌شناسی ، حس‌گرا بوده است. ایشان به منظور حفظ توحید عبادی، خلافت الهی انسان را نمی‌پذیرد و منظور از خلافت انسان که در قرآن به آن اشاره شده را خلافت حضرت آدم(ع) از دیگر انسان‌ها می‌داند اما از سوی دیگر با توجه به صراحت آیات قرآن مجبور به پذیرش وجود اولیای الهی است اما در این راستا تاکید می‌کند که بحث ولایت تنها در معنای دوستی قابل طرح بوده و ویژگی‌ خاصی را برای ایشان نمی‌پذیرد و مساله ولایت به معنای سرپرستی را به عنوان مظاهر کفر و ارتداد معرفی می‌نماید، در مقابل آیت‌الله جوادی با استناد به قرآن ضمن پذیرش مساله خلافت الهی انسان با تاکید بر صفاتی چون ولایت تکوینی ، عصمت و علم برای امام، مساله ولایت در معنای سرپرستی را به عنوان حقیقتی در جهان هستی معرفی نموده‌اند.قابل ذکر است که این تحقیق با روش کتایخانه‌ای و رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است .

علامه حلی براساس روایات رسول خدا$ سه فضیلت اختصاصی حضرت زهرا & را در کتاب منهاج الکرامة بیان کرده است و این روایات مورد پذیرش عموم مسلمانان بوده است و عالمان حدیث‌شناس، در عصرهای مختلف، بر صحت آن اذعان کرده‌اند؛ اما این روایات در کتاب منهاج السنة مورد انکار و خدشۀ ابن‌تیمیه قرار گرفته است. ابن‌تیمیه در مهم‌ترین کتاب خود، سه حدیث نبوی که در شأن و فضیلت حضرت زهرا& است را ارزیابی کرده است و تلاش کرده است به‌گونه‌ای آن‌ها را فاقد اعتبار نشان دهد؛ وی گاهی به سند این روایات ایراد گرفته است و آن‌ها را غیرصحیح و دروغ معرفی کرده است و گاهی مدلول روایات را برخلاف سایر علما تفسیر کرده است. اما ذکر این احادیث در منابع حدیثی و غیرحدیثی معتبر و برداشت‌های علمای فریقین از آن‌ها، خلاف و بطلان مطالب ابن‌تیمیه را آشکار می‌سازد.

مسئله چیستی و فلسفه امامت، یکی از مباحث کلیدی جهان اسلام است که از صدر اسلام تا کنون، موافقان و مخالفان بسیاری داشته و چه بسا طرفین، یکدیگر را تکفیر کرده و در پی آن انسان­های متعددی کشته شده­اند. بنابراین، به دلیل اهمیت مسئله امامت و تأثیر آن در بعد نظری و عملی مسلمانان، ضروری­ است از سوی اندیشمندان فرق اسلامی، در ابعاد مختلف این مسئله، تأمل جدی صورت گیرد. در این پژوهش، دیدگاه ابن تیمیه در باب مسئله امامت بررسی شده و با اعتقاد شیعه مقایسه شده است. این پژوهش، بر دیدگاه آیت­الله جوادی آملی نیز تکیه داشته و مسائلی مانند تعاریف شیعه و سنی از امامت، شرایط و ویژگی­های امام، تعیین امام و فضائل ائمه اطهار (ع) بررسی شده است.

اندیشه سیاسی در اسلام قدمتی مانند دین اسلام دارد و از دیرباز با مشخص­شدن عناصر اصلی و اولیه این دین مسلمانان به تفکر درباره جایگاه حاکم، نوع رابطه میان زمامدار و مردم، نوع حکومت و ... پرداختند. مقاله حاضر با بیان اندیشه چهار تن از اندیشمندان اهل سنت و سلفی، یعنی ماوردی در احکام السلطانیه، ابن تیمیه در السیاسه الشرعیه، سید قطب در معالم فی الطریق و عبدالسلام فرج در الفریضه الغائبه نوع نگاه ایشان را به حکومت، خلیفه و ویژگی­های حکومت و حاکم اسلامی مشخص می­کند. نوشته حاضر به شیوه­ای توصیفی-تحلیلی و با نگاهی از درون به مسئله حکومت از دیدگاه این اندیشمندان پرداخته است تا سیر تطور این بحث در میان ایشان و نقاط اشتراک و اختلاف دیدگاه­هایشان را بیان کند. مقاله حاضر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی، اهداف حکومت اسلامی، ویژگی­های حکومت اسلامی، ارکان حکومت اسلامی، چگونگی تعیین حاکم اسلامی، شرایط حاکم اسلامی و وظایف حاکم اسلامی را از دیدگاه اندیشمندان فوق بررسی می­کند. به نظر می­رسد با وجود تعلق این اندیشمندان به اهل تسنن مسئله حکومت اسلامی مسیر یکسانی را نپیموده و در مسائلی مانند ادله ضرورت حکومت اسلامی، چگونگی تعیین حاکم اسلامی، ارکان حکومت اسلامی، شرایط حاکم اسلامی و ... اختلافاتی دیده می­شود.

فرقه وهابیت از دو قرن پیش توسط محمد بن عبدالوهاب به وجود آمد که بیشتر آرای آن با اعتقادات مسلمانان مخالف است. ریشه اکثر این اختلاف­ها و تضادهای اعتقادی به دو اصل توحید و حیات برزخی بازمی­گردد. مسئله حیات برزخی، نه تنها از موارد اختلافات مسلمانان با وهابیت است؛ بلکه در میان خود دانشمندان وهابی نیز در این موضوع اختلافاتی وجود دارد. حاصل مطالعه و بررسی درباره این مسئله آن است که افرادی چون ابن تیمیه و ابن قیم هم حیات برزخی و هم ارتباط عوالم را می‌پذیرند؛ ولی علمای عصر حاضر وهابیت مثل بن باز و البانی حیات را می‌پذیرند، اما ارتباط را انکار می‌کنند. بنابراین، نوعی واپس‌گرایی اعتقادی در سران جدید وهابیت مشاهده می‌شود. این در حالی است که بسیاری از آیات قرآن کریم و روایات و سیره نبوی دال برحیات برزخی، سماع موتی و ارتباط انسان در برزخ با عالم دنیا و ضد مدعای وهابیت است. ابن تیمیه نیز معتقد به بازگشت روح هنگام سؤال است و این به معنای حیات داشتن اموات بعد از مرگ است.

علم غیب و صدور اخبار غیبی از امامان((ع))، از مباحث کلامی شیعی است و اعتقاد شیعه به این آموزه انکارپذیر در طول تاریخ تشیع، با اندکی قبض و بسط، در مجامع علمی مطرح بوده است؛ هرچند برخی علمای اهل‌سنّت نیز آن را می‌پذیرند. در این میان، دیدگاه ابن تیمیه (م728ق) به دلیل جایگاه علمی وی در جامعه اهل تسنن و اهمیت مقوله کلامی علم غیب در منازعات بینامذهبی و نیز نگاشته‌هایی در مورد اعلام پذیرش علم غیب امام علی(ع) از سوی ابن تیمیه، قابلیت بحث دارد. بر مبنای دستاورد مقاله حاضر، ابن تیمیه قائل به صدور اخبار غیبی از اصحاب پیامبر(ص) بوده که امام علی(ع) ـ و نه دیگر ائمه((ع))ـ نیز در شمار آنان است. او این آگاهی از اخبار غیبی را فضیلتی خاص و یا دلیلی بر امامت نمی‌دانست و آن را حتی به کاهنان، ساحران و مدعیان نبوت نیز نسبت می‌دهد؛ گرچه منشأ این علوم در اصحاب را شخص پیامبر(ص)، و سرچشمه علم غیب دیگران را جنّیان و شیاطین می‌داند. مجموعه داده‌های موجود، اعتقاد ابن تیمیه به «صدور اخبار غیبی» از امام علی(ع)، و نه پذیرش علم غیب امام(ع) از سوی او را برمی‌تابد.

علم غیب و صدور اخبار غیبی از امامان((ع))، از مباحث کلامی شیعی است و اعتقاد شیعه به این آموزه انکارناپذیر در طول تاریخ تشیع، در مجامع علمی با اندکی قبض و بسط مطرح بوده است؛ اما برخی علمای اهل سنت نیز آن را می پذیرند. در این میان، دیدگاه ابن تیمیه (م 728) به جهت جایگاه علمی وی در جامعه اهل تسنن و اهمیت مقوله کلامی علم غیب در منازعات بینامذهبی و نیز نگاشته‌هایی در مورد اعلام پذیرش علم غیب امام علی(ع) از سوی ابن تیمیه، قابلیت بحث دارد. بر مبنای دستاورد مقاله حاضر، ابن تیمیه قائل به صدور اخبار غیبی از اصحاب پیامبر(ص) بوده که امام علی(ع) ـ و نه دیگر ائمه(ع) ـ نیز در شمار آنان است. او این آگاهی از اخبار غیبی را فضیلتی خاص و یا دلیلی بر امامت نمی دانست و آن را حتی به کاهنان، ساحران و مدعیان نبوت هم نسبت می‌دهد. گرچه منشأ این علوم در اصحاب را شخص پیامبر(ص)، و سرچشمه علم غیب دیگران را جنیان و شیاطین می‌داند. مجموعه داده‌های موجود، اعتقاد ابن تیمیه به «صدور اخبار غیبی» از امام علی(ع)، و نه پذیرش علم غیب امام(ع) از سوی او بر می‌تابد.