جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آنچه در نقد افکار و عقاید ابن‌تیمیه نوشته شده، جای نگاه روش‌شناسانه به آثار او همچنان خالی است؛ ازاین‌رو این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که روش ابن‌تیمیه در اثبات عقاید دینی مبتنی بر ادلۀ نقلی چگونه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است. وی در مرحلۀ اثبات عقاید، در موارد بسیاری، به قول سلف تمسک می‌کند و صفات خبریه را با تمسک به قول سلف، بر معنای ظاهری آن حمل می‌کند؛ درحالی‌که کبرای تمسک به قول سلف بی‌بنیاد بوده و صغرای هم‌رأی‌بودن سلف در مواجهه با صفات خبریه مخدوش است. همچنین ابن‌تیمیه، همچون دیگران قائل به حجیت ظهور است؛ ولی اتکای وی به ظواهر الفاظ تا جایی است که قواعد و قرائن عقلی را نادیده می‌گیرد. در استفاده از احادیث برای اثبات عقاید نیز از روش ثابتی پیروی نمی‌کند و در جایی که احادیثی متضمن فضایل اهل بیت^ است، گاهی در سند حدیث خدشه کرده است و گاهی حتی اگر صدور حدیث نزد عالمان مذاهب اسلامی اجماعی باشد، آن را مجعول عنوان می‌کند.

مقاله حاضر به بررسی دقیق تقسیم‌بندی مقدورات از منظر ابن تیمیه و تأثیرات آن بر نگرش مسلمانان نسبت به امور الهی و انسانی می‌پردازد. ابن تیمیه با ارائه تقسیم‌بندی خاص خود، امور را براساس قدرت و توانایی خداوند و انسان دسته‌بندی نموده است. او با تفسیر نامتوازن آیات قرآن، مسلمانان را در معرض اتهام شرک قرار داده و با تقلیل جایگاه بشر، قدرت‌های اعطایی الهی را نادیده انگاشته است. تقسیم‌بندی او پیامدهای کلامی همچون مباحثی همچون شرک انگاری برخی از آموزه‌های دینی مسلمانان همچون معجزه، کرامت، توسل، شفاعت، استغاثه و زیارت قبور، را به دنبال دارد بر این اساس پژوهش حاضر با روش تحلیلی انتقادی به نقد و بررسی این تقسیم‌بندی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این تقسیم بندی با اشکالات فراوانی همچون ناسازگاری با آموزه‌های قرآنی، عدم جامعیت، عدم تنافی سببیت با توحید، عدم توجه به جایگاه انسان کامل و احتمال تنزیهی بودن نهی طلب از غیر خدا روبروست.

جنبش طالبان که جریان غالب در افغانستان شد، در نظر اهل رسانه و اصحاب قلم، جنبشی با ریشه صرفاً دینی دانسته شده، بسیاری از عقاید طالبان با آئین وهابیت منطبق است و در واقع «وهابیت» به لحاظ کلامی، بیشترین سهم را در شکل گیری تفکر این جنبش بر عهده دارد، اساساً وهابیت و ابن تیمیه که بیشترین تأثیر را در قوام تفکر طالبان داشتند اصول تفکر خود را بر مبنای فقه و کلام احمد بن حنبل بنا نهادند و آموزه‌های فکری امام احمد و ابن تیمیه و البته محمد بن عبد الوهاب در قالب مذهب وهابیت به مبانی فکری و نظری طالبان تزریق شده است، به ظاهر مذهب فقهی طالبان حنفی است اصولاً طالبان به لحاظ فکری با حنابله قرابت بیشتری دارند تا با حنفی ها. ارتجاع عقیدتی و جمود فکری طالبان با مذهب حنبلی تناسب بیشتری دارد تا با مذهب حنفی که رأی و قیاس را در مکتب فکری خود وارد می کرد. واکاوی علمی چگونگی اسلام گرایی طالبان و سیر تاریخی دیدگاه مذهبی و کلامی آن ها از اهداف مهم این پژوهش است که با توجه به تاثیرگذاری جنبش طالبان در حوزه مسائل فکری، سیاسی و فرهنگی منطقه و جهان اسلام و نیز اهمیت تحولات افغانستان به عنوان کشور همسایه ایران که ریشه فرهنگی مشترک نیز دارند، از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. روش تحقیق در این مقاله به صورت تاریخی و با رویکرد کیفی بوده؛ شیوه نگارش مقاله به صورت توصیفی-تحلیلی بوده است و منابع و اطلاعات نیز به شیوه کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شدند.

بر‌اساس روایاتی که اولین‌ مخلوق الهی را عقل، قلم، عرش، روح و یا نورِ پیامبر می‌دانند، ضرورت پرداختن به دلالت‌های این احادیث، صحت و سقم آن‌ها و نحوه تحقق این عناوین بر مصادیقش قابل بررسی است. اما این پژوهش با هدف آشکار سازی فهم علامه‌طباطبائی (1360-1281 ش) و ابن‌تیمیه (728-661 ق) از احادیث اولین‌ مخلوق به عنوان نمایندگان جریان عقل‌گرای شیعی و جریان نقل‌گرای اهل تسنن، کوشید تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی همراه با رویکرد تطبیقی، نشان دهد که علامه، نسبت به دیدگاهی که اولین‌ مخلوق الهی را حقیقت ‌محمدیه می‌داند نظر مساعد داشته، اما با نقد برخی از تبیین‌های صدرائی، مشائی و اشراقی، دیدگاه مستقلی ارائه داده‌است. علامه‌طباطبائی با تبیین نظام علی و معلولی، روایات مربوط به اولین‌ مخلوق را با خوانشی متفاوت از حقیقت محمدیه، از شائبه شرک در امان نگه داشت. از طرف دیگر به باور ابن‌تیمیه‌، احادیثی که در آن از عقل به عنوان اولین‌ مخلوق یاد شده‌است، با توجه به ظاهر و یا شروحی که توسط برخی حکما و فلاسفه از آن‌ها شده، جعلی و دارای محتوای شرک آلود ‌است. وی بدون در نظر گرفتن سایر مباحث در زمینه نقد و تحقیق در احادیث، تمامی آن‌ها را باطل دانست.

فهم سلفیان در مساله صفات خبری بشدت بر معرفت حسی استوار است و این نکته متاثر از روش معرفت شناختی آنان همچون ظاهرگرایی، عدم توجه به تاویل و نفی ادراک عقل در کلیات است که بدون درنظرگرفتن آسیب های موجود در شناخت حسی، زمینه تفسیر انحرافی در آموزه های الهیاتی و بخصوص فهم صفات الهی را فراهم ساخته است؛ جسمانیت و باور به رویت حسی خداوند پیامد خطای در فهم صفات خبری است . ابن تیمیه به عنوان معمار تفکر سلفی، حس را تنها راه شناخت واقع خارجی می‌دانست، بدین معنی که هر چه غیر محسوس و قابل تخیل نباشد معدوم است. این نگره سلفیان برخاسته از یک پایگاه معرفت شناختی حس گرایانه است که ایشان را همسو با فیزیکال ها قرار می‌دهد؛ فیزیکالیسم به عنوان یک جریان طبیعت گرا همه چیز و نه فقط ماده را قابل تقلیل به خواص اشیاء فیزیکی می داند. این مقاله کوشیده است تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا فهم سلفیان از صفات خبری نوعی از الهیات فیزیکالیستی نیست ؟ در این جستار تلاش می شود تا با تامل در ماهیت الهیات فیزیکالیستی، فهم سلفیان و بخصوص ابن تیمیه از صفات خبری بررسی شده و تقلیل آن به امور مادی و برگرداندن آن به پدیده های محسوس را یک تبیین فیزیکالیستی دانسته و آن را مورد نقد قرار دهد.

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ دانشمندانى از شيعه و سنّى از ديرباز در مورد ابن تيميّه، باورها و انديشه هاى او كتاب هايى نوشته اند. براى شناخت ابن تيميّه و آن چه در كتاب هاى او آمده و براى آگاهى از آن چه بزرگان اهل سنّت درباره او گفته اند، بايد در سه فصل سخن گفت:فصل نخست: باورها و اعتقادات وى;فصل دوم: علم و ميزان دانش او;فصل سوم: تقوا و عدالت او.به طور كلّى، هر گاه بخواهيم از هر شخصيّتى بهره علمى ببريم و از او پيروى كنيم و معالم دين و معارف شريعت را از او بگيريم، ناگزير بايستى در اين سه جهت به تمام و كمال رسيده باشد:عقايدش منحرف نباشد،عالم و دانشمند راستين باشد،و در سلوك خويش يعنى در گفتار، نوشتار و اعمالش عادل باشد.

موضوع این کتاب، بررسی آرا و نظرات دانشمندان مذاهب مختلف اهل سنّت دربارة نظریه‌های «ابن تیمیه» است. نوشتار حاضر که مجلّدی از مجموعة «سلسله مباحث وهابیت شناسی»است، با هدف نقد و بررسی افکار «ابن تیمیه» اثبات ابطال دیدگاه‌های وی و شناخت راز و رمز و مسیر تحوّل اندیشه‌های نااستوار و متحیرانة فرقة «وهابیت» به عنوان طرفداران «ابن تیمیه» تدوین شد است. در همین راستا نخست دربارة پیدایش «سلفیه» سخنانی به اجمال بیان و «ابن تیمیه» به عنوان یکی از پیشوایان اندیشة سلفیه معرّفی شده است. سپس به تفصیل دیدگاه‌ علمای شافعی، حنفی و حنبلی دربارة این شخصیت و افکارش بررسی گردیده و ضمن پاسخ‌گویی به برخی شبهات نظریة غیرسلفیان و سلفیان معاصر نیز دربارة «ابن تیمیه» تشریح شده است.

البانی به عنوان برجسته‌ترین شخصیت حدیث‌شناس سلفی معاصر در میان جریان‌های سلفی شناخته می‌شود و نظرهای وی مورد توجه مجامع علمی سلفیون قرار دارد. سلفی‌گری البانی با وجود اشتراکات و هم‌گرایی زیادی که با سایر سلفیون در تفکر و رویکرد دینی دارد، از جهات متعددی نیز با آنها اختلاف دارد و دچار واگرایی است. بر این اساس، در این مقاله، مسئله هم‌گرایی و واگرایی اندیشه و رویکرد سلفی علمی البانی با سایر جریان‌های سلفی با روش پژوهش کتابخانه‌ای بررسی شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که سلفیت علمی البانی در محورهای اصلی و هویت‌ساز سلفیت با جریان‌های سلفی هم‌گراست. درمقابل، بعضی از اندیشه‌ها و نظرهای البانی همچون مخالفت با ابن‌تیمیه در بعضی از نظرها، نفی جایگاه علمی خاص برای محمد بن عبدالوهاب، اختلاف در مذهب و نظرهای فقهی و مخالفت با تکفیرگرایی و سیاست‌گریزی وی موجب اختلاف و واگرایی با بعضی از جریان‌های سلفی شده است.

مسأله این پژوهش، ارزش‌سنجی نظرات ابن تیمیه در باره «سنت» و «بدعت» است. اهمیت این مسأله، به تأثیر دیدگاه ابن تیمیه در بدعت شمردن برخی مظاهر دینی مسلمانان از سوی وهابیان برمی گردد. ابن تیمیه «سنت» را شامل اقوال و افعال پیامبر6 و سیره صحابه دانسته و آن را به «سنت در فعل» و «سنت در ترک» تقسیم می‌کند و تأکید می‌کند که ترک‌های پیامبر6 نیز دارای حکم شرعی هستند. «بدعت» در نگاه ابن تیمیه، هر فعل جدید بدون سابقه شرعی و عمل بدون پشتوانه دلیل شرعی است، و به «بدعت در اقوال و اعتقادات» و «بدعت در افعال و عبادات» تقسیم می‌شود و هر نوع نوآوری در دین هم بدعت است. بر اساس پژوهش حاضر، اشکالاتی بر دیدگاه ابن تیمیه وارد است؛ مانند: توسعه ناموجّه دایره بدعت، عدم ترسیم دقیق ارکان بدعت، و انکار عمومات (ادله و قواعد) شرعی دالّ بر مشروعیت افعال.

مقاله پیش رو با موضوع «بررسی دیدگاه ابن‌تیمیه درباره ملاک بداهت و اعتبار برهان» با روشی تحلیلی-استنتاجی، در صدد تقریر و بررسی دیدگاه معرفت‌شناختی ابن‌تیمیه در کتاب «الرد علی المنطقیین» در این دو حیطه است. ابن‌تیمیه از نظر معرفت‌شناختی، ملاک بداهت در تصدیقات را امری نسبی و اضافی می‌داند و در این مقاله نشان داده شده است این ادعا در عین خودمتناقض‌بودن، قابل اثبات نبوده و به خُلف می‌انجامد. وی اعتبار برهان را به طور خاص با ادعای ذهنی‌بودن مواد آن و عدم ارتباط آن با عالمِ خارج از ذهن، به چالش می‌کشد که این اندیشه، با توجه‌دادن به ارتباط غیرقابل انکار مفاهیم کلی با عالم عین و یادآورشدن پیامدهای فاسدی که بر این نظر بار می‌شود، غیرقابل قبول جلوه خواهد کرد. گزارش و نقد این دو دیدگاه معرفت‌شناختی ابن‌تیمیه در دو بخش تنظیم شده است.