جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«شرح المصطلحات الكلامية» به همت گروه كلام و فلسفه بنياد پژوهش‌ هاى اسلامى آستان قدس رضوى تدوين و در سال 1415 ق منتشر شده است. اگرچه تأليف دائرة المعارف‌ ها سابقه‌ اى كهن دارد اما در عصر حاضر با توجه به تخصصى شدن علوم و مراجعه به «دائرة المعارف‌ هاى تخصصى» اين نياز بيشتر احساس مى‌ شود به گونه‌ اى كه غير متخصص براى آگاهى از فكر يا اصطلاح خاص و منشا تطورات آن، چاره‌ اى جز مراجعه به آنها ندارد. در جهت رفع اين نياز گروهى شكل گرفت و با تشكيل هيئت علمى، تدوين كتاب فوق را در اولويت كارى خود قرار داد. در اين كار عظيم تمامى آثار قرون سوم تا سيزدهم هجرى بررسى و اصطلاحات و الفاظ متداول علم كلام از مصادر مختلف با آراء و مشارب گوناگون گردآورى و ارائه گرديد. از مهمترین اهدافی که با مطالعه‌ معجم حاصل می‌ شود عبارتند از: ۱- آشنایی با مفاهیم علم کلام از طریق مصطلحات کلامی ۲- ملاحظه آراء و نظرات مختلف کلامی در خصوص یک اصطلاح ۳- مشاهده نمو و تطورات یک اصطلاح و آنچه در طول زمان به آن اضافه شده است ۴- آشنایی با مصادر اصلی و فرعی کلامی

«اندیشه‌ هاى کلامى شیخ مفید» حاصل تحقیقى است که مارتین مکدرموت درباره یکى از محدثان و فقها و متکلمان بزرگ شیعه امامیه، یعنى ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان الحارثى بغدادى (متوفى 413) ملقب به ابن المعلّم و مشهور به شیخ مفید به عمل آورده است. این اثر رساله دکتراى مؤلف بوده است که در سال 1978 ضمن سلسله کتاب‌ هاى دانش ایرانى در بیروت به چاپ رسیده است. مؤلف پس از یک مقدمه که در آن به معرفى شیخ مفید و آثار و مقام او در تاریخ علم کلام پرداخته، مطالعات تطبیقى خود را بر سه بخش تقسیم کرده است. در بخش اول آراء شیخ مفید تشریح و با آراء معتزله مقایسه شده است. در بخش دوم آراء شیخ با آراء و نظریات استادش ابن بابویه قمى و در بخش سوم با آراء شاگرد او، سید مرتضى، مقایسه شده است. بخش اول، که در واقع قسمت اعظم کتاب را تشکیل مى‌ دهد، مشتمل بر یازده فصل است. آراء شیخ مفید درباره مسائل مختلف علم کلام در ضمن فصول این بخش تشریح شده و در عین حال با آراء معتزله مقایسه شده است. مکدرموت، شیخ مفید را وارث دو مذهب کلامى مى‌ داند، یکى مذهب امامیه که توسط خاندان شیعه نوبختى پرورش یافته و دیگر مذهب کلامى معتزله. در بخش دوم، مؤلف سعى کرده است، آراء خود را با آراء استادش ابن بابویه قمى مقایسه کند. در این بخش همه آراء ابن بابویه خلاصه نشده است. مؤلف کوشیده است مواردى را که شیخ مفید و ابن بابویه با هم اختلاف داشته‌ اند، انتخاب و آن ها را تحلیل کند. حاصل مقایسه‌ اى که مؤلف در این بخش کرده، این است که «ابن بابویه محدثى است که بسیارى از آراء او با آراء معتزله موافق است. اما شیخ مفید متکلّمى است که در عین حال محدّث نیز هست و آراء او اگر چه اساسا شبیه به آراء ابن بابویه است، در جهت مذهب معتزله پیش مى‌ رود» سومین و آخرین بخش کتاب به مقایسه آراء شیخ مفید و شاگردش سید مرتضى اختصاص دارد. در این بخش که کوتاه‌ ترین بخش‌ هاى کتاب است، مؤلف آراء سید مرتضى را درباره مسائلى که در بخش اول به تفصیل شرح داده است، اجمالا بیان می کند.