جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

باتوجه به شکل‌گیری جریان‌های شناخت‌شناسانه‌ی متفاوت در شناخت هنر اسلامی، به نظر می‌رسد از آنجایی که حکمت معنوی اسلام در صورت و معنای‌ هنرهای آن متجلی است، پژوهشگران درتبیین چیستی معماری‌اسلامی از وجوه مختلف آن غافل مانده‌اند. پژوهش حاضر باهدف مطالعه‌ی تطبیقی آراء تیتوس‌بورکهارت و الگ‌گرابار به دنبال تبیین چیستی معماری‌اسلامی است. سنت‌گرایان با رویکردی معناگرا، معماری‌اسلامی را در قالب قواعدی فراتاریخی و فرازمانی، متاثر از جوهره‌ی اسلام می‌دانند و تاریخ‌‌باوران با توجه به آموزه‌های فلسفه‌ی تاریخ هگل، معماری‌اسلامی را ادامه‌ی هنر بیزانسی و ساسانی می‌شمارند. با مفروض دانستن اینکه علیرغم تفاوت روش‌شناختی در رویکرد ایشان، معماری‌اسلامی را باتوجه به نقش مولفه‌ی دینی تبیین می‌کنند؛‌‌‌ ‌سؤال این است تفاوت دیدگاه آنان چه تاثیری در تعریف‌شان از معماری‌اسلامی دارد؟ یافته‌ها نشان می‌دهد بورکهارت، شکل‌گیری معماری و عناصر آن را برگرفته از سنت‌های دین اسلام می‌داند؛ اما گرابار از اسلام به عنوان مولفه‌ای فرهنگ‌ساز در کنار مولفه‌های تاریخی و اجتماعی یاد می‌کند.

ویلارد کواین در آزمایش ذهنی معروف ترجمه ریشه‌ای سعی دارد از برخی مواضع فلسفی خود در باب معنا و ارجاع دفاع کند. او در ترسیم شرایط اولیه این آزمایش مفروضاتی دارد و همین مفروضات مسیر استدلال‌های او را جهت‌دهی می‌کنند. برخی از این مفروضات در تفسیر ریشه‌ای دونالد دیویدسون مورد مناقشه قرار می‌گیرد. دیویدسون بستر اولیه بحث (استفاده از آزمایش ذهنی ترجمه/تفسیر ریشه‌ای) را از کواین وام می‌گیرد ولی برخی از مفروضات اولیه آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد. از نگاه دیویدسون این مفروضات کار ترجمه/تفسیر ریشه‌ای را ناممکن می‌کنند. این رویکرد انتقادی دیویدسون منجر می‌شود بین ترجمه ریشه‌ای کواین و تفسیر ریشه‌ای دیویدسون سه تفاوت عمده ایجاد شود. این تفاوت‌ها فهرست‌وار عبارتند از (1) دیدگاه نزدیک‌باش کواین؛ که منجر به عصب شناختی شدن ترجمه و معنا می-شود، در برابر دیدگاه دورباش دیویدسون، (2) پذیرش یا عدم پذیرش رویکردهای گزاره‌ای و حالت‌های ذهنی، و (3) تفاوت در روایت‌های حمل به صحت. در اینجا این تفاوت‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

ارسطو به نسبت نظر و عمل در دفتر ششم از کتاب اخلاق نیکوماخُس در طی تعریف دو مفهوم کیاست (phrónesis) و درایت (sophía) می‌پردازد. این دو مفهوم هر دو از فضایل عقلی‌اند و با مفهوم عقل (noûs) ارتباطی تنگاتنگ دارند. البته قرار گرفتن کیاست در کنار دیگر فضایل عقلی شامل درایت (sophía)، فن (techne) و معرفت (episteme) و بشمار آوردن آن چون یکی از انحاء ناپوشیده سازی (aletheuein) برای هیدگر این امکان را فراهم می‌آورد تا مانع از ورود این مفهوم به حوزة مباحث اخلاقی شود. او سه صفت برای مفهوم phrónesis قائل است: یکم دیدِ پیرامون‌نگر (umsichtig) داشتن؛ دوم مصمم (entschlossen) بودن و بالاخره وجدان یا شعورِ باطن (Gewissen) داشتن. بنا بر نظر هیدگر آنچه در نسبت میان phrónesis و sophía آشکار می‌شود، پیوند فلسفه با دانشی است که ما را در کارهای روزمره راهبر است.

یکی از مفاهیم مطرح در سنت بودایی و به ویژه بودایی مهایانه مفهوم‌" بدهی‌چیته" است.مفهوم‌بودایی بدهی‌چیته در دو معنای اولیه و ثانویه‌ یا جزیی وکلی به‌کارمی‌رود. بدهی‌چیته‌درمعنای‌ اول‌که می‌توان آن را بیداری دل ترجمه کرد تقریبا معادل مفهوم یقظه در عرفان اسلامی‌است، و آن ‌سرآغاز مسیری است که یک سالک بودایی طی می‌کند تا خود و سایر موجودات را از رنج نجات و به رهایی ‌برساند. به همین دلیل این مفهوم در بودایی مهایانه ‌دارای اهمیت ویژه است. در این طریقت بدهی‌چیته از‌گام‌های دهگانه "بدهی‎ستوه "یا سالک آرمانی این طریق در سیر وسلوک عرفانی ‌به شمار نمی‌آید و آن را از‌ مقدمات ورود سالک به طریقت می‎دانند.بدهی‌چیته در معنای کلی‌ و اصلی امری وجودی و مطلقی است که همگان در ذات خود از آن بهره‌مند هستند و تا ابد بدون تغییر باقی می‌ماند. این مفهوم از بدهی‌چیته معادل "شونیتا،" "دهرمه‌کایه "و "تتهتا "است.

بیش از صد سال از انتشار جمله‌های طبیعیات و الهیات الشفاء، دانشنامه مشهور فلسفی ابن سینا، در مطبعه دارالفنون در تهران می‌گذرد. این اثر دو جلدی که به ویراست «چاپ سنگی طهران» نامبردار است، سنگ‌بنایی مهم در عرصه ابن سینا‌پژوهی در منابع عربی باید قلمداد گردد. این اثر موجبات التفات به کتاب الشفاء را در سطح ملی و بین‌المللی فزونی بخشید. در ایران قریب به نیم قرن پس از نشر آن، سه فن نخست طبیعیّات الشفاء به همّت محمد علی فروغی (1321-1294) به فارسی ترجمه شد. انتشار همین ترجمه بود که میرزا مهدی مدرس آشتیانی (1332-1268) را بر آن داشت تا مناقشات خود را به تفصیل ناظر به ترجمه کتاب از منظر متن‌شناسی و فلسفی بیان کند. بیرون از ایران، فن سماع طبیعی الشفاء به ترتیب در چهار کشور مصر، لبنان، ترکیه و آمریکا نشر یافت و قلمرو پژوهش در باب طبیعت‌شناسی ابن سینا در سطح جهانی گسترده‌تر شد. در این میان، چاپ قاهره (که در اوایل دهه 1950 میلادی انتشارش آغاز شد) در کنار چاپ سنگی طهران تأثیری شگرف بر پژوهشگران سنّت ابن سینا‌پژوهی مبتنی بر منابع عربی پدید آورد که تا آن روزگار عمدتاً نه از سنّت ابن سینا‌پژوهی لاتینی که قدمتی نهصد ساله داشت آگاهی داشتند و نه بدان ابراز تمایل نشان می‌دادند. بر پایه تصحیح‌های امروزی متن عربی و مطالعات و ترجمه‌های مبتنی بر آن متن، می‌توان گفت که ابن سینا حقیقتاً پس از تأثیر شگرفی که بر اروپا در سده‌های میانه و رنسانس داشته است، دیگر بار، جهانی شد.

قاعدۀ «الواحد» یکی از قواعد جنجالی در فلسفه و کلام اسلامی است. فیلسوفان برای تبیین آفرینش از این قاعده استفاده کرده و سعی در برهانی کردن آن داشته‌اند. یکی از برهان‌هایی که برای قاعدۀ الواحد اقامه شده برهان ابن‌سیناست. فخر رازی به این برهان اشکال گرفته است، ولی دوانی از برهان ابن‌سینا دفاع کرده است. یکی از فیلسوفان کمترشناخته‌شده به نام میرزا ابراهیم حسینی همدانی نیز در رساله‌ای کوتاه به اشکال فخر جواب داده است. به نظر او، اگر علتی دو معلول داشته باشد، آنگاه هر کدام از این معلول‌ها نسبت به آن علت خصوصیتی دارند که دیگری ندارد. فی‌المثل «آ» خصوصیتی با علت دارد که «ب» آن خصوصیت را ندارد و بالعکس. باتوجه به اینکه اگر واحد حقیقی مصدری برای آ و برای غیر آ باشد، آنگاه لازم می‌آید بر واحد حقیقی خصوصیتی که با «آ» دارد غیر از خصوصیتی باشد که با «ب» دارد و اگر این واحد، واحد حقیقی باشد، آنگاه لازم می‌آید که از حیثیت واحد هم مصدر برای غیر«آ» باشد و هم مصدر برای غیر«آ» نباشد و این تناقض است. در نوشتۀ حاضر رسالۀ همدانی را تصحیح انتقادی کرده و برهان ابن‌سینا و اشکالات و دفاع‌های مربوط به آن را تحلیل کرده‌ایم.

امکان شناخت خدا از مهم‌ ترین پرسش‌های الهیاتی در ادیان مختلف است. در پاسخ به این سؤال که آیا می توان خدا را شناخت یا خیر مطالب مختلفی بیان شده و ادلۀ مختلفی اقامه شده است. در این میان اریگن اسکندرانی از بزرگترین الهیدانان صدر مسیحیت و صاحب اولین الهیات نظامند مسیحی، دلایلی در دفاع از امکان شناخت خدا بیان کرده است که در این مقاله این ادله از میان آثار او استخراج، واکاوی و بررسی شده اند. اریگن اسکندرانی با دو دلیل عقلی و سه دلیل نقلی ممکن بودن شناخت خدا را اثبات می کند. وی با معرفی مسیح به‌عنوان یگانه میانجی (لوگوس) و حکمت مجسم، تنها راه شناخت خدا را شرکت در ذات مسیح و تمسک به او برمی شمرد. با این‌ حال اعتقاد اریگن به ممکن شدن شناخت خدا به واسطۀ تجسد مسیح برای عموم مردم، با دلایل عقلی ای که بیان کرده است سازگار نمی نماید.

در این مقاله می کوشم به تحلیلِ فلسفیِ جایگاه و نقشِ «قواعد» در چارچوبِ زندگیِ اجتماعی بپردازم، و نشان دهم که یک علم اجتماعیِ قواعدبنیاد چه مبادی و لوازمی دارد. در این راستا، ابتدا بحثهای کلاسیکِ وینچ دربابِ «کنشهای معنادار» را بازسازی می کنم، و نشان می دهم که چگونه وینچ با تحلیلِ «زندگی اجتماعیِ قاعده مند» نوعی «جامعه شناسی تفسیری» پی می ریزد. سپس به سه نقدِ اصلی به استناد به «قواعد» به عنوان منبعِ تحلیلهای جامعه شناختی می پردازم، که به نظر می رسد خزانۀ فلسفیِ وینچ برای پاسخ به آنها کفایت ندارد. در گامِ آخر این ادّعا مطرح می گردد که بسیاری از این نقدها به فقدانِ نوعی «نظریۀ عاملیت» در «نظریۀ ساختاریِ» ویتگنشتاینیِ وینچ بر می گردد، و از اینرو می توان با افزودنِ یک نظریۀ عاملیتِ مقتضی آن نقدها را پاسخ گفت. بدین منظور، ایده‌های دیویدسن، دیگر فیلسوفِ تفسیرگرای سدۀ بیستم، به عنوان منبعی ارزشمند برای دستیابی به فهمِ بهتری از رابطۀ کُنشگران با قواعدِ اجتماعی معرّفی می شود.

چکیده یکی از مشخصه‌های نظام منطق سینوی، چگونگی بیان چیستیِ قضیه است. در این نظام از منطق قضیه قولی دانسته شده است که می‌توان گوینده‌ی آن را در آن‌چه اظهار کرده صادق یا کاذب دانست؛ درحالی‌که در دیگر نظام‌های منطق صدق و کذب را ویژگیِ خود قضیه دانسته‌اند. در مقاله‌ی حاضر تلاش کرده‌ایم تا با ارائه‌ی تبیینی نوین از این مشخصه‌ی منطق سینوی، دلایل این بیان از قضیه و برتری آن را نسبت به دیگر نظام‌های منطق ارسطویی مشخص نماییم. بر اساس این تبیین می‌توان دلیل ابن‌سینا را در بیان خود در مورد قضیه این‌چنین بیان نمود که اولاً او درصدد ارائه‌ی معیاری برای تشخیص قضیه بوده است تا از مشکل دور در تعریف قضیه رهایی یابد؛ ثانیاً ازآن‌جایی‌که ابن‌سینا نه قضیه بالقوه بل‌که قضیه‌ی بالفعل را حامل اولیه‌ی صدق و کذب می‌داند، صدق و کذب را به گوینده‌ی قضیه‌ی بالفعل، یعنی شخصی نسبت می‌دهد که حکمی را اظهار می‌کند.