مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این نوشتار، اسرائیلیات یا اندیشه‌های وارداتی یهود در تفسیر قرآن کریم است. اهداف کتاب حاضر صیانت از حریم کتاب الهی و سنت و سیرة ائمة معصومین (ع) و زدودن اندیشه‌ها و آثار فرهنگ بیگانه از متون اصیل اسلامی، به ویژه تفاسیر قرآن کریم است. مؤلف کوشیده است با شناسایی ردپای یهود و اندیشه‌های آن‌ها در موضوعات قصص قرآنی، به بررسی و ارزیابی میزان اثرپذیری مفسران مسلمان از این اندیشه‌ها بپردازد. نویسنده با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع و مآخذ شیعی و سنّی و تحقیقاتی که دربارة اسرائیلیات انجام گرفته، این مهم را به انجام برساند. این کتاب دارای مقدمه، شش فصل اصلی و خاتمه است. در مقدمة کتاب مباحث مقدماتی دربارة موضوع، ضرورت بررسی، روش کار و تاریخچه و منابع و ... آمده است. فصل 1: به معرفی دانش تفسیر اسلامی و مهم‌ترین منابع و روش‌های آن اختصاص دارد. مؤلف در فصل 2: نگاه قرآن به تورات و انجیل، قوم یهود، شواهد قرآنی دربارة احکام تورات و تشابه و تمایز داستان‌های قرآن و عهدین را بررسی کرده است. در فصل 3: به واژه‌شناسی «اسرائیلیات»، مفهوم آن، زمینه‌ها و چگونگی ورود انگیزه‌های آن توجه شده است. در فصل 4: مهم‌ترین افرادی که سبب پیدایش اسرائیلیات شدند و همچنین راویانی که از اهل کتاب تأثیر پذیرفته‌اند، معرفی شده‌اند. مؤلف در فصل 5: مهم‌ترین دلایل پذیرش یا عدم پذیرش روایات اهل کتاب را، با استناد به سیرة معصومین (ع) ذکر کرده است. در فصل 6: که آخرین فصل کتاب است پاره‌ای از اسرائیلیات ذکر و سپس، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از مهم‌ترین نمونه‌های اسرائیلیات می‌توان به ماجرای آفرینش حوا و معرفی زن به عنوان عنصر گناه، داستان ‌هاروت و ماروت، افسانة غرانیق و ... اشاره کرد. در خاتمة کتاب نیز از همة مطالب نتیجه‌گیری شده و پیشنهاداتی از طرف مؤلف مطرح شده است.

چکیده:زمینه مطرح شدن بحث عقلانیت در عرصه سیاست به این جا برمی‌گردد که اندیشمندان سیاسی برای کشف معیارهایی که درست و نادرست را مشخص می‌کند، از عقلانیت سیاسی سخن به میان می‌آورند. چرا که عقل وسیله کسب خیر و نفع و دفع ضرر است و سعادت انسان تنها در گرو عقل تأمین می‌شود. اصطلاح عقلانیت سیاسی در جهت دستیابی به چنین معیاری برای سیاست است و در صورت در اختیار داشتن چنین شاخصی امکان سخن گفتن از عقلانی شدن سیاست به وجود می‌آید. نقش محوری عقل در همه امور از جمله در عرصه سیاست باعث شده که همه رفتارهای سیاست‌مداران مبنای عقلانی داشته باشد؛ عقلی که به جای اطاعت از خواسته‌های انسان از دستورات عقلانی اخلاق و دین اطاعت می‌کند و هدف آن نه فقط کسب قدرت و ثروت بلکه عبودیت خواهد بود. در این نگاه عقلانیت سیاسی تفسیر دیگری پیدا می‌کند و جهت عالم سیاست نیز عوض خواهد شد. برجسته نمودن این کارکرد عقل، از ویژگی‌های مهم گفتمان قرآنی است که دایره سود و زیان انسانی را گسترده می‌کند و تنها جنبه محدود زندگی دنیوی انسان را در نظر نمی‌گیرد. جنبه‌ای که عقلانیت قرآنی به آن اولویت داده اما در عقلانیت مدرن مورد غفلت واقع شده است. عقلی که ریشه در فطرت انسان دارد و عقل مدرن به خاطر نادیده انگاشتن بخش مهمی از نیازهای فطری انسان مانند نیاز به معنویات و خداشناسی و ... خود را از مبداء عقل دور کرده است، و این تعریف جدید از مفهوم عقلانیت سیاسی است که در این پایان‌نامه ارائه شده است.بر این اساس، مشخص می‌شود که سیاست در قرآن با شاخص‌های موجود درباره عقلانیت سیاسی هم‌خوانی دارد چرا که تعقل، فطری انسان است و به همین خاطر عقلانیتی که پیش شرط آن تخلف از اصول اخلاقی باشد، باید در ادعای عقلانی بودن آن تردید کرد. عقلانیت سیاسی قرآن تابع گزاره‌ها و احکام عقل نظری و عقل عملی است که متغیرهای فرامادی را ادراک می‌کند و احکام و ارزش‌های دینی و اخلاقی را می‌پذیرد. در واقع، هیچگاه، سخن از عقل‌ها نبوده بلکه همواره از عقل به منزله یک حقیقت واحد سخن به میان می‌آید و عقل خواندن آن، استعمال مجازی و مسامحه‌آمیز است. آنچه عامل اختلاف در تفسیرها در عقلانیت می‌شود، تفاوت در الگوهای فرهنگی، اجتماعی، اعتقادی، شرایط زمان و مکان و ... است که از آن‌ها به اشتباه تعبیر به عقلانیت می‌شود.

نوشتار حاضر، ترجمه کتاب شفاعت از نظر عقل، قرآن و سنت تألیف آیت‌الله جعفر سبحانی به زبان اردو است، که ابعاد مختلف شفاعت و ادله عقلی و نقلی مبتنی بر آن و شبهه‌های وارد شده از برخی علمای اهل سنت در این موضوع را ارزیابی می‌کند. نویسنده سعی دارد ضمن بیان حقیقت شفاعت، آثار تربیتی شفاعت، دیدگاه‌های دانشمندان شیعی و سنی درباره امکان شفاعت، اقسام و شرایط آن، نتیجه شفاعت و اشکال‌های مهم وارد شده بر مفهوم و امکان شفاعت را تجزیه و تحلیل قرآنی و روایی کند. وی معتقد است اعتقاد به شفاعت نه تنها باعث تجری برگناه نمی‌شود، بلکه سبب می‌شود گناهکاران به بخشش امیدوار شده و راه بازگشت به خدا را پیش گیرند و بدین سبب موجبات آمرزش الهی را فراهم سازند. نگارنده در ادامه نظریات منکران شفاعت را نقد کرده و آیات قرآنی مربوط را برای رد دیدگاه‌های آنان شرح می‌دهد. وی افراد بت‌پرست، ظالمان، صاحبان سایر ادیان و همچنین کسانی که پیوند خویش را با اولیای پاک الهی قطع کرده‌اند، مشمول شفاعت ندانسته است. بحث درباره حقیقت شفاعت و رابطه آن با رحمت گسترده الهی، نتیجه وقوع شفاعت، نقد دیدگاه‌های معتزله در شفاعت، شرایط شفاعت شوندگان و شفاعت‌کنندگان با اذن الهی، شرک نبودن طلب شفاعت از پیامبر اسلام و اهل بیت‌( به دلیل اذن داشتن آنان از سوی خداوند برای شفاعت خلایق و اموری مانند نماز، سجده‌های طولانی، آموختن قرآن، انجام فرایض دینی، دوستی با اهل بیت( و اهل ایمان و خدمت کردن به مردم که موجبات شفاعت را در قیامت برای انسان‌ها فراهم می‌کند، از دیگر مندرجات مهم کتاب مزبور به شمار می‌آید، که نویسنده از منظری قرآنی و روایی به تحلیل آن‌ها پرداخته و ایرادهای وارد شده برخی علمای اهل سنت در این باره پاسخ داده است

چکیده: علم خداشناسی، از شریف ترین و ارزشمندترین علوم محسوب می شود. یکی از مهم ترین مباحث خداشناسی، بحث اسما و صفات الهی است. به منظور استخراج و استنباط دلالت های تربیتی در ابعاد عقلانی، عاطفی و اخلاقی از اسمای حسنای الهی در آیات قرآن کریم از روش تحقیق کیفی، نظری وکتابخانه ای به صورت توصیفی ـ تحلیلی بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق مبین آن است که خدای تعالی در قرآن مجید به اسمای حسنایی وصف شده است. او علم اسما را به آدم تعلیم فرمود و او را جانشین خود در روی زمین قرار داد. اسمای حسنای الهی مبانی تربیت ( عقلانی، عاطفی و اخلاقی) بوده که به صورت بالقوه در سرشت انسان نهفته است. تجلی، ظهور و بروز آن اسما و اوصاف الهی در انسان، هدف تربیت می باشد. لذا، تربیت انسان عالم، آگاه، مهربان، رئوف، مومن، طاهر، شاکر از اهداف تعلیم وتربیت اسلامی می باشد. در این راستا، مربی با استفاده از روش های مشاهده، سیر و سیاحت، توجه به ظرائف، تفاوتها و تشابه های هستی، مقایسه، تفکر، تعقل، محبت و ابراز آن، تذکر، بشارت، تقوا، تزکیه، تسبیح، تمجید، تکریم، تشویق، بیان صفات حسنه و نقاط قوت، پرهیز از تحقیر و تمسخر، جدال احسن، صبر و سفارش به آن، شفاعت، دعا و استغفار، خوف و خشیت در صدد پرورش انسانمتصف و متبلور به جمیع اسمای حسنای الهی می-باشد. متربی نیز با راهنمایی مربی و پذیرش و پیروی از اوامر او توام با تواضع، علاقه مندی و رضایت، با استماع آیات قرآن کریم، تامل و تعقل در آفرینش هستی و چرخه نظام خلقت به حق تعالی ایمان می آورد و او را وکیل خود انتخاب نموده و راضی به رضای اوو تسلیم اوامر او می-گردد و به هدف غایی تعلیم و تربیت اسلامی یعنی«خداشناسی»، «لقاء الله»، «حب الله» و «عبودیت» نایل می گردد.

درباره قرآن کریم از زمان نزول آن مسئله ای به عنوان ظاهر و باطن مطرح شده که هریک، مدار بحث و گفتگوهای بسیاری قرار گرفته است. هدف این نوشتار، بررسی برخی آسیب ها در استفاده از قرآن کریم در جهت ظاهر و یا باطن است. اولین آسیب افراط و یا تفریط است. برخی گفته اند که قرآن برای امت اسلامی در همه امور کفایت می کند و با این سخن ضرورت معلم و مبین را در کنار قرآن انکار کرده اند. در مقابل برخی نظر داده اند که ظاهر قرآن حجت نیست و آنچه از درک ظاهر برای غیرمعصوم حاصل می شود، بدون تأیید مقام عصمت جایگاهی در حوزه دانش وجود ندارد. در این زمینه در این مقاله چنین استدلال می شود: ظاهر قرآن کریم قابل درک و حجت است؛ فهم ظاهر قرآن درجات و مراتبی دارد؛ مجازهای به کار رفته در قرآن از ظاهر محسوب می گردد؛ امت اسلامی برای درک حقایق دین در کنار قرآن نیازمند به رسول اکرم و عترت نورانی او هستند؛ باطن قرآن از نظر بعضی به معنای درک ژرفای متن و در نظر برخی دیگر به معنای حقیقتی است که الفاظ مستقلاً بدان دلالت ندارند؛ باطن قرآن کریم به هر معنا که باشد، نفی ظاهر نمی کند؛ بلکه معارفی افزون بر آن است.

حسن و قبح به عنوان یک زوج مفهوم کلیدی در حوزه کلام و اصول فقه نزد مذاهب مختلف محل بحث بوده و به خصوص برای مذاهب اهل عدل که یکی از برجسته ترین آنها مذهب امامیه است، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در تحقیقاتی که در حوزه حسن و قبح ذاتی در دهه های اخیر انجام گرفته، جنبه های وجودشناسی و معرفت شناسی مسئله مورد بررسی قرار گرفته، ولی جای خالی بحث در باره جنبه معناشناسی مسئله کاملاً محسوس است. در خصوص معناشناسی حسن و قبح باید توجه داشت به ازای هر یک از گفتمان هایی که می توانند خاستگاه برآمدن معنای حسن و قبح در کلام اسلامی باشند، لازم است معناشناسیِ این زوج مفهوم دنبال شود؛ این گفتمان ها را می توان در دو گروه اصلی دنبال کرد: گفتمانی شکل گرفته در عصر آغازین اسلامی که بیشتر تکیه بر آموزه های قرآنی و نبوی دارد و از خلال آیات قرآن کریم و احادیث نبوی و اخبار صحابه و تابعین قابل پی جویی است؛ و گفتمانی شکل گرفته در فضای روابط بین الادیانی که حاصل مواجهه عالمان مسلمان با متکلمان ادیان دیگر، اعم از یهودیان، مسیحیان، زردشتیان، مانویان و براهمه است. بی تردید معنای ساخت یافته در کلام اسلامی، برآیندی از این گفتمان ها و خاستگاه هاست و برای روشن شدن ابعاد و مؤلفه های آن، توجه به خاستگاه های بین الادیانی ضرورتی تمام دارد؛ اما به سبب محدود بودن مجال، این مقاله عهده خاستگاه اول، یعنی گفتمان بازتاب یافته در قرآن و احادیث است.

شایعه، از مهم ترین پدیده های اجتماعی به حساب می آید که همواره به عنوان نوعی تاکتیک تبلیغاتی مورد استفاده قرار می گیرد. ضرورت آشنایی افراد جامعه، به ویژه جوامع دینی با موضوع شایعه به اندازه ای است که قرآن بارها در خلال آیاتش به آن اشاره کرده است. بیان و تحلیل زمینه های شکل گیری شایعات از یک سو و ارائه راه کار جهت مدیریت این آسیب مخرب از دیگر سو، رویکرد متکاملی است که قرآن به آن دارد. توجه به قدرت تخریب شایعات و آثار شوم آنکه امروزه آن را به سلاحی قدرتمند برای انحلال و شکست نظام های اجتماعی و از جمله نظام مقدس جمهوری اسلامی تبدیل کرده، ایجاب می کند تا با نگاهی نو و از منظر آیات حیات بخش وحی به بازخوانی و بررسی این آسیب اجتماعی پرداخته شود.

آزادی و دامنه مفهومی این واژه، از مباحث گسترده ای به شمار می رود که امروزه بیش از هر مفهوم دیگری مورد توجه است. آزادی در جهان معاصر، با وجود سیطره و جولان تفسیرهای مکاتب لیبرالیستی از آزادی که تفسیری بلامنازع در ادبیات سیاسی محسوب می شود، اهمیّت و نقشی فزاینده یافته است. این امر دانشمندان مسلمان را ملزم به بازنگری تطبیقی این مقوله می نماید. این مقاله برای فهم دقیق مفهوم آزادی، به بررسی آیات قرآن پرداخته تا از طریق زبان وحی حقیقت آزادی را شناسانده و در پرتوی این کتاب آسمانی، گستردگی و مرزهای آن را نشان دهد. این مقاله نشان می دهد در قرآن کریم، از جهات گوناگون به آزادی پرداخته شده است؛ آزادی تکوینی، آزادی معنوی)اخلاقی(، آزادی اجتماعی و آزادی سیاسی )حقوقی(، عرصه های متنوع تحلیل این مفهوم است. البته آزادی مورد بحث در این نوشتار آزادی اجتماعی و سیاسی است.

آموزه‌های دینی ما حکایت از پلی بر روی جهنّم دارند که در آخرت همه به ناچار از آن گذر خواهند کرد. پل صراط بسیار لغزنده و سخت گذر است و عقباتی دارد که هر یک به نامی خاص نامیده می‌شود. عبور انسان‌ها از آن به صورت‌های مختلف است. گروهی به قعر جهنم افتاده، برخی لنگان لنگان و یا معلق و گروهی به سرعت برق از آن می‌گذرند. مقاله حاضر به بررسی و تحلیل این آموزه‌ها بر مبنای آیات قرآن و با نگاهی عقلی می‌پردازد و در نتیجه اثبات می‌کند که صورت باطنی صراطی که انسان در دنیا، در نفس خود می‌پیماید، در آخرت به صورت پلّی بر روی جهنّم است. عبور همگان از جهنم که حقیقت و باطن دنیاست قطعی بوده و کیفیت عبور از آن نیز وابسته به حقیقت وجودی افراد متفاوت خواهد بود.