مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

رهبری در هر جامعه‌ای، سکّان‌دار هدایت جامعه به سوی اهداف معین و ترسیم‌کننده نقشه راه و طراح قواعد فکری و عملی بر مبنای مکتب مطلوب است. در مکتب اسلام که اندیشه‌ها و آموزه‌های آن بر مبنای وحی قرآنی و سنت نبوی است، رهبری، مرجعیت فکری و عملی و تجسم عینی افکار و آموزه‌های اسلامی و مدیر و مروج آن است؛ از این رو، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و از سویی چون دستورات صادره از سوی وی بر هر مکلّفی واجب است، ویژگی‌هایی متفاوت با دیگر پیشوایان می‌طلبد. پس از عصر رسالت نیز موضوع رهبری پیوسته مورد بحث و مجادله بوده است. این مقاله که تا پیش از این، نگاشته‌ای پیرامون موضوع آن سامان نیافته، به تطبیق و تحلیل دو تفسیر المنیر و من وحی القرآن در موضوع رهبری و شرایط آن پرداخته است. مبانی سیاسی و فقهی این دو تفسیر متفاوت است، ولی شروطی که دو مفسر ذکر کرده‌اند شرط‌هایی اصلی و اساسی هستند که بر کمال شخصیت رهبر دلالت دارند و هر دو بر آن متفق هستند. البته در مورد شرط اجتهاد، زحیلی معتقد است که اهل حل و عقد مسؤول همه تصمیم‌ها هستند و اجتهاد جمعی را بهتر می‌داند.

یکی از موضوعاتی که همواره در کانون مباحث بلاغی قرآن‌پژوهان قرار داشته، استعاره و چگونگی تأثیر آن در زبان قرآن بوده است. با ظهور علومِ شناختی و پس از معرفی نظریه استعاره مفهومی از جانب جرج لیکاف، این مطالعات دچار تحول گشته و روش‌هایی برای درک بهتر متون در پرتو این نظریه ارائه شده است. هدف پژوهش حاضر که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تجزیه و تحلیل کیفی انجام شده است، بررسی شواهدی از استعاره‌های مفهومی در قرآن و نتایج حاصل از آن در مفهوم‌سازی برای مخاطبان این کتاب آسمانی می‌باشد. بدین‌منظور، مفهوم بهشت به عنوان مورد مطالعه انتخاب و سپس به بررسی استعاره‌های مفهومی آن در دامنه آیات مرتبط با بهشت پرداخته شده و در نهایت ساختاری از آن‌ها ارائه گردیده است. همچنین شواهدی از این نوع استعاره در روایات پیشوایان معصوم(علیهم السلام) ارائه شده است. با دقت در ساختار مذکور مشخص می‌شود که بهشت توسط چه مواردی مفهوم‌سازی شده و چگونه در تجربیات روزمره ما از زندگی ریشه دارد.

هدف این پژوهش، شناخت مفهوم هیجان و ارتباط آن با رشد و ارائه الگوی مفهومی از مسیر هیجان با توجه به آیات قرآن کریم، تفسیر المیزان و اصول حکمت متعالیه است. روش این پژوهش، تحلیل مفهومی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که قلب آدمی جایگاه هیجان است و قساوت قلب می‌تواند در عدم دریافت عواطف و ادراک معانی حق مؤثر باشد. همچنین برخی از هیجان‌ها مربوط به مقام ادراک و بعضی در مقام اظهار و عمل بروز می‌یابند. برخی از انواع هیجان میان افراد رشدیافته و غیر آن یکسان هستند؛ در حالی که برخی از هیجان‌ها تنها به گروه خاصی از افراد اختصاص دارند. بنا بر آیات و تفاسیر، شدت هیجان با توجه به نوع هیجان، در پاره‌ای از موارد نشانه رشدیافتگی، و در پاره‌ای دیگر نشانه عدم رشدیافتگی است. همچنین هیجان‌ها از عوامل حفظ نفس هستند و در تعالیم اسلامی، حفظ نفس مربوط به حیات دنیوی و اخروی است. به نظر می‌رسد در زمینه بروز و کنترل هیجان علاوه بر دو صورت هوشیار و ناهوشیار، صورت سومی نیز قابل تصور است که خداوند به واسطه رسیدن فرد به مقام ایمان و تقوا و مانند آن، هیجانی را به فرد افاضه و یا در او کنترل می‌نماید و در مقابل، برخی هیجانات منفی را بر کفار و مشرکان وارد می‌نماید که در حقیقت، نتیجه کفر و شرکی است که ورزیده‌اند.

امنیت اقتصادی از مسائل مهم و دغدغه روزمرۀ افراد جامعه است و نقش مؤثر آن در زندگی بر کسی پوشیده نیست. اما به دلیل مناقشۀ فراوان در مفهوم «امنیت اقتصادی»، این پژوهش بازتعریقی قرآنی از این مفهوم ارائه داده است؛ به این ترتیب که با بررسی استعمالات واژگان «امن» و «قصد» و مشتقات آن‌ها در قرآن، و با لحاظ نمودن وحیانی و غیر محرف بودن الفاظ قرآن و حجیت ظواهر قرآن و نیز باور به چینش و کاربرد حکیمانه الفاظ آن، نگاهی نو به این مفهوم مهم اقتصادی انداخته است تا در نهایت، ساختاری نظام‌مند و منسجم و کارآمد از آسیب‌ها و رویکرد تأمین امنیت اقتصادی وحیانی با محوریت خداوند متعال ارائه دهد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که از منظر قرآن کریم، تعریف «امنیت اقتصادی» همسو با برخی تعاریف موجود، بلکه بر احساس اطمینان به ظرفیت برخورداری نسبی، بر مبنای تدبیر حکیمانه معیشت متعادل و هدفمند و مقاوم تأکید دارد. افزون بر این، رویکرد عمده تعالیم وحیانی برای تأمین روشمند امنیت اقتصادی، با توجه ویژه به عوامل و زمینه‌ها در سه بخش باورها، فرهنگ‌ها و رفتارهای پیشگیرانه از آسیب‌ها ترسیم می‌شود.

پرسش از خاستگاه، چگونگی روند آفرینش، دگرگونی در هستی، هدف از آفرینش، هویت و سرنوشت آدمی، در اندیشه‌های انسان‌شناختی ریشه دارد که در ادیان، ناهمسان بحث شده است. پیدایی انسان در صورت خاستگاهی بر اساس کهن‌روایت میان‌رودانی همبسته به پویش ذهن انسان کهن است که آن را در پیوند با امور کیهانی و گیتیانه و پیامدی از ستیزه‌جویی ایزدان می‌انگاشت. ظهور انسان در روایتگری تورات هم‌پیوند با آفرینش هستی در فرآیند زمانی است که با توالی و ترتیب زمانی، زمینه آفرینش انسان فراهم شد و با سرشتی از خاک به صورت خدا صورتگری شد. قرآن ‌کریم با بازتاب الگوی ساختاری پیشااسلامی از آفرینش، ضمن بازسازی و طراحی نظام جدید در پرتو یگانگی، خاستگاه آفرینش هستی و انسان را روایت کرد. این جستار با شیوه مطالعات کتاب‌خانه‌ای و تطبیقی در پی بررسی روایت‌ها و آشکارسازی درون‌مایه‌های همسان و ناهمسان مؤلفه‌های هستی‌شناسی و انسان‌شناسی خاستگاهی است و تفاوت روایت‌ها را برآمده از گفتمان ویژه و زاویه دید متون دانسته است.

این مقاله نخست دربارۀ تصویر حوا، در مقام اولین زن در داستانِ آفرینش قرآن و عهدین، به ‌طور مقایسه‌ای سخن می‌گوید و به ابعاد جایگاه انسانی، تقصیر در هبوط و مجازات گناه نخستین او می‌پردازد؛ سپس پیامدها و بازنمایی‌های این تصویر الاهیاتی را در ادبیات و هنر دو جهان مسیحی و اسلامی بررسی و مقایسه می‌کند. این هدف با گردآوری داده‌ها و کاوش در اسناد کتاب‌خانه‌ای و آثار هنری در قالب مطالعه مقایسه‌ای خُرد و متوازن به نحو تبارشناختی در بخش اول، یعنی بررسی داستان آفرینش در قرآن و عهدین، و به نحو مقایسه‌ای نامتوازن در بخش دوم، یعنی تأثیر منابع الاهیاتی بر ادبیات و هنر، صورت گرفته است. حاصل این واکاوی نشان می‌دهد تصویر حوا در عهدین عاری از اسطوره‌های زن‌ستیزانه نیست و خلق‌شدن از دندۀ چپ، وسوسۀ آدم و تقصیرکاری در هبوط و مجازات حوا متفاوت با آدم تصویر شده است، در صورتی‌ که قرآن چنین تصویری ترسیم نمی‌کند. به ‌هر حال، گذشته از ادبیات و هنر غربی که تصویر عهدینی حوا را بازنمایی می‌کند، برخی آثار ادبی و هنری اسلامی نیز متأثر از همان تصویرند و با تصویر قرآنیِ حوا مطابقت ندارند.