جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش ، بررسی اثبات ذات و تبیین وحدت و علم باری تعالی از دیدگاه ابن سیناست. لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی از این قبیل دارد که به چه دلیل ابن سینا از روش امکان و وجوب استفاده کرده است؟ آیااو جهت اثبات ذات وامدار نظام های فلسفی پیشین یا مبانی دینی است یا خیر؟ درباره صفات، او متاثر از کدام مبانی دینی و فلسفی است؟ براساس فرضیه های تحقیق: ‎۱) ابن سینا در عین اثرپذیری از فلسفه های یونانی و اسکندرانی با ابداع و ابتکار شخصی و متاثر از فضای دینی برهان امکان و وجوب را صورت بندی کرده است. ‎۲) برهان های ارسطویی در اثبات خدایی که اسلام معرفی می کند کافی نیست ‎۳) با توجه به اهمیت بحث صفات در اندیشه کلامی طبیعی است که ابن سینا در مبحث علم خصوصا" نوعی موضع گیری مثبت یا منفی در قبال آراء پیش گفته داشته باشد. تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته، مشتمل بر دو فصل می باشد. درفصل اتول به بیان اجمالی اثبات واجب الوجود و تبیین ذات باری از منظر و روش ابن سینا و اثبات ذات از طریق برهان امکان و وجوب به روش سینوی و ارزیابی اهل نظر از این برهان و برهان حرکت و ملاک صدیقین بودن برهان از نظر ملاصدرا و وجود این ملاک در عبارات شیخ پرداخته می شود. فصل دوم، اختصاص به تاریخچه بحث صفات حق تعالی، نگاه اجمالی به صفات و صفات خداوند از دیدگاه ابن سینا و چگونگی علم واجب الوجود به اشاء دارد. براساس یافته های تحقیق، ابن سینا از طرق گوناگون جهت اثبات ذات حق استفاده نموده است که برهان امکان و وجوب یکی از آنهاست که مبتنی بر تحلیل امکان ذاتی ماهیات است. شیخ برهان دیگری هم دارد به نام برهان وجود که او ادعا می کند این برهان صدیقین است. ابن سینا مدعی است تصور وجود به تنهایی به شناسایی واجب الوجود بذاته منجر می شود. منظور شیخ از وحدت خداوند، وحدت حقه حقیقه می باشد. اهمیت صفت علم خداوند در فلسفه مشاء بدین دلیل است که علم حق را عنایی می دانند که آن علمی است که سبب وجود معلول در خارج می شود لذا آن را علم متبوع نیز می نامند. علم خداوندبه ذات خود علم فعلی ذاتی و به همه موجودات هم علم حضوری است.

صدرالمتالهین همت گمارد تا با حفظ اصول مکتب خویش، مساله سعادت را - که در طول تاریخ همواره از موضوعات بحث برانگیز بوده است، تشریح نماید. پرسش این است که بر مبنای حرکت جوهری - که از مهمترین اصول مکتب ملاصدراست - به چه نحو می توان الگوی سعادت انسان را از دیدگاه صدرالمتالهین استخراج و بازتعریف نمود که مبتلا به عدم انسجام درونی نباشد. سعادت، به عنوان نهایت کمال انسانی از جنس عقلی می باشد. ملاصدرا حقیقت سعادت را حرکت و تکامل در مسیر توسعه عقل نظری می داند و در عین ذومراتب دانستن جنبه عملی، آن را از باب کمک به جنبه نظری، بسیار موثر در رشد انسانی لحاظ می نماید؛ به گونه ای که به نوعی تناظر بین مراتب مختلف عقل نظری و عملی باور دارد. در این مقاله، مدلی مفهومی از الگوی ملاصدرا در باب سعادت ارائه شده که در آن، تناظر مراتب عقل نظری و عقل عملی نیز لحاظ شده است.حضور و تاثیر حرکت جوهری، در بحث پیرامون مبانی و ماهیت سعادت به وضوح قابل فهم است؛ چنان که نگاه تشکیکی به امور، در بحث موانع سعادت نیز قابل ملاحظه است. شایان ذکر است که تبیین سعادت بر مبنای حرکت جوهری، لوزامی در پی دارد که ما را در فهم نکات مهم انسان شناسی صدرایی یاری می نماید.

چکیده هنگامی که اندیشه‌های کلامی ابن حزم اندلسی بزرگ‌ترین متفکر فرقه ظاهریه را مورد بررسی قرار می‌دهیم، در اولین نگاه چنین به ذهن می‌رسد که ابن‌حزم به نوعی میان دو نقیض جمع کرده است. او از سویی یک نص‌گراست که نوعی زبان‌شناسی ظاهر گرایانه را ارائه کرده و هیچ‌گونه تأویل عقلانی یا غیر عقلانی از ظاهر متون دینی (قرآن و روایات) را اجازه نمی‌دهد و از سویدیگر در مخالفت با شکاکیت، اثبات توحید و نبوت، حمایت از علوم یونان مانند فلسفه، منطق، پزشکی، ریاضی و ... و ارائه برخی از تأویل‌ها چهره‌ای کاملاً استدلالی و عقل‌گرا از خود بروز می‌دهد. این مسأله باعث شده که در طول تاریخ افراد زیادی ابن‌حزم را به تناقض در افکارش متهم کنند. در این پایان‌نامه توضیح داده شده که ابن حزم برای رفع تناقض از افکار خود طرحی در ذهن داشته که براساس آن قائل به تفکیک میان عقل قبل از نص و عقل بعد از نص شده است. البته این که ابن حزم در پایبندی به این طرح تا چه حد موفق بوده است، مورد تردید است که به این مسأله نیز در پایان‌نامه پرداخته شده است.

مسئلۀ جاودانگی در طول تاریخ معرکۀ آرا بوده و استدلال‌های مختلفی دربارۀ آن ارائه شده است. در این پژوهش دو استدلال استاد مطهری در باب جاودانگی انسان بررسی و نقد می‌شود. عدل الهی و حکمت الهی دو مبنای کلامی عمده‌ای هستند که استاد مطهری در اثبات معاد از آنها بهره می‌برد. ایشان در برهان بر مبنای عدل الهی ابتدا تقریر متکلمان را بیان و نقد می‌کنند و در ادامه با تأکید بر صفت عدل خداوند و رابطۀ عینیت اعمال و کیفر معاد را اثبات می‌کنند. در برهان بر مبنای حکمت الهی، در یک تقریر با تمسک به مثال جنین و صفت حکمت و عبث نبودن به اقامه برهان می‌پردازند، و در تقریر دیگر با تأکید بر یک سلسله عواطف، امیال، احساسات و غرایز مافوق مادی که مطلق‌طلب هستند برهان را تبیین می‌نمایند. لوازم این دو برهان در این مقاله توضیح داده می‌شوند و در نهایت نقدهای وارد بر هر دو برهان ذکر خواهند شد. منحصر نبودن فلسفۀ وجودی آخرت به وصول به جزای متناسب با عمل، مصادره به مطلوب بودن ادعای صورت ملکوتی داشتن اعمال، عدم ارتباط میان فضیلت و رذیلت اخلاقی و پاداش و مجازات و طفیلی بودن آخرت در تقریر استاد مطهری، از اشکالات وارد بر استدلال بر مبنای عدل الهی است. مفروض انگاشتن خداوند و صفاتی برای او، مفروض انگاشتن جهازات بدون کاربرد در انسان، مفروض دانستن این که هر قوه‌ای در انسان باید بالفعل شود، از اشکالات وارد بر استدلال بر مبنای حکمت الهی است.

یکی از مسائل مهم فلسفه عرفان، ماهیت کشف و شهود و یا تجارب عرفانی است. در این باره دو دیدگاه از اهمیت بیشتری برخوردار است: ذات گرایی و ساخت گرایی.در این نوشتار دیدگاه شیخ درباره ماهیت تجربه عرفانی مورد تحقیق قرار می گیرد. فرضیه ما در اینجا آن است که مکاشفات عرفانی نزد سهروردی با وجود تنوع گسترده ای که دارند دارای اوصاف مشترکی هستند که در سنت ها و آیین های مختلف در طول تاریخ به وقوع پیوسته اند، از این رو دیدگاه وی به ذات گرایی نزدیک تر است.

مساله الهی یا عقلی بودن حسن و قبح در کنار بررسی وجوه معناشناختی و هستی،شناختی آن ها، از مسایل دیرپای علم کلام است. اما در کنار کلام، جریان عقلی اصیل فلسفی هم جسته و گریخته به این مساله پرداخته است. در حکمت صدرایی، بر خلاف فلسفه مشاء، با نوعی رجوع به موضع عقلی عدلیه در این باره مواجه می شویم.دیدگاه هستی شناختی صدرا در این باره را می توان در نظریه ارتباط واقعی میان اعمال و ملکات حسنه و سیئه با سرنوشت و صور اخروی یافت، بلکه عینیت ثواب و عقاب اخروی با افعال حسن یا قبیح، گویای نوعی عینیت داشتن صفت حسن و قبح است. از نظر معرفت شناختی، میزان دخالت هر یک از عقل و شرع در تشخیص و تمییز حسن و قبح بررسی می شود. در بحث عقل، تمایز نهادن میان عقل نظری و عملی، و در بحث شرع، نسبت حسن و قبح با احکام پنج گانه تکلیفی حائز اهمیت است. دین، هم در هدایت به سوی شناخت حسن و قبح برخی اعمال که عموم انسان،ها به سبب قصور عقل از تشخیص آن عاجزند، نقش ایفا می کند، و هم با الزام به تکالیف و اعمالی، قوه تشخیص خیر و شر را در انسان ها شکوفا می کند.

از منظر تجربه دينی، ذات خدا به وصف اخلاقی رحمت متصف می شود و نظريه معلولی معنا که در حوزه معناشناسی فلسفی مطرح است اين امکان را به وجود می آورد که وصف اخلاقی رحمت، به همان معنای انسان انگارانه آن، يعنی دلسوزی و مهربانی، درباره ذات خدا به کار رود. با توجه به مفاد نظريه معلولی معنا، می توان ادعا کرد که مهربان و دلسوز بودن خداوند منافی با تنزه و بساطت ذات او نيست. معناشناسی کفر در قرآن کريم نشان می دهد که کفار همان ظالمان پايمال کننده اخلاق هستند که تا حد ممکن و تا زمانی که مايل اند بر مظلومان ظلم روا می دارند. رحمت خدا يا همان دلسوزی او برای مظلومان اقتضا می کند که داد آن ها را از کفار بازستانده و آن ها را تا زمانی که مايل است در جهنم عذاب کند. اين شيوه از عذاب، دقيقا بسان روش کفار در ظلم به مظلومان است. وسعت فراگير رحمت خداوند به دار دنيا اختصاص دارد اما در دنيای ديگر، رحمت خداوند به مومنان محدود است و مانع عذاب جاودانه کفار در جهنم نيست.

هر یک از علامه طباطبایی و یاکوب اوکسکول با ابتنا واتکا بر واقعیات زیستی و تکوینی جانداران به نظریه پردازی در حوزه جهان ادراکی و انسان پرداخته اند . نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و نظریه اومولت اوکسکول از این حیث در اهداف واجد همسانی ها و قرابت هایی است که بستری را مهیا می کند تا بتوان پاره ای امکانات و قابلیت های تئوریک را در نظریه علامه بسط و گسترش داد. ادراکات اعتباری ، تمهیدات ذهنی و ابزارهایی ادراکی است که تحت تاثیر نیاز های تکوینی و احساسات برآمده از آنها جعل و ساخته می شود . اومولت هم جهان است آن گونه که از سوی موجود زنده تحت تاثیر نیاز های جسمی برای او شکل می گیرد . این شکل گیری با ساز و کار تعریف (=اعتبار) حاصل می شود که در "چرخه کار کردی" و تعامل و تاثیر و تاثر متقابل محیط و فرایند تعریف حاصل می شود . آنچه محوراست ، جسمانیت و نیازهاست . توجه به واقعیت زیستی و نیازهای جسمی و تکوینی، توجه به تاثیر ابعاد غیرمعرفتی بر دستگاه ذهن و معرفت و پیوند میان جنبه مادی و ادراکی و معنایی ، توجه به معیار کارایی و مفید بودن به جای معیار صدق و کذب ، تاکید بروجوه سابجکتیو در اومولت و اعتباریات ، ربط و پیوند با واقعیات ازطریق جسمانیت در اوکسکول و از جهت خاستگاه تکوینی و غایت خارجی در اعتباریات در علامه از وجوه همسانی موجود میان ان دونظریه است . اما وجوه اختلاف عمده را باید در باور به ادراکات اعتباری ثابت دانست که علامه آنرا بر اساس احساسات و نیاز های نوعی و ثابت ، توجیه و تبیین می کند ولی اوکسکول ساز و کار دوسویه تاثیرپذیری از خارج و بازتعریف مدام ، جایی برای ثبات نمی گذارد. علاوه بر این در نظریه اوکسکول تفکیکی میان حقایق و اعتباریات ان گونه که در نظریه علامه می توان یافت ، به چشم نمی خورد.

گشودن باب گفت و شنود عالمانه با فلسفه های مغرب زمین از طریق مباحث مقایسه ای ممکن می گردد و به نظر می رسد مقایسه در وهله نخست باید در حیطه مبانی و مبادی صورت گیرد. در این نوشتار کوشش شده است انواع مفاهیم کلی و معقولات که از مبانی تصوری در سنت فلسفی اسلامی و کانتی می باشند، با هم مقایسه شود. ابتدا معقولات اولی با مفاهیم تجربی کانت سنجیده شده و جدای از شباهتهای ظاهری آن دو به اختلاف آنها در تبیین منشأ حصول و نحوه واقع نمایی آنها پرداخته شده است. سپس مقولات فاهمه کانت با هر یک از معقولات ثانیه منطقی و فلسفی مقایسه شده و در نهایت آنها را از نوع معقولات ثانیه فلسفی بر شمرده ایم.