جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله الاحجار الشداد رساله كوچكی از ملا محسن فیض كاشانی است كه در ابطال نظریه جزء لایتجزا (جوهر فرد) نگاشته شده است. این رساله كه تا كنون منتشر نشده است، حاوی بیست وسه برهان در نفی جوهر فرد و پاسخ به هفت شبهه و استدلال طرفداران این نظریه است. تصحیح انتقادی حاضر بر اساس دو نسخه صورت گرفته است، كه تا كنون تنها نسخه های شناخته شده از این رساله به شمار می آیند. هم چنین، در تحلیل محتوایی رساله، منابع اقتباسی فیض كاشانی در تدوین آن مشخص شده است.

مقاله ٴ حاضر به تقابل ميان دو نگرش عمده درباره ٴ عرفان و تجربه ٴ عرفانی، يعنی جريان تجربه گرايی و جريان ضدِ عرفان می پردازد. در اين نوشته، ابتدا مولفه های اصلی هر يك از دو جريان اصلی معرفی و بررسی می شوند. از سويی، تجربه-گرايی، كه از انديشه های ويليام جيمز متاثر است، به نقش تجربه های فردی و احوال خارق العاده و تجربه های وجدناک عارفان اهميت مي دهد و تجربه را معرف و نشانه ٴ امر عرفانی می داند. در مقابل، جريان ضدِ عرفان، كه عمدتاً در نوشته های دنيس ترنر بازتاب يافته است، به تجربه گرايی نقدهايی جدی وارد می كند. به باور هواداران ضدِ عرفان، امر عرفانی متكی و مبتنی بر جماعت و اعمال و افكار جماعتی است. بر همين اساس، ضدِ عرفان بر ديدگاه تجربه گرايی نقدهايی وارد می كند، نقدهايی در خصوص نقش تجربه در معنويت قرون وسطا، چرخش در سنت معنوی مسيحيت، خوانش تاريخ معنويت مسيحی و هم چنين خوانش تجربه گروانه از متون قرون وسطا. در خاتمه ٴ مقاله، به نقد و داوری آرای هر يک از دو جريان می پردازيم.

ملاصدرا، که در ابعاد نظری و عملی، نگاهی جامع به هستی و انسان دارد، نه مانند فارابی و ابن سینا است که علم به فعل را برای تحقق آن کافی بداند و نه مانند سهروردی است تا معتقد شود علم فعلی برای تحقق فعل کافی است. از نظر او نه اراده و فعل، اولی و ذاتی، و عقل و نظر، ثانوی و تبعی است ـ آن طور که اشاعره بر آن بودند ـ و نه عقل و نظر، اولی و ذاتی، و اراده و فعل، ثانوی و تبعی است ـ آنطور که معتزله می گفتند . براساس چنین نگرشی است که ملاصدرا به بحث از رابطه میان نظر و عمل می پردازد و نظریاتی متفاوت با فیلسوفان قبل از خود در تبیین «عقل عملی» و مباحث فلسفه اخلاق، فلسفه سیاست و همچنین صفات رئیس اول مدینه ارائه می دهد. تبیین نظریه ملاصدرا در این باب، یعنی در باب نسبت میان نظر و عمل و نشان دادن نتایج فلسفی آن در حوزه حکمت عملی به عنوان نظریه ای که در آن عقلانیت، معنویت و نظام ارزشی و قانونی مبتنی بر شریعت، تفسیر واحد و هماهنگی پیدا می کند، هدف این مقاله است. این مقاله همچنین به تحلیل ابعاد مختلف نظر ملاصدرا در مقایسه با نظر پیشینیان و نقد آن در مواجهه با مسائل و مشکلات جدید در حوزه عمل می پردازد. در اینکه ملاصدرا به این بخش، کمتر اعتنا کرده است یا بطور مستوفا در همه زمینه های آن بحث نکرده است، یا بیشتر به جانب اخلاق فردی با صبغه عرفانی و باطنی رفته است و برای آن در برابر امور نظری، حقیقتی مشابه قائل نشده است، جای سؤال و تأمل دارد. چنانچه به خوداجازه دهیم در تقسیم بندی ارسطویی حکمت به حکمت نظری و عملی تجدید نظر کنیم و در باب نسبت میان فکر و اراده و در نتیجه نسبت میان نظر و عمل دیدگاهی متفاوت با دیدگاه فارابی و ابن سینا و حتی ملاصدرا ارائه کنیم، چنانکه علامه طباطبایی چنین کرده است، می توانیم حکمت عملی را جایگاه رفیعی بخشیم.

ادراکات اعتباری، عنوان مقالۀ ششم از کتاب "اصول و فلسفه رئالیسم" علامه طباطبایی است و همیشه از آن به ابتکاری فلسفی تعبیر شده و صاحب نظران دربارۀ آن سخن ها گفته و اظهار نظرها کرده اند. این نوشته از زاویه ای دیگر به آن مقاله نگریسته، ارتباط آن را با مبانی فلسفی علامه طباطبایی از نظر گذرانده، نسبت آن را با حکمت عملی در سنت فلسفه اسلامی مورد بحث قرار داده و خواسته است بگوید ادراکات اعتباری با رویکردی وجودی به نظر و عمل نگریسته، آن هارا در منظری وجودی به هم پیوند داده، برای نخستین بار از جایگاه وجودی انسان، حکمت نظری و عملی را با عم مرتبط ساخته و در اثنای این تبیین اندیشمندانه، دریچه ای گشوده است تا بتوان به امکانات تازه ای برای علوم اسالامی معاصر اندیشید.