جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی

فارسی  |   العربیه  |   English  
telegram

در تلگرام به ما بپیوندید

public

کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا
header
headers
پایگاه جامع و تخصصی کلام و عقاید و اندیشه دینی
جستجو بر اساس ... همه موارد عنوان موضوع پدید آور جستجو در متن
: جستجو در الفبا در گوگل
...جستجوی هوشمند
help
مرتب سازی بر اساس و به صورت وتعداد نمایش فرارداده در صفحه باشد جستجو
  • تعداد رکورد ها : 36 
1 2 3 4 5
کتاب العصمة
نویسنده:
أحمد بن زین الدین إحسائی؛ محقق: صالح أحمد دباب؛ ویراستار: مجتبی طاهر إسماعیل
نوع منبع :
کتاب , نقد دیدگاه و آثار(دفاعیه، ردیه و پاسخ به شبهات)
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF فهرست معرفی کتاب
وضعیت نشر :
لبنان/ بیروت: مؤسسة البلاغ، مؤسسة شمس هجر,
کلیدواژه‌های اصلی :
عقاید شیعه امامیه
چکیده :
كتاب العصمة؛ بحث مفصل في عصمة الأنبياء و الأئمة عليهم‌السلام نوشته احمد بن زین‌الدین احسایی(1166-1241ق)، کتابی است تحلیلی، در مورد مفهوم و مصداق معصوم و در جهت... ت اثبات عصمت انبیاء و ائمه معصومین(ع) از طریق قرآن و حدیث که توسط صالح أحمد دباب و مجتبی طاهر اسماعیل تحقیق و به زبان عربی منتشر شده است. کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده است. در ادامه مطالب کتاب، ضمن پانزده فصل مطرح شده است. نویسنده در بیان آن، از آیات قرآن و روایات شیعه و سنی بهره برده است. محقق در مقدمه چنین بیان می‌کند که انسان در مسیر تکاملش با موانع و دشمنانی روبرو است که باعث انحراف او از جهت حق تعالی می‌شود. خداوند بدین منظور می‌فرماید: «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذٰانَ الْأَنْعٰامِ و...» (نساء: 115)؛ (شیطان می‌گوید: و آنها را گمراه می‌کنم، و به آرزوها سرگرم می‌سازم و به آنها دستور می‌هم که گوش چهارپایان را (از روی خرافه و بدعت) بشکافند و...)؛ لذا ضرورت ایجاب می‌کند رسولانی از جانب خدا برای نجات انسان از این دشمن بزرگ فرستاده شود تا بشر را از گرداب انحراف، محفوظ دارد؛ رسولانی که دارای مقام عصمت بوده و از هر خطا و لغزشی مصون باشند. در ادامه، محقق به تشریح زندگینامه مؤلف اعم از اسم و نسب، مکان تولد و رشد، اساتید و مشایخ، شاگردان، تألیفات و آثار، زمان و مکان وفات و مدفن و نظرات علماء درباره او می‌پردازد. مؤلف در مقدمه کتاب به بحث مفهوم شناسی پرداخته، واژه عصمت را از جهت لغوی به معنای منع می‌‌داند و معصوم را به معنای ممتنع از معصیت معنا می‌کند و از جهت اصطلاحی بنابر آنچه که مشهور علمای امامیه مطرح کرده‌اند به معنای لطف الهی به انسان که مانع از ترک واجبات و انجام کارهای حرام می‌شود؛ که این لطف به غیر اجبار و با اختیار محض می‌باشد. در فصل اول نویسنده اشاره کوتاهی به تناسب بین عصمت و لایق بودن متعلق آن دارد. زیرا حکمت خداوند متعال اقتضا دارد که هر خصوصیت و ویژگی را که به مخلوقات خویش تفضل می‌دارد بر مبنای تناسب آن ویژگی با متعلق آن باشد و عصمت که بالاترین خصلت اولای الهی است براساس لیاقتشان عنایت شده است به گونه‌ای که خداوند خود می‌فرماید: «اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ» (انعام: 124) در فصل دوم به بیان حقیقت عصمت می‌پردازد و عصمت را متشکل از جمیع کمالات و فضایل اخلاقی و انسانی از قبیل علم، حلم، ایمان، عدل، رضا، زهد، تواضع، صبر، اخلاص، شجاعت و ده‌ها صفت دیگر معرفی می‌کند که معصومین(ع) از تمام این صفات کمالی به حد نهایت آن برخوردار هستند و در مقابل از لوازم عصمت که طهارت از اضداد این اوصاف کمالیه است، برخوردارند. مؤلف در خلال چند فصل کوتاه به بحث از متعلق عصمت و وجود اختلاف در این موضوع بین علمای جهان اسلام می‌پردازد؛ اکثر علمای اهل سنت متعلق عصمت را در باب تبلیغ و بیان شریعت از جانب خداوند متعال دانسته‌اند نه در باب افعال و کردار شخصی معصومین و نویسنده در ادامه با طرح ایرادات و تناقضاتی بر این نظریه آن را مردود اعلام می‌دارد. لکن امامیه در مورد متعلق عصمت بر این باورند که عصمت ملازم و همراه با معصومان است از ابتدا تا انتهای عمر ایشان و معصومند است از جمیع معاصی اعتقادی و عملی، صغیره و کبیره از آنها، زیرا لطفی که منشأ عصمت ایشان است، به صورت ملکه‌ای در ایشان است که مانع هر نوع لغزش و خطایی می‌شود؛ استدلال امامیه بدین بیان است که با توجه به دستور قرآن کریم به مسلمانان بر متابعت و الگوبرداری از معصومین در اعمال و کردار، اگر معصومین العیاذ بالله گناه کار باشند لازم می‌آید مکلفین در معاصی هم از آنها پیروی کنند و این خلاف وجدان و عقل است، لذا به حکم عقل ضرورت دارد انبیاء و ائمه(ع) دارای مقام عصمت باشند. و اگر از ایشان فسقی صادر شود فاسق محسوب شده و از طاعت الهی خارج می‌شوند و واجب نیست قبول قول و خبر ایشان بدلیل آیه شریفه قرآن کریم که می‌فرماید‌: «إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا» (حجرات: 6)؛ که اگر فاسقی برای شما خبر آورد حرف او را ابتداءا نپزیرید و در موردش تفحص کنید. و همچنین اگر از آنها گناه و فسادی سر بزند ظلم به خود کرده و قرآن درباره ظالمان می‌فرماید: «لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ» (بقره: 124)؛ عهد و پیمان ما (امامت) به ظالمان نمی‌رسد، که اگر انبیاء الهی معصیت کار بودند مقام رسالت و امامت به آنها داده نمی‌شد؛ همچنین ادله زیاد دیگری از قرآن و سنت دال بر عصمت همه جانبه معصومین وجود دارد. نویسنده در فصل یازدهم به بیان ادله قائلین به جواز معصیت از جانب انبیاء و رد آنها پرداخته. از جمله این ادله آیه شریفه «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ» (توبه: 43)؛ که این آیه دلالت دارد بر جواز صادر شدن گناه از جانب نبی اکرم(ع)، زیرا عفو و بخشش خداوند نشانگر این است که حضرت العیاذ بالله خطایی مرتکب شده. مؤلف در جواب از این استدلال بیان می‌دارد با توجه به ماجرا و شأن نزول این آیه شریفه معلوم می‌شود منظور از خطای پیامبر اکرم(ص) ترک اولایی از جانب ایشان بوده و منظور خداوند متعال از عفو و بخشش یک نوع تلطیف در عتاب پیامبر است. و همچین آیه شریفه: «لِيَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ» (فتح: 2)؛ که سخن از غفران الهی است. مؤلف در جواب می‌فرماید این آیه نیز در مورد ترک اولی است که از جانب پیامبر اکرم(ص) صادر شده بود یا به بیان شریف امام صادق(ع) منظور از گناهان در آیه، گناهان پیروان پیامبر اکرم(ص) است که خداوند متعال به برکت حضرت گناهان ایشان را عفو فرموده‌اند. در ادامه مؤلف به رد ادله دال بر ارتکاب معاصی از جانب انبیاء الهی چون حضرت ابراهیم(ع)، یوسف(ع)، داود(ع) و همچنین ائمه طاهرین(ع) می‌پردازد.   بیشتر
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
عصمت مطلقه پیامبر اکرم(ص) و نقد دیدگاه معتزله و اشاعره (بخش دوم)
نویسنده:
محمد خانی
نوع منبع :
مقاله
منابع دیجیتالی :
متن
فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :
ابن بابویه، محمدبن علی: شیخ صدوق
چکیده :
شیعه امامیه پیامبران و ائمه(ع) را در همه بخش‌های زندگی‏شان از جمله تشخیص مصالح و مفاسد موضوعات و مسائل عادی زندگی و رهبری سیاسی جامعه معصوم می دانند. گفتار پیش... شوایان دینی و بزرگان علمی شیعه بیان‏گر این حقیقت است. شیخ صدوق در بین امامیه به ظاهر مخالف این دیدگاه است، اما به نظر می‌رسد او نیز با دیگر عالمان شیعه هم رأی است. وی از سهو نبی سخن می‏گوید و از آن به سهو رحمانی تعبیر می‌کند بنابراین نسبت دادن نظریه سهو شیطانی نسبت به او صحیح نیست. در این نوشتار پس از اشاره به شؤون و وظائف پیامبر اکرم(ص)، گستره عصمت حضرتش را در این امور بیان خواهیم کرد.   بیشتر
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
عصمت انبیا از دیدگاه سلفیه و بررسی آثار و لوازم آن با تأکید بر ابن‌تیمیه و آلوسی(‌ارزیابی و نقد)
نویسنده:
پدیدآور: علی‌اکبر علیزاده استاد راهنما: علی اله‌بداشتی استاد مشاور: حمید ملک‌مکان
نوع منبع :
رساله تحصیلی
منابع دیجیتالی :
متن ناقص پایان نامه
چکیده :
مسئله عصمت انبیا، از جمله مسائلی است که مباحث زیادی پیرامون آن در میان فرقه‌های اسلامی مطرح شده است. همه فرق مسلمین در عصمت انبیا در ابلاغ رسالت اتفاق‌نظر دارن... ند، اما در غیر ابلاغ رسالت پیش و پس از بعثت اختلاف است. سلفیان با همه تشتّت آرا، ارتکاب گناهان کبیره و صغیره را از انبیا، پیش از نبوت و رسالت عقلاً ممتنع نمی‌دانند، اما پس از نبوت آنان را مصون از گناهان کبیره دانسته، در ارتکاب گناهان صغیره اختلاف دارند. همگی قائل به عصمت انبیا در مقام دریافت، حفظ و تبلیغ وحی و رسالت هستند. بیشتر آنان کذب و دروغ را در حال نبوت برای انبیا جایز نمی‌دانند، اما در مورد نسیان، وقوعش را از انبیا ممتنع نمی‌دانند. «ابن‌تیمیه» عالم سلفی با انتقادات شدید به مذاهب مختلف، عصمت مطلق انبیا را قبول ندارد و همانند «حشویه» و برخی از اهل حدیث عصمت را منحصر به دریافت‌، حفظ و ابلاغ وحی و رسالت می‌کند، اما در غیر این مورد به عصمت انبیا، پیش و پس از بعثت قائل نیست و فرقی بین نبی اکرم و سایر انبیا نمی‌گذارد. «آلوسی» از مفسران اهل‌سنّت و یکی از مخالفان عصمت مطلق انبیاست. وی بر آن است که از نظر عقلی و نقلی وقوع معصیت از پیامبر چه عمدی و چه سهوی منعی ندارد؛ بلکه به لحاظ عقلی در اسلام آوردن آنها بعد از کفر نیز مانعی وجود ندارد، اما پس از نبوت قائل به عصمت انبیاست. در باب آثار و لوازم دیدگاه سلفیه، به ویژه ابن تیمیه و آلوسی، از آنجا که قرآن کریم در نهایت اختصار و ایجاز نازل شده و به کلیات بسنده کرده، اگر به همین اکتفا شود بسیاری از معارف و تکالیف مبهم و بی‌مدرک می‌ماند‌؛ ازاین‌رو باید فهم بسیاری از احکام در پرتو سنت میسّر شود؛ بنابراین همه مسلمین بر جایگاه والا و اعتبار سنّت اتفاق‌نظر داشته، منکر سنت را منکر ضروری دین اسلام می‌دانند. سنت به معنای گفتار، کردار و تقریر پیامبر مورد اتفاق است، اما به معنای گفتار، کردار و تقریر صحابه در آن اختلاف وجود دارد. منشأ سنت، وحیانی بودن آن و اعتبار سنت به گفتار و رفتار پیامبران است. اما انحراف سلفیان از جایی شروع شد که سنت را آثار رسیده از پیامبر و اصحابش دانستند و در ادامه در تعریف سنت و بدعت راه ابن تیمیه را پیمودند‌؛ ازاین‌رو به سنت‌ستیزی، تاریخمندی و انکار حجیت و جاودانگی سنت دچار شدند.   بیشتر
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
عصمة الأنبياء: بين اليهودية والمسيحية والإسلام
نویسنده:
محمود ماضي
نوع منبع :
کتاب , مطالعه تطبیقی
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF
وضعیت نشر :
اسکندریه - مصر: مکتبة الایمان للطبع والنشر والتوزیع,
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
منشا عصمت از گناه و خطا
نویسنده:
عبدالحسین کافی
نوع منبع :
کتابشناسی(نمایه کتاب)
وضعیت نشر :
موسسه علمی-فرهنگی دارالحدیث,
چکیده :
این کتاب بخشی از کلان‏ پروژه «بازشناسی اندیشه کلامی امامیه» است. این پژوهش با آثار دیگری که در سایر عناصر معرفتی شیعه تألیف شده است تقریر جامعی از اندیشه‏ کلام... می امامیه را بازنمایی خواهد کرد. نویسنده معتقد است پژوهش حاضر از ابعاد گوناگون دارای اهمیت است؛ از سویی در عصر حاضر، ظهور و رشد شبهات گوناگون درباره عصمت و منشأ آن نمود بیشتری دارد. کاوش‌های دقیق درباره منشأ عصمت راه را برای پاسخ‏گویی روشن‌‌تر به برخی از این شبهات هموار خواهد کرد. از سوی دیگر از آنجا که برخی مبانی و مسائل این پژوهش نزد تعدادی از پژوهشگران این موضوع، متأثر از منابعی غیر از کتاب و سنت است، انجام دقیق این پژوهش، مبانی و مسائل غیر وحیانی را آشکارتر می‌کند. بررسی آیات و روایات و نیز منابع تاریخی به خوبی نشان می دهد که اندیشه عصمت و اعتقاد به مصونیت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و امامان علیهم السلام از بدو پیدایش اسلام مطرح بوده و در تاریخ اندیشه اسلامی و شیعی مورد مطالعه، تأمل و نظریه پردازی از سوی اندیشمندان قرار گرفته است. آثار فراوانی با رویکردهای مختلف در موضوعات مرتبط با عصمت تولید شده است، اما تنوع و تعدد دیدگاه ها که گاه با مبادی و مبانی مختلف به تبیین مسأله پرداخته ‏اند، این موضوع را همچون بسیاری از موضوعات و مسائل اعتقادی نیازمند بازخوانی و بازشناسی مجدد بر پایه عقل و معارف قرآن و حدیث، با نگاهی تاریخی ساخته است. در میان مجموعه مباحث و موضوعات عصمت، بررسی ماهیت عصمت، منشأ و فرآیندهای حصول عصمت در معصومان، از مباحث مهم اعتقادی است که با دیگر موضوعات عصمت و حتی مباحث خداشناسی و انسان شناسی نیز ارتباط نزدیکی می‏ یابند. هرچند در این خصوص، دیدگاه ‏ها و نظریات گوناگونی ابراز شده ولی تا کنون این دیدگاه‏ ها به صورت مقایسه ‏ای و همراه با ارزیابی از منظر معارف وحیانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. کتاب حاضر بخشی از کلان‏ پروژه «بازشناسی اندیشه کلامی امامیه» است. این پژوهش با آثار دیگری که در سایر عناصر معرفتی شیعه تالیف شده است تقریر جامعی از اندیشه‏ کلامی امامیه را بازنمائی خواهد کرد. نویسنده معتقد است پژوهش حاضر از ابعاد گوناگون دارای اهمیت است؛ از سویی در عصر حاضر، ظهور و رشد شبهات گوناگون درباره عصمت و منشأ آن نمود بیشتری دارد. کاوش ‏های دقیق درباره منشأ عصمت راه را برای پاسخ‏گویی روشن‏ تر به برخی از این شبهات هموار خواهد ساخت. از سوی دیگر از آنجاکه برخی مبانی و مسائل این پژوهش نزد تعدادی از پژوهشگران این موضوع، متأثر از منابعی غیر از کتاب و سنت است، انجام دقیق این پژوهش، مبانی و مسائل غیروحیانی را آشکارتر می سازد. همچنین از آن ‎رو که بسیاری از فرهیختگانی که به این بحث پرداخته ‏اند، همه منابع و متون را مورد کنکاش قرار نداده ‏اند. استقصای این موارد، مایه بررسی‏ های ژرف‏تر و رسیدن به نتایج دقیق ‏تر ـ به ‏ویژه از دیدگاه عقل و نقل – خواهد بود. طبیعی است که بسنده کردن به برخی منابع این پژوهش، حاصلی ناقص خواهد داشت و تحویلی ‏نگری، یکی از لوازم لاینفک آن به شمار خواهد رفت. از نگاه مولف مهم‏ترین اهداف پژوهش حاضر عبارت‏اند از: ۱. ریشه‎یابی منشأ عصمت از دیدگاه آیات و روایات، به دست آوردن دیدگاه و رویکردهای کلی دانشمندان مسلمان درباره منشأ عصمت از گناه؛ ۲. آشنایی با سیر تطور فهم دانشمندان مسلمان از آیات و روایات و سایر ادله بیانگر منشأ عصمت و ممکن ساختن مقایسه دیدگاه آنان (با تأکید بر فهم آنان از این ادله). بدیهی است که فهم دقیق آیات و روایات و دیدگاه ‏های دانشمندان مسلمان درباره این موضوع، مرزهای احتمالی آن دو را آشکارتر خواهد ساخت. این اثر کوشیده است تا افزون بر عرضه، تحلیل و نقد آراء متکلمان فیلسوفان و عرفا، در حد توان، منشأ عصمت، مولفه ها و فرآیند آن را از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام تبیین و تحلیل نماید. بر اساس متون وحیانی، معصومان علیهم السلام به مدد حمایت های ویژه و گسترده الهی، با اختیار خود از گناه و خطا پرهیز می کنند. با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر در چهار بخش و یازده فصل سامان یافته است که به شرح ذیل می باشد: بخش نخست این کتاب به تبیین دیدگاه آیات و روایات درباره «منشأ عصمت از گناه» اختصاص دارد. در بخش دوم، به دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره منشأ عصمت از گناه اشاره شده است. در این بخش دیدگاه ‏های متکلمان، فلاسفه و عرفا هر یک در فصلی جداگانه تبییین خواهد شد. سومین بخش به بررسی دیدگاه‏ های دانشمندان مسلمان درباره منشأ عصمت از گناه بر پایه عقل و نقل پرداخت شده است. ازآنجاکه از دیدگاه اسلام، فیصله دهنده نهایی این بحث، عقل و منابع وحیانی است و همه کسانی که به این موضوع پرداخته ‏اند به عقل یا منابع وحیانی یا هر دو استدلال کرده‏ اند، معیار این پژوهش نیز در داوری، عقل و منابع وحیانی خواهد بود. در این بخش نیز رویکرد فلاسفه، متکلمان و عرفا، تفکیک ‏شده ارزیابی شده است. چهارمین بخش از کتاب نیز، حاوی بررسی «ماهیت و عوامل عصمت از خطا از دیدگاه آیات و روایات» می باشد.   بیشتر
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
إرشــــاد الأخِــــلاَّء إلى عصمــة الأنبيــــاء
نویسنده:
أوصــاف محمــد عــبده
نوع منبع :
مقاله
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF
صفحات :
از صفحه 145 تا 263
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
عصمة الأنبياء في القرآن الكريم [نسخه مطبوع]
نویسنده:
جعفر السبحاني
نوع منبع :
کتاب
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
السلفية والنبوة المدنسة
نویسنده:
نور الدين أبو لحية
نوع منبع :
کتاب
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
رهبران بزرگ و مسئولیت های بزرگتر
نویسنده:
ناصر مکارم شیرازي
نوع منبع :
کتاب
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF فهرست
وضعیت نشر :
قم: مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام,
فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :
ناصر مکارم شیرازی
مشخصات اثر
1 2 3 4 5
مواهب الرحمن في تفسير القرآن المجلد 14 (الانعام: 74 - الانعام: 165)
نویسنده:
عبدالأعلى موسوي سبزواري
نوع منبع :
کتاب , کتابخانه عمومی
منابع دیجیتالی :
نسخه PDF فهرست معرفی کتاب
وضعیت نشر :
قم: دار التفسیر,
چکیده :
مواهب الرحمن في تفسير القرآن يكى از تفاسير جامع و متقن شيعه در دوره‌هاى اخير است؛ زيرا از زاويه‌اى علمى به ابعاد مختلف ادبى، لغوى، بلاغى، فقهى، كلامى، اجتماعى،... ، فلسفى و عرفانى پرداخته و در هر قسمت به‌تناسب وارد بحث شده است. روش تفسير، اجتهادى و درعين‌حال جمع بين معقول و منقول است. شامل همه آيات قرآن مى‌شود و با نثرى روان و بدون پيچيدگى و تفنن در عبارات مطالب را ارائه كرده است. مؤلف قبل از ورود به تفسير، در مقدمه‌اى كوتاه، انگيزه و شيوه خود را اين چنين بيان مى‌دارد: «اكثر مفسرين، قرآن را به رنگ و بوى علمى كه با آن مأنوسند، تفسير كرده‌اند؛ فلاسفه، متكلمين، فقها، عرفا، صوفيه، اهل لغت، اهل حديث و ديگران. تلاشم اين است كه تفسير به رأى نكنم و تفسير قرآن را به قرآن ارائه دهم و با آنچه از ائمه(ع) در تبيين آيات آمده، درآميزم و آنچه را مورد پذيرش و اتفاق جميع اهل شريعت است، به آن اضافه نمايم و در نهايت، آنچه را كه مى‌توان با قرائن معتبر از آيات استظهار كرد، كنار آن ذكر نمايم. روش من اين بوده كه مضمون آيه را بيان كنم، سپس مفردات و بعد از آن مباحث مربوط به آيه را مطرح كنم و در مبحث دلالى، معناى عامى را كه آيه با دلالت‌هاى ظاهرى يا دقائق علمى به آن، اشاره دارد، بيان كرده‌ام. متعرض بيان نظم آيات و ارتباط آنها نشدم؛ زيرا معتقدم، جامع قريب آنها هدايت و تكامل انسانى است؛ با اين وصف، وجهى براى ذكر نظم آيات نمى‌بينم. شأن نزول آيات را غالبا ذكر نكردم؛ چون معتقدم، آيات قرآن، كلياتى است كه بر مصاديق خود، در همه زمان‌ها تطبيق مى‌كند؛ پس وجهى براى تخصيص آن به زمان نزول يا به فرد خاصى، نيست. رواياتى از ائمه(ع) نيز كه در صدد بيان مصاديق هستند، از باب تخصيص معناى آيه به آن مصداق، نخواهد بود، بلكه مصداق تطبيق كلى بر افراد خود مى‌باشد. از عبارت‌هاى مغلق و الفاظ سخت و تفصيل زائد احتراز جستم». ايشان ابتداى بحث هر سوره، به ذكر مكى يا مدنى بودن آن، تعداد آيات و احيانا وجه تسميه آن مى‌پردازد. پس از آن وارد بحث آيات مى‌شود، ابتدا اشاره‌اى به مضمون كلى آيات، نموده، سپس به تفسير فقره به فقره آن مى‌پردازد. بعد از آن به مفردات پرداخته، معانى لغوى، مفاهيم و تفسير آنها را بيان مى‌كند. ايشان تحت عنوان «بحوث المقام»، به بحث‌هاى متفاوتى مى‌پردازد؛ از آن جمله: بحث ادبى، بحث دلالى، فقهى، روايى، فلسفى، كلامى، عرفانى، علمى، اخلاقى و اجتماعى. در بحث ادبى، به تجزيه و تركيب و قرائت مى‌پردازد و وجوه مختلف آن را بيان مى‌نمايد و گاه نيز بحثى تخصصى ادبى ارائه مى‌نمايد؛ مانند جلد 1، صفحه 336، ذيل آيه 96 سوره بقره، بحثى راجع به «لو». مراد ايشان از «بحث دلالى» مطالبى است كه به كمك ظاهر آيات، قرائن علمى و مانند آن فهميده مى‌شود. در «بحث فقهى»، متعرض مسائل فقهى آيات مى‌شود و تا حدودى به استدلال بر آن طبق مذهب اماميه، مى‌پردازد؛ اما تفصيل آن را به كتب فقهى بدون ذكر نام يا كتاب «مهذب الأحكام» خود ارجاع مى‌دهد (مانند ج1، ص307، ذيل آيه 79 سوره بقره). در «بحث روايى»، ايشان، روايات قابل اعتماد را از كتب روائى و تفسيرى، در تفسير آيات ذكر مى‌كند و معمولا همراه با اظهار نظر درباره مضمون، دلالت، سند يا رجال آن، مى‌باشد. گاهى نيز به بحث‌هاى علمى در موضوع مناسب با آيه مى‌پردازد؛ مثلاًذيل آيات 102 و 103 بقره، بحثى علمى درباره سحر، حقيقت، انواع، موضوع، تأثير و فرق آن با عمل انبيا مطرح مى‌نمايد يا بحث علمى درباره كيفيت نزول و تنزيل قرآن[۱] به تناسب آيات نيز گاهى، بحث‌هاى فلسفى، ارائه مى‌دهد؛ به‌عنوان نمونه ذيل آيات 5-7 سوره حمد، بحثى راجع به «نفى سنخيت بين علت و معلول در فاعل مختار» مطرح مى‌كند يا در ذيل آيات 51-54 سوره بقره، بحثى درباره اينكه «افاضات الهى محدود به حدود استعداد و كيفيت قابل مى‌باشد و اينكه غرض اصلى از ميقات همين افاضات است» و يا بحث اراده را در ص85، ج8، ذيل آيات 26-28 سوره نساء مطرح مى‌نمايد. بيان لطائف و نكات عرفانى و استظهارهاى باطنى، نيز به‌تناسب آيات، لابه‌لاى تفسير ايشان، چشم‌نواز است؛ مانند ص184 و 179، ج1، ذيل بحث «هبوط» و آيات 38 و 35 سوره بقره يا بحث تهذيب نفس، ج8، ص144، ذيل آيه 31 سوره نساء يا بحثى در اراده و مراد، ص102، ج8، ذيل آيه 26-28 سوره نساء. بحث‌هاى تاريخى، مانند تاريخ دخول بنى اسرائيل به مصر و زندگى و خروج آنها و كيفيت قصه بقره، هر از گاهى ذيل آيات، ديده مى‌شود. تاريخ عقايد ملل و نحل نيز به مقدار كم، تكميل‌كننده مباحث ايشان است، مانند بحث تاريخ عقايد «صابئين»، ذيل آيه 62 سوره بقره، ص271، ج1. مطالب اخلاقى نيز از مواردى است كه مصنف، مطرح مى‌نمايد، مانند بحث گناهان كبيره و صغيره، ص135، ج8، ذيل آيه 31 سوره نساء يا بحث نفاق، ص352، ج8، ذيل آيات 60-63 سوره نساء. بحث‌هاى اجتماعى نيز مورد غفلت مصنف واقع نشده و به‌تناسب مطرح كرده است، مانند ج3، ص107، بحثى در حقيقت ملكيت، ذيل آيه 188 سوره بقره يا جايگاه زن، ج3، ص380، ذيل آيات 222 و 223 سوره بقره. در اين ميان، مباحث كلامى مصنف، توجه خواننده را به خود جلب مى‌كند، مانند ج1، ص361، ذيل آيات 102 و 103 راجع به فرق معجزه و سحر، بحث جبر و تفويض ذيل آيات 23 و 24 و 27 سوره بقره، ج1، ص132 تا ص140 يا بحث امامت، ج8، ص340، ذيل آيه 59 سوره نساء. علاوه بر عناوين بالا، عنوان «بحث قرآنى» در مواردى اندك، نيز مطالبى را در بر دارد، مانند ج8، ص283، ذيل آيه 48 سوره نساء يا ج4، ص456 ذيل آيات 275-281 سوره بقره، درباره ربا. مؤلف گرچه در مقدمه كوتاه خود، بحثى درباره علوم قرآنى ننمود، اما به شكل موضوعى برخى مطالب اين علم را مطرح نموده است، مانند بحث مفصلى در نسخ (ج1، ص377، ذيل آيات 106-108 سوره بقره) يا بحث اعجاز قرآن (ج1، ص115، ذيل آيات 23-24 سوره بقره) و بحث نزول قرآن (ج3، ص39، ذيل آيه 185 سوره بقره). در جلد چهاردهم به تفسیر آیات 74 تا 165 سوره انعام پرداخته شده است.   بیشتر
مشخصات اثر
  • تعداد رکورد ها : 36