مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت عوامل آرامش و اضطراب، موضوعی است که در این تحقیق از دیدگاه قرآن و سنت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است، به همین منظور ابتدا به حوزه معنایی اضطراب و آرامش در لغت، آیات و روایات و نیز به مفهوم اضطراب در روان‌شناسی، توجه گردیده و سپس با متقابل خواندن آرامش با اضطراب، همانند دو حالت بیماری و سلامتی انسان، بررسی عوامل اضطرابهای مخرب، و آرامش مفید، مورد اهتمام ویژه قرار گرفته است که در این بخش نخست عوامل اضطراب به سه دسته کلی شناختی، رفتاری، و اخلاقی-روانی، تقسیم و زیرمجموعه‌های هر یک مورد کنکاش واقع شده است. در این خصوص با تمسک به ظواهرآیات و روایات، شرک‌ورزی، خدافراموشی، از خود بیگانگی، و جهل به معمای هستی و فنا، مهمترین عوامل شناختی اضطراب شناخته شده و در مقام تحلیل، زندگی فرد جاهل به مقام پروردگار، مملو از ترس، اندوه، و پراضطراب معرفی گردیده است.این پژوهش یکی از پیامدهای خودبیگانگی را عدم تعادل روانی و اضطراب دانسته و بر اضطراب‌زایی جهل به معمای هستی و فنا، نیز تأکید نموده است. در بخش عوامل رفتاری، با ذکر مستندات قرآنی و حدیثی، گناه موجب عذاب وجدان و در نهایت عامل اضطراب تلقی شده و دنیاپرستی و عوامل اخلاقی مانند برخی مراتب حسدورزی نیز، مایه اضطراب و زوال آرامش فکری مطرح گردیده است. در فصل دیگر با تأثیرگزار خواندن تفکر و بینش بر نگرشهای عینی، رفتار، عواطف و احساسات با تکیه بر آیات و روایات، خداباوری و ایمان به غیب عامل مهم آرامش به شمار رفته است و چنین تحلیل گردیده که ایمان، ضمن پاسخ‌دهی به پرسشهای بنیادین از راه خوش بین ساختن انسان به سیر جهان، چهره جهان را در نظر انسان مومن زیبا و سختیهای آنرا قابل تحمل جلوه میدهد، زیرا او هر واقعه‌ای را انعکاسی از مشیت الهی می‌داند. اعتقاد و رضا به قضا و قدر الهی و توکل نیز با استناد به آیات و روایات، موجب آرامش درونی دانسته شده است. سپس با اشاره به تأکید اسلام بر خودشناسی، از آن به عنوان دیگر عامل شناختی آرامش یاد و از نقش نماز، دعا، صبر و تقوا نیز به عنوان عوامل رفتاری-عملی ایجاد آرامش، نام برده است. با توجه به ظواهر برخی متون دینی، به تأثیر خواب شبانه و همسر در آرامش فرد به حیث عوامل محیطی اشاره گردیده است. در نتیجه، بر اینکه رهیافتهای شناختی و نیز راهکار رفتاری-عملی، از نگاه قرآن و سنت، برجسته‌ترین رهیافتهای مواجهه با اضطراب و کسب آرامش است تأکید و ضمن اشاره به اظهارات و یافته‌های تجربی برخی دانشمندان، مبنی بر اثبات نقش برجسته شناخت و ایمان، در این زمینه، بر اختصاصی خواندن رهیافت "رفتاری-عملی" به قرآن و سنت، پافشاری و درنهایت، با ناکام دانستن تلاشهای بشری در مهار اضطراب و ایجاد آرامش بر ضرورت روآوری انسان به معنویت و دین توصیه و بر نقش بی‌بدیل آن، در جهت حل مشکلات روانی و پیشگیری و کاهش اضطراب بشر معاصر، با توجه به پیامدهای جهانی شدن، و روند رو به رشد احساس بی‌هویتی تأکید شده است.

قرآن کریم، کتاب مذهبی ما مسلمانان، معجزه‌ی جاوید و سند نبوت حضرت خاتم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و دستورالعمل هدایت و تربیت انسان است. از آن‌جا که تعابیر و گزاره‌های قرآن، توسط خداوند دانا، مدبر و حکیم انتخاب شده است، استفاده از هر الگوی بیانی در این گزاره‌ها، نشانه‌ی نقش و کارکرد مؤثر آن در تربیت و هدایت انسان و جوامع انسانی است. پرسش از مهم‌ترین روش‌های کسب معرفت و شناخت و توصیه‌ی قرآن می‌باشد. «فَسْألُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لاتَعْلَمُون‏» « اگر نمى‏دانيد، از آگاهان بپرسيد.»(انبیاء/7) قرآن در بیان اهداف خود از اسلوب‌های متنوعی استفاده کرده است. اسلوب استفهام و پرسش حدود 1260 بار در قرآن تکرار شده است. پژوهش حاضر در ‌صدد کشف و ارائه‌ی کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن است. این پژوهش حاوی یک مقدمه در «کلیات تحقیق»، سه فصل در «پرسش»، «تربیت در قرآن» و «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» و یک ضمیمه در «پاسخ‌گویی» است.در فصل اول از کلیاتی درباره پرسش، آداب، اهمّیت و انواع آن و نیز از پرسش در قرآن، اطّلاعات آماری پرسش‌ها‌ی قرآنی و ادات استفهامیِ بکار رفته در آن و معانی حقیقی و بلاغی آنها بحث شد. در پایان فصل، جدول تعداد و پراکندگی آیات پرسشی به ترتیب سوره‌ها و نیز جدول فراوانی ادات استفهام آورده شده است. در فصل دوم از تربیت دینی، اهداف و روش‌های آن و نیز برخی روش‌های تربیتی قرآن بحث شده است. در فصل آخر یعنی «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» آیات پرسشی قرآن با استفاده از کتاب‌های تفسیری و تربیتی به تفصیل بررسی، و بیست و نه کارکرد اساسی و مهم تربیتی از این آیات استنباط و استخراج شد و برای هر کارکرد از میان آیات مرتبط، آیه‌ی دارای دلالت بیشتر انتخاب و توضیحات لازم، ارائه و در نهایت آیات هم‌سو با هر کارکرد ذکر شد. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش آنست که هر یک از آیات پرسشی قرآن با اتخاذ شیوه‌ای خاص، استفاده از ادات ویژه، سیاق خطاب یا غیبت و نیز با توجه به موضوع، مخاطب، سؤال کننده و شأن نزول آیات، دارای چندین نکته و کارکرد است که در تربیت و هدایت انسان و جامعه‌ی انسانی بسیار مؤثر است و می‌تواند دستمایه افرادی که عهده‌دار امر تربیت هستند باشد. این نوشته با عنایت به محدودیت‌ها و بضاعت اندک نگارنده بخش کوچکی از این کارکردها را ارائه داده است. انشاءالله این گام، هر چند کوچک و جزیی مورد قبول حضرت حق و آغازی بر فعالیت‌های علمی علاقه‌مندان در این زمینه باشد.

اديان الهي و آيين‌هاي غيرالهي و نيز فيلسوفان بشري براي ساختن جامعه مطلوب توصيه‌ها و برنامه هايي را ارائه كرده‌اند.قرآن و عترت دو منبع اصلي معارف و دو هديه بي بديل الهي به بشر و راهنما به بهترين و استوارترين راه كمال و سعادت انسان تا پايان جهانند. لذا يكي از بزرگترين نعمت‌ها و منت هاي پروردگار نسبت به بندگانش بعثت رسول اکرم(ص) و نصب اوصياي ايشان يعني امامان معصوم از جانب اويند. نصب آنان اكمال دين و اتمام نعمت است. خداوند تعالي به امامان ويژگي هاي منحصر به فردي داده كه در صورت بهره مندي کامل بشر، از آن ذوات مقدس، آرزوي ديرينه او يعني جامعه آرماني تحقق خواهد يافت.سوال اصلي ما در اين رساله، اين است که نظريه امامت (در مذهب شيعه اثني عشري) مبتني بر آموزه‌هاي قرآن و عترت چه نقشي در تحقق جامعه آرماني ايفا مي‌کند؟جامعه آرماني به استناد قرآن و روايات، جامعه اي است که مردم در انديشه و عمل ولايت الهي را پذيرفته اند؛ امام حاکم است و مردم ولايت پذيرند؛ هدف و تلاش آن جامعه رشد معنوي و مادي بشر است؛ دائما در حال رشد و شكوفايي است؛ ميزان معرفت ديني مردم بالاست؛ کرامت انسان‌ها در آن رعايت مي‌شود؛ مردم و مسوولان عدالت و تقواي الهي را در تمام شوون آن به پا مي‌دارند؛ استکبار ستيزند، با ظلم مبارزه و مظلوم را ياري مي‌کنند؛ انسانها نسبت به يکديگر محبت دارند و به هم احسان مي‌کنند؛ اهل عفو و صفح اند؛ اهل صبر و استقامت براي حق و تواصي عمومي به حق و صبرند؛ در مسائل فردي و اجتماعي با افراد ذي صلاح مشورت مي‌کنند؛ سلامت، بهداشت، نظم و امنيت برقرار است؛ تلاش در توليد و قناعت در مصرف، فرهنگ عمومي جامعه است. اصل امامت در مکتب شيعه اثني عشري، تحقق بخش شاخص‌هايي است که از جامعه آرمانيِِ مورد نظر قرآن و عترت بيان شد. لذا براي تحليل اين موضوع ويژگي‌هاي امام مورد بررسي قرار گرفته است. ويژگي هاي امام در ارتباط با تحقق جامعه آرماني به دو دسته كلي تقسيم مي‌شوند: ويژگي هاي ناظر به مقام امامت و ويژگي هاي ناظر به هدايت خلق. ويژگي‌هاي ناظر به مقام امامت عبارتند از : نصب الهي، عصمت، علم، ولايت، ابتلاء، صبر و يقين؛ و ويژگي‌هاي ناظر به هدايت خلق عبارتند از : هدايت علمي، هدايت به امر، ساست و حکومت، هدايت ديني و دفاع از دين باوران، پدري دلسوز و مهربان واصلاح جهانيامام با حاکميت الهي خود، علاوه بر مديريت جامعه، هدايت علمي و هدايت به امر مي فرمايد؛عقل و علم را در جامعه رشد مي دهد و با ابزار سياست و حكومت، عدالت را برپا و به اصلاح جهاني مي پردازد. اصل امامت، در آموزه‌هاي مکتب شيعه اثني عشري تحقق بخش آن جامعه براي اعتلاي اعتقادي، اخلاقي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي است. هر كدام از مواردي كه ذكر شد نيز زير شاخه هايي دارند؛ كه در حد مجال و هدف اصلي رساله، به آن‌ها پرداخته شده است.

در این نوشتار تفسیر «مدارک التنزیل و حقایق التأویل» تألیف ابو البرکات نسفی - در دو بخش - مورد بررسی قرار گرفته است:•

یکی از ویژگیهای انبیاء(ع) عصمت آنها ازگناه،خطا واشتباه است که ضامن تحقق فلسفه بعثت آنهاست ودر تمام دوران عمر وهمه شئون زندگی آنها جاری است،چراکه اگر احتمال گناه،نسیان وغفلت درآنها باشد احتمال خطا و انحراف در گرفتن پیام وحی،تصرف درآن یا ناتوانی در ابلاغ آن به مردم،وجود خواهد داشت و با توجه به اینکه اصلی ترین منبع معرفتی و سالمترین متن دینی اسلام، قران کریم است که به شهادت تاریخ وحتی دشمنان اسلام، هیچگونه تغییر وتحریفی دامنگیر آن نشده است و نخواهد شد وباتوجه به اینکه مطالعه این کتاب عزیز بهترین راه کسب معرفت نسبت به انبیاء الهی (ع) است، برخی از دوستان ناآگاه دشمنان آگاه با استناد به ظواهر آیات متشابه آن، به انبیاء (ع) نسبت گناه، خطا یا نسیان داده اند که در این پژوهش درصدد پاسخگوئی به این شبهه برآمدیم که با استناد به ظواهر قرآن کریم می توان چنین نسبت هائی به ایشان داد یا خیر؟که پس از بررسی لغوی و اصطلاحی عصمت، بعنوان مقدمه ای بر اثبات عصمت انبیاء(ع) بصورت گزینشی به دلائل عقلی ونقلی که شامل آیات و روایات شریفه است و متکلمان مسلمان به ویژه شیعه در طول تاریخ اسلام برای پاسخگوئی به اینگونه شبهات ازآن بهره برده اند،پرداخته شد وضمن ردّ شائبه عدم عصمت انبیاء(ع)، برخی از آیاتی که قائلین به عدم عصمت با استناد به آنها به انبیاء(ع) نسبت گناه یا خطا داده اند،مطرح شده و بررسی ونقد گردیده است.

از دیر باز فرجام اندیشی یکی از دغدغه های دیرپا و پایای انسانی بوده، و خواهد بود و فرجام شناسی، یکی از موضوعاتی است که نه تنها بر زندگی فردی انسان اثر می گذارد، بلکه تأثیر به سزایی بر زندگی اجتماعی و رفتار متقابل افراد نسبت به یکدیگر دارد. در این راستا، در این پروژه به بررسی «فرجام انسان و جهان در قرآن و عهدین» پرداخته شده است، که با بررسی در شرایع یهود، مسیحیت و اسلام، این مهم به دست آمدکه فرجام شناسی در این شرایع از اهمیّت ویژه ای برخوردار است، و با تحلیل و بررسی متون مقدّس شرایع مذکور آینده ای روشن و پر از عدل و صمیمیّت ترسیم می شود. در این مختصر سعی شده است ابتدا به مفهوم شناسی انسان شناسی و جهان شناسی در قرآن و عهدین پرداخته شود و سپس در فصل های بعدی فرجام انسان و جهان از منظر قرآن، تورات و انجیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و وجه اشتراک این سه شریعت در این است که همه بر این باورند که این جهان زمانی به پایان می رسد و منتظر ظهور منجی در آخرالزّمان هستند، که جهانیان را از ظلم و بیداد رهایی بخشد، اما تعیین زمان فرجام جهان و انسان و ظهور منجیاز منظر این سه شریعت مردود شمرده شده است. هر سه شریعت معاد و رستاخیز را باور دارند. وجه تمایز این سه شریعت در این است که در این که منجی کیست؟ در این سه شریعت ، اختلاف نظر وجود دارد. از منظر آیین مسیحیت، منجی موعود یک شخصیت انسانی نیست، بلکه موجودی الاهی است. یهودیان نیز موعود را شخصی یهودی و قوم یهود را برترین قوم می دانند.

انفاق یکی از ارکان ایمان به شمار می رود و طبق آیات قرآن هم سنگ نماز و جهاد در راه خداست. این اهمیت به این دلیل است که انفاق علاوه بر تأثیر تربیتی و خودسازی فردی، آثار اجتماعی و اقتصادی بسیاری نیز همراه دارد.و انفاق یک اصل بسیار مهم و ارزشمند از اصول اخلاقى اسلام است. انفاق از یک طرف‏ رابطه انسان با پروردگار عالم رانشان مى‏دهد که چه میزان عشق به خالق خود دارد که در راه آن از جان و مال مى‏گذرد و در مقابل کسانى که محبت و علاقه شدید به مال‏دنیا دارند و از سوى دیگر میزان رابطه انسان با جامعه و مردم را آشکار مى‏سازد. و نقطه ی مقابل انفاق ربا است . زیرا انفاق برخلاف ربا نشر رحمت و محبت و نظم و امنیت اجتماعی است . که خداوند در قرآن کریم ربا را به شدت نهی نموده است ، تا آنجا که گناهان کبیره ی دیگر تا این حد مورد نکوهش و مذمت واقع نشده اند. علت این تأکیدهای بسیار قرآن بر حرمت ربا این است که آثار شوم سایر گناهان کبیره، تنها بخشی از ابعاد زندگی آدمی از جمله فساد ظاهری جامعه و اعمال ظاهری افراد را در بر می گیرد، «ربا و حاکم شدن دشمنان اسلام » بنیان دین و نظام اجتماعی انسانی را مختل می سازد. ضمن اینکه خداوند نیز خیر و برکت را از اموال رباخواران می گیرد و رباخواری سبب بطلان عبادات ایشان می شود.در این نوشتار مولف در پی آن است تا با بیان تأثیرهای فردی و اجتماعی انفاق و ربا دلیل تأکید اسلام بر انفاق و نکوهش شدید ربا را با استفاده از آیات بیان کند. و تاثیرانفاق و ربا در تعادل اقتصادی و اجتماعی جامعه از منظر قرآن بررسی کند. این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و ابتدا از طریق جمع آوری داده ها به کمک مطالعه منابع مرتبط با موضوع از جمله کتابخانه، تفاسیر قرآن کریم و... انجام گرفته است.

امام حسین(علیه السلام) همچون سایر معصومان (علیهم السلام) زیارت های ماثور فراوانی دارد که در مجامع روایی نقل شده است. در میان این زیارت ها، زیارت عاشورا از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است و آثار و برکات فراوانی از سوی معصومان (علیهم السلام) برای آن ذکر شده است، از این رو مداومت بر این زیارت نورانی از دیر باز جزو سیره صالحان و محبان اهل بیت(علیهم السلام) بوده و اولیای الهی عنایت خاصی به این زیارت داشته اند. پس از گذشت قرن ها از صدور زیارت عاشورا و عمل مستمر شیعیان بدان، در زمان حاضر، شبهات و ابهاماتی از سوی برخی به انگیزه های مختلف در باب این زیارت نورانی مطرح شده است که پاسخ متقن و به موقع به آن ضرورت دارد. این پژوهش که در صدد پاسخگویی به شبهات محتوایی زیارت عاشورا با تکیه بر قرآن و سنت است، در سه بخش تنظیم شده است. در بخش اول پس از گزارشی تاریخی از زیارت عاشورا و نگاهی گذرا به جایگاه سندی آن، معیار شناسی ارزیابی متن حدیث بیان شده است. بخش دوم که با عنوان بررسی مضامین زیارت عاشورا در پرتو قرآن و روایات است، در فصل یک آن به بررسی محتوایی فرازهای زیارت عاشورا در پرتو قرآن و روایات پرداخته ایم و در فصل دو مبانی قرآنی و روایی زیارت عاشورا بیان شده است. البته در ضمن فصل های بخش دوم ثابت کرده ایم که فرازهای زیارت عاشورا از انسجامی محتوایی، ادبی و منطقی برخوردار است به گونه ای که مضامین آن دارای هماهنگی و هم پوشانی کاملی است. بخش سوم با عنوان بررسی و پاسخ به شبهات محتوایی زیارت عاشورا مشتمل بر دو فصل است که در فصل اول به شبهات مبنایی زیارت عاشورا و در فصل دوم به شبهات محتوایی غیر مبنایی زیارت عاشورا با تکیه بر قرآن و روایات پاسخ داده ایم.

قرآن کریم، کتاب آسمانی ما و برنامه هدایت جهانیان است . پیامبر اکرم (ص) از آغاز نزول قرآن، آن را به بهترین وجه به جهانیان تعلیم فرمود و حمله قرآن را به جهانیان ارزانی داشت . تربیت پیامبر اکرم (ص) مبتنی بر اصولی است که قرآن و حدیث بر آن تاکید دارند و دانش نوین بشری نیز چندان که در این زمینه تیزبینی و کنجکاوی کند، خواهد توانست نکاتی را بیابد که از دیدگاه آموزشی و روانشناسی حائز اهمیت است . پیمودن روش صحیح تعلیم و حمل قرآن کریم که در سیره پیامبر (ص) و ائمه معصومین پس از حضرت متبلور است ضامن اجرای احکام قرآن در جامعه و تحقق کارکردهای آن است ، همانگونه که هر گونه انحراف از صراط مستقیم آموزشی که آن را خلال نصوص و عبارات گوناگون به ارث برده‌ایم و نیز تغافل از آنچه توجه به آن لازم است ، تاثیرگذاری قرآن را با مانع مواجه خواهد ساخت و این چیزی است که امروز متاسفانه شاهد آنیم. بیشتر فعالیتهای قرآنی ما در حال حاضر فاقد اثر رضایتبخش و مورد انتظار است و از تاثیر احیاگر و شورآفرین نخستین قرآن خبری نیست . ما در این پایان‌نامه بررسی تحلیلی تاریخچه تعلیم و حفظ و حمل قرآن کریم به همراه تبیین نکات مثبت و منفی موجود در آن از دست ننهاده‌ایم. شیوه آموزشی پیامبر اکرم (ص) پیشرفته‌ترین و جدیدترین شیوه از یکسو (به دلیل در معرض غفلت و فراموشی قرار گرفتن بخش اعظم آن) و قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین شیوه از سوی دیکر است ، زیرا این شیوه در زمان خود پدیدار شد و بدون هیاهوی تبلیغاتی، اثر عظیم خود را نهاد. پس از بررسی فوق، به بررسی اصول و مبانی تعلیم و حمل قرآن کریم در خود قرآن، سنت و دانش نوین پرداخته شده و سپس شیوه مورد نظر، در جامه نوی خود و نزدیک به قالب شیوه‌های زبان‌آموزی جدید ارائه گردیده است . پس از آن و در بخش پایانی به بررسی آثار بکارگیری شیوه از آشنایی حقیقی با زبان قرآن (که ضرورتا عبارت از زبان عربی نیست) گرفته تا توانایی تدبر در قرن، قرآن‌اندیشی و تکلم به زبان آن، مصونیت از لغزش در برابر متشابهات ، موسیقی درمانی، تئاتر درمانی و معناداری قرآنی پرداخته‌ایم و کوشیده‌ایم بررسی این آثار حتی‌الامکان با تحلیل عملی به دور از شعارپردازی باشد.

فطرت آگاه وکمال‌جوی انسان عزت و پیشرفت را می‌پسندد. هر حرکت‌اصلاحی در جامعه برای دست‌یابی به این مهم، نیاز به بستر مناسب دارد. این بستر با تغییر و تحول در نگرش جامعه حاصل می‌شود. با نگاهی واقع‌گرا می‌توان دریافت دوران رکود درکارنامه جوامع‌اسلامی باعث شده دین اسلام در اذهان عمومی عامل عقب‌ماندگی تلقی شود . این پایان‌نامه پژوهشی است باموضوع علل عقب‌ماندگی مسلمین ازمنظر قرآن ونهج‌البلاغه(با رویکردی به راه‌حل‌های مناسب برای کشورهای‌اسلامی) که باهدف دستیابی به جامعه‌ای پیشرفته همراه با حفظ اصول‌اسلامی وارائه شیوه‌های پیشگیری از انحطاط جامعه به سمت احیای تمدن عظیم‌اسلامی تدوین ونگارش شده‌است. در این تحقیق که به روش تحلیلی- اسنادی انجام گرفته، ازمنابع گوناگون درزمینه‌های تاریخی،سیاسی‌وجامعه شناسی استفاده شده ودر راس آن به استخراج راهکارهای موجود درنهج‌البلاغه پرداخته و مهمترین دستاورد آن توجه به جایگاه اعتقاد و نوع عمل در پیشرفت انسان می باشد.در نتیجه با رعایت اصول انسانی و عمل به ارزشهاو ایدئولوژی اسلام راستین و در پی آن ظلم ستیزی ،برنامه ریزی کاری برای نیروی جوان جامعه،عدم انشقاق‌اجتماعی واعتمادبه رهبرنظام ، تولیدعلم وتکنولوژی نو با کارآمدکردن روشنفکران و روحانیت، ایجاد روابط بین‌المللی باوجودقطع وابستگی به بیگانه، تصور نادرست مبنی بر"دین عامل عقب ماندگی مسلمانان" باطل واسلام به عنوان ارائه‌دهنده نقشه راه پیشرفت جوامع‌بشری، مورد پذیرش همگان قرار گیرد.