جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله‌ی مرجعیّت علمی، از مسائل دراز دامن میان مسلمانان – به ویژه مسلمانان أهل سنّت – پس از رسول خدا: بوده؛ به گونه‌ای که ذهن بسیاری از مفسّران، محدّثان، متکلّمان و مورّخان را به خود معطوف داشته است. مراد از «أهل بیت» - در این رساله- عبارت است از خاندان رسول خدا:، یعنی امام علی، فاطمه‌ی زهرا، امام حسن، امام حسین و نُه فرزند معصومش:. این دیدگاه دارای پشتوانه‌ی قرآنی و روایی است.مراد از «مرجعیّت علمی أهل بیت: نزد غیر شیعه»- در این پژوهش - عبارت است از صلاحیّت أهل بیت: به عنوان افرادی أعلم و صاحب نظر، برای مورد رجوع قرار گرفتن در موضوعات علمی- همچون سنّت نبوی:، تفسیر قرآن، قضاوت، فقه و...- نزد مسلمانان أهل سنّت؛ به گونه‌ای که برخی از دانشمندان ایشان، به این صلاحیّت و برتری‌های علمی، اعتراف کرده‌اند. بدیهی است، مراد از «غیر شیعه»، عموم أهل سنّت است؛ نه صرفاً دیدگاه‌های کلامی یا فقهی یا مذهبی یا آرای یکان – یکان از افراد آنان.درباره «حجیّت سنّت أهل بیت:» به آیاتی از قرآن و سنّت رسول خدا: می‌توان استناد کرد که برخی از آنها عبارت است از: آیات «تطهیر»، «مباهله» «أولی الأمر» و أحادیث «ثقلین»، «سفینه» و «أمان از اختلاف»؛ همچنان که درباره «أدلّه مرجعیّت علمی أهل‌بیت:» نیز این گونه است. برخی از این آیات و روایات عبارت است از: آیات «علم‌الکتاب»، «أهل الذکر»، «أذن واعیه»، « لکل قوم‌ها» و ذیل حدیث «ثقلین».افزون بر مبانی و أدلّه نقلی نزد أهل سنّت – که بر گرفته از قرآن و سنّت است – شواهد و مستندات تاریخی نیز بیانگر صلاحیّت مرجعیّت علمی أهل‌بیت: می‌باشد؛ هر چند که درباره گستره مرجعیّت علمی أهل بیت:، دیدگاهی یکسان میان مسلمانان وجود ندارد.میان باورمندی و اعتقاد به صلاحیّت أهل‌بیت: در مرجعیّت علمی، با التزام و تمکین در برابر این باور، تفاوت وجود دارد و بررسی درباره چگونگی‌های این تمکین و موانع آن را در پژوهش‌هایی ویژه باید جستجو کرد.

در این پایان نامه سعی شده است که گوشه‌ای از نظام تربیتی اسلام یعنی تربیت اعتقادی بر پاية سیره پیامبر و اهل بیت صلوات الله علیهم به تصویر کشیده شود. پرسش‌هایی که به دنبال یافتن پاسخ آنها بودیم عبارتند از: سیره پیامبر و اهل بیت در تربیت اعتقادی چه بوده است؟ ایشان برای ایجاد شناخت نسبت به اعتقادات اساسی اسلام و تعمیق این شناخت در بین مخاطبان چگونه رفتار می‌کردند؟ در مقابله با شبهات اعتقادی از کدام روش ها استفاده می-کردند؟ در این تحقیق با این روش عمل شد که ابتدا نظرات رایج در باب آن موضوع را جمع آوری و بررسی و جمع بندی شد. سپس آن را به سیره پیامبر و اهل بیت صلوات الله علیهم عرضه کردیم و در پایان به جمع آوری و استنباط حکم موضوع از سیره می‌پردازیم همراه با نقد نظرات رایج در باب موضوع. یافته‌های تحقیق به این شرح است: 1ـ سیره تربیتی معصومین صلوات الله علیهم دارای مبانی، اصول و روش‌های تربيتي است. مبانی و اصول قسمت ثابت و روش‌ها به عنوان الگوهای متغیر قابل توجه هستند. مبانی خاص بدست آمده و اصول آنها عبارتند از: مبنای هدایت از جانب خداوند و اصل طلب هدایت از خداوند، مبنای ارتباط متقابل تربیت اخلاقی و تربیت اعتقادی و اصل تزکیه، مبنای اختیار انسان در انتخاب عقیده و اصل دعوت، مبنای فطری بودن خداشناسی و اصل تذکر و مبنای مکملیت عقل و وحی و اصول تعقل و تعبد. 2ـ مطابق این مبانی و اصول، معصومین صلوات الله علیهم از روش‌های متنوعی در استدلال و اثبات عقاید و همچنین عمق بخشیدن به اعتقادات و حفظ عقاید استفاده می‌کردند. 3ـ همچنین در برخورد با شبهات اعتقادی نیز معصومین صلوات الله علیهم سیرة مشخصی داشته‌اند که شامل دفع و رفع شبهات از جامعه می‌شود.در این پایان‌نامه سعی شده است که بین مبانی و اصول تربیت اعتقادی معصومین و مبانی و اصول تربیتی علمای تعلیم و تربیت غربی مخصوصا در زمان معاصرمقایسه‌ای صورت گیرد. در این تطابق مشخص شد که نگرش الهی معصومان به تربیت اعتقادی با نگرش امانیستی علمای تعلیم و تربیت غیر اسلامی تفاوت‌های اساسی دارد است. از این رو لازم است که درپایه ریزی نظام تربیتی اسلامی به این تفاوت‌ها توجه داشت.

پژوهش حاضر با عنوان « نقش دین در زندگی از نگاه امام علی(ع)در نهج البلاغه »، ابتدابه بررسی معانی واژه های کلیدی «دین» و «زندگی» در لغت و اصطلاح پرداخته، سپس با بیان اقسام دین و زندگی، رابطه آنها را مورد بحث قرار می دهد. آنچه مسلّم است، ضرورت وجود دین در زندگی است. درست است که انسان، چه دین دار و چه بی دین، در این دنیا چند صباحی زندگی کرده و بالاخره عمر او پایان یافته و به دیار باقی خواهد شتافت، امّا مهم این است که زندگی دنیوی در مقایسه با زندگی جاودان اخروی، بسیار کوتاه بوده و انسان را به آرزوها و آرمان های طولانیش نخواهد رساند.بنا براین باید از دنیا به عنوان پلی برای رسیدن به زندگی جاودان آخرت گذر کرد. انسان عاقل و متفکّر، با قدری تأمّل، می فهمد که در این شرایط، برای رسیدن به خوشبختی حقیقی، تنها راه، استفاده بهینه از عمر و زندگی است.این تحقیق با اشاره به جایگاه نهج البلاغه و اهمیّت آن، خصوصیت ویژه زمان امیر مومنان علی7و تصویری از شخصیت ایشان، به شناخت دین حقیقی و دین در واقعیت و عینیت در نهج البلاغه پرداخته، و مسائل مربوط به دین از جمله: آگاهی و تفقّه در دین، اساس دین، ارکان دین، نمونه هایی از ارزش های دین و آفت های دین را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. به عنوان نمونه این که آنچه در نهج البلاغه اساس دین شمرده شده، عبارت است از: شناخت خداوند سبحان و معصومین:. همچنین ارکان چهارگانه دین عبارتند از: نظام عقاید، نظام عبادی، نظام اخلاقی و نظام حقوقی، که هرکدام به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است. همان طور که در بحث ارزش های دین، فقط ده نمونه از این ارزش ها از نهج البلاغه استخراج شده و نظر مولا علی(ع) درباره آنها بیان شده است. جا دارد که بقیه ارزش های دین نیز از زبان گویای امام علی(ع) در نهج البلاغه مورد توجّه واقع شود. چرا که نهج البلاغه درس زندگی است ونقش دین در زندگی در آن بسیار پررنگ دیده می شود. با تقسیم آفت های دین به آفت های درون دینی و برون دینی، نقش هرکدام از آنها در زندگی مورد بررسی واقع شده و تأثیر عوامل مختلف از جمله: عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در دین، به طور مختصر توضیح داده شده است.در این پژوهش، زندگی فردی و اجتماعی در نهج البلاغه و هدف از زندگی، سعادت فردی و اجتماعی، ارکان و عوامل سعادت یا شقاوت فرد و جامعه مورد تحلیل واقع شده و بیانات حضرت علی7 در این رابطه عنوان شده است.از همه مهم تر درباره مسوولیّت های فردی، اجتماعی و حکومتی انسان ها و نقش هرکدام در سعادت و سلامت دینی فرد و جامعه، بحث هایی مطرح شده که هرکدام به نوبه خود می تواند در زندگی انسان تأثیر بسزایی داشته باشد و انسان را به سرمنزل مقصود و کمال مطلوب راهنمایی کند.آنچه مسلم است در این تحقیق، فرصت بهره مندی از تمامی سخنان امیر مومنان علی(ع) درباره مسائل مذکور، وجود نداشت، ولی امیدوارم که همه خوانندگان این پایان نامه، با مراجعه به نهج البلاغه، از تمامی خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار آن حضرت به حدّ کافی استفاده نموده و به سعادت دنیوی و اخروی دست یابند. ان شاء الله.

علم‌آموزی و فراگیری دانش یکی از مناسبات انسانی است که نقش مهمی ‌در سعادت آدمی‌ دارد و می‌تواند از منظر اخلاقی محل توجه واقع شود. در فرآیند علم‌آموزی افعالی از انسان صادر می‌شود که می‌توان در باب حسن و قبح یا درستی و نادرستی آنها سخن گفت. عالمان اخلاق و فلاسفه مسلمان و غیرمسلمان هر کدام دیدگاه‌های مختلفی در باب ملاک حسن و قبح و تشخیص نیک از بد ارائه کرده‌اند؛ ملاک‌هایی همچون سود و منفعت، لذت، وظیفه و تکلیف و فضیلت. از دیدگاه اسلام، آنچه یکی از اصلی‌ترین معیارهای اخلاقی بودن افعال و رفتار انسان را شکل می‌دهد نیت و انگیزه انسان است. نیت و انگیزه باید با فطرت و عقل هم‌سو باشد؛ چراکه عقل انسان می‌تواند حسن و قبح را تشخیص دهد و دین و شرع نیز راه را برای شناخت عقل روشن کرده، یافته‌های صحیح و درست آن را تأیید می‌کند. اخلاقی بودن، همه شئون و مناسبات انسانی را شامل می‌شود و پهنه اخلاق به وسعت وجود انسان، گسترش می‌یابد. علم‌آموزی و فراگیری دانش نیز می‌تواند از منظر اخلاقی بررسی شود. در این رساله می‌کوشیم معیارها و اصولی را که در اخلاقی شدن فرآیند دانش‌اندوزی نقش دارند از خلال سخنان گهربار اهل بیت علیهم السلام واکاوی کنیم. البته تأکید این پژوهش بر سه ویژگی زهد عالمانه، تواضع و ترویج علم است. بدین‌منظور پس از تبیین مفاهیم و طرح مقدمات، اخلاق دانشوری را تعریف می‌کنیم و در کنار آن به بایدها و نبایدهای اخلاقی عالمان و متعلمان می‌پردازیم. زهد عالمانه، تواضع عالمانه و نشر علم سه مولفه اساسی در شکل گرفتن زندگی عالمانه و اخلاق دانشوری است.

در مغرب زمین، شبهات حس‎گرایانی چون هیوم و در پی آن نقدهای کانت نسبت به توانایی عقل نظری در ادراک امور ماورای طبیعی ایجاد تردید نمود. لذا برخی از متکلمان درصدد برآمدند تا راهی غیر از الهیات عقلی، برای اثبات وجود خداوند پیدا کنند. از جمله این راه‎ها، اثبات وجود خدا از طریق تجربه دینی یا مواجهه مستقیم با خداست که توسط افرادی چون شلایر ماخرو آلستون مطرح شده است.از دیگر سو، در تفکر اسلامی نیز، نسبت به گواهی و شوق قلبی انسان و جنبه‎های شهودی وی در امور ماورای طبیعی تاکید بسیار شده است و اهمیت این امور در نزد دین باوران بر کسی پوشیده نیست.اکنون با توجه به نقش والای تجربه دینی و شهود عرفانی در اسلام و جایگاه آن در الهیات جهان غرب، مناسب است پژوهشی در این زمینه صورت پذیرد تا با پرداختن به قرائت‎های مختلف این برهان، ارزش معرفت‎شناسانه آن مورد بررسی قرار گرفته و نقش آن در اثبات خدا روشن شود.

بی تردید ارائه و تبیین آموزه های عمیق اسلام که ریشه در کتاب و سنت دارند، نیازمند بستری مناسب است که تحقق آن در ارتباط مستقیم با همسویی یا عدم همسویی عناصر تاثیرگذار تاریخی است.وجود و تاثیر عناصر تاریخی یا همان اجزاء سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی اثر گذار بر روند ارائه محتوای عقائد شیعی و تبیین آن در دوره های مختلفی از حیات پیامبر و امامان، بر عرضه دستگاهی معرفتی که تبیین معارف آن از یک سیر اجمالی ـ تفصیلی و بدون پیدایش تغییر در مبانی آن برخوردار است، مهر تایید می نهد. براین اساس اندیشه های ناب اعتقادی شیعی بی آنکه بر آمده از امری خارج از قرآن و سنت نبوی باشد و با لحاظ تمامی شئون آن تبیین شده است.در برابر این مهم، قضاوتی ناتمام در روش و استناد، از دیر باز تلاش دارد تا چنین بنماید که اندیشه های بنیادین شیعی برگرفته از پدیده های تاریخی محض و بدون بنیان مرصوص است. طرفداری از این دیدگاه را در دوره معاصر برخی نو اندیشان و نیز گروه فراوانی از مستشرقین بر عهده دارند.نوشته پیش رو بر اساس نظر نخست و در برابر نظر دوم ـ و اشاره ای گذرا به برخی آثار قائلین به آن ـ استوار گردیده، تا با بررسی عناصر تاریخی و چگونگی اثر گذاری آن در تفصیلی شدن تبیین عقائد اهل بیت، فرایند نشر معارف ایشان را به نمایش بگذارد.

بی‌تردید «بگودگیتا» و «مثنوی معنوی» نه تنها یکی از مهم ترین آثار عرفانی و ادبی آیین برهمنی و عرفان اسلامی بلکه جهان بشری به شمار می روند. آن دو علیرغم اینکه هر کدام به حوزه ی دینی، فکری، فرهنگی، قومی و جغرافیایی خاصی تعلق دارند، از آنجا که از حقیقتی واحد سخن می‌گویند از بسیاری شباهتها و موازنه‌های مفهومی یکسان و شگفت‌انگیزی برخوردارند، هرچند اختلافها و تفاوتهای قابل توجهی هم به چشم می خورد. نظر به اهمیت هر دو اثر و تأثیرگذاری غیرقابل انکار آن دو بر تفکرات دینی و عرفانی بشری به ویژه سرزمین پهناور هند و ایران، این رساله بحث و بررسی و در نهایت مقارنه و تطبیق مباحث مطرح شده در این دو میراث عظیم جهانی را بر اساس کارکرد و شباهتهای قابل قیاس، موضوع پژوهش خود قرار می‌دهد. بر این اساس این رساله در سه فصل تنظیم و تدوین گردیده است: بدین معنی که در فصل اول بعد از مقدّمه‌ای بر هندوئیسم و عرفان هندی و معرّفی اجمالی بگودگیتا، مفاهیم و موضوعات مندرج در گیتا در سه بخش مستقل خداشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی با زیربخشهای خاص خود مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. در فصل دوّم تحقیقی از همین نوع در باب عرفان اسلامی و عرفان مولانا در مثنوی معنوی صورت پذیرفته و همچون گیتا آراء و دیدگاههای مولانا در سه بخش مستقل خداشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی با زیربخشهای خود به تفصیل مورد بحث و بررسی و امعان نظر واقع می‌شود.در نهایت فصل سوم به مقارنه و مقایسه‌ی مفاهیم مورد اشاره در دو فصل پیشین اختصاص می‌یابد بدینگونه که در بخش اول به مقایسه‌ی کلی دو منظومه‌ی موضوع پژوهش می‌پردازد و بخش دوم بر اساس دو فصل نخستِ رساله در سه زیربخش خداشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی به مقایسه و تطبیق و بیان موارد تشابه و احیاناً موارد اختلاف این دو اثر عظیم و ارزشمند انسانی دست می‌یازد و زمینه‌های درک دقیق و فهم عمیق مطالب و مفاهیم مندرج در آنها را فراهم می‌آورد.

انسان موجودی اجتماعی و «رابطه» لازمه‌ی زیست اجتماعی است. محبوب بودن، داشتن رابطه‌‌ای صمیمی و تأثیر گذار با اطرافیان تمایل همه‌ی انسانها است از این رو بر اساس تجربه، آداب و رسوم و فرهنگ و یا دانش، این جنبه‌ی زیست اجتماعی خود را تنظیم می‌کنند. تعالیم دینی به جهت اینکه از وحی سرچشمه می‌گیرند برای متدینین، معتمدترین و مطمئن ترین دستورات و آموزه‌های قابل اجرا هستند و برای کسانی که زبان آزمایش و علم را می‌پسندند نیز به عنوان یک فرضیه و نظریه قابل توجه هستند.اسلام که دین جامعی برای تمام شئون زندگی انسان است، تعالیم خاصی در جهت تنظیم و تحکیم روابط انسانها در جامعه دارد. در اسلام به« شناخت نفس» به عنوان اولین مرحله‌ی رابطه که همان رابطه انسان با خودش است، بسیار توجه و توصیه شده. اسلام با برادر خواندن مومنین با یکدیگر راه پایه‌ی اصلی ایجاد الفت و صمیمیت را بنیان گذاشته سپس به منظور اصلاح و استحکام روابط، رابطه میان انسانها را به رابطه آنها با خداوند متعال پیوند زده است. اهمیت این امر به اندازه‌ای است که می‌توان گفت محور اصول دیگر و مهارتهای رفتاری و گفتاری در تعالیم اسلام می‌باشد. در این پایان نامه در پنج فصل به آموزه‌های علوی در زمینه‌ی مبانی، اصول، مهارت‌ها و آسیب‌های روابط میان فردی با تکیه بر «نهج‌البلاغه» پرداخته شده است.

با توجّه به رهنمودهای پیشوایان دینی و اندیشه در آموزه‌ها و باورهای دینی، برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی، و کمال نهایی راهی جز خودشناسی و خودسازی نیست. در این پایان‌نامه ابعاد این دو موضوع، از منظر امام علی با تأکید بر کتاب غرر‌الحکم، مورد پژوهش قرار گرفته است. خودشناسیبهمعناى ایناستکهانسانپس از طى مراحل تهذیب نفس،هویت واقعیخویش را پرتویازروحالهی بیابد و خودسازی به معنای عاری شدن از همه رزایل اخلاقی و آراسته شدن به ازرش‌ها و فضایل آن است. این دو مقوله کاملاً رابطه دو سویه از جهت تأثیر پذیری و تأثیر گذاری دارند و به نوعی هم دیگر را هم‌‌پوشانی کرده، مایه تکامل هم‌دیگر می‌شوند و به سان دو بال انسان را به مقام قرب‌الی‌الله می‌رسانند. از آنجا که موضوع خودشناسی و خودسازی انسان می‌باشد به محورهای اصلی انسان‌شناسی مانند آفرینش و کمال نهایی انسان اشاره شده است. خدایابی، عاری شدن از علائق دنیوی، تزکیهنفس و الهامازوحیعوامل خودشناسی، و نسیان خداوند و خودخواهی موانع آن، و خداشناسی، خودسازی و جهان‌شناسی از آثار آن هستند. ایمان، عبادت، ذکر خدا، نماز، تفکر،تقوا،توبه، موعظه، زهد، یقین، حکمت و گامهاهی عملی از موثرترین عوامل خودسازی هستند. از سویی پیروی از هواهای نفسانی، غفلت، دنیاپرستی، پیروی از شیطان از موانع درونی و بیرونی خودسازی به شمار می‌روند. از این روی راه‌کاری مناسب برای برخورد با هر کدام از این موانع در جای خود ذکر شده است.مهمترین آثار خودسازی عبارتنداز: قرب‌الهی، خودشناسی و رستگاری.

بشر از دیرباز تاکنون به فکر یک جامعه آرمانی بوده است که در آن همه ارزشهای والای انسانی به بهترین وجه مراعات شود .همانطور که از کتب فلسفی و بحثهای پیرامون مدینه فاضله پیداست ، بسیاری از مباحث علمی هم به این ناحیه معطوف بوده است .از دیدگاه اسلام و مخصوصا تشیع، این جامعه در دوران ظهور حضرت حجت (علیه السلام) به فعلیت می‌رسد. جامعه‌ای که پایه و بنیان آن بر رشد فکری و عقلانی انسانها ریخته شده است. تکامل تربیت و بلوغ روحی انسان از جمله برنامه‌های مهم قیام امام مهدی (ع) است.باید گفت انسان ، در طول تاریخ در بعد عقلی و رشد فرهنگی ، سیری طولانی داشته است .در میان دست آوردهای علمی انسانها آموزه‌های انبیاء مقامی بلند و ارزشمند دارد . تعالیم آموزگاران وحی همگی در جهت نشر دانایی و گسترش آگاهی در میان جامعه اسلامی بوده در همه زمینه ها ، از خودشناسی تا خداشناسی ، و از ذره شناسی تا جهان شناسی .اما علم و دانش بشر در رستاخیز امام مهدی (ع) به تکامل نهایی می‌رسد ،حضرت امام مهدی(علیه السلام) با علم وافر الهی و قدرت خداوندی‌اش که عین یک اعجاز است،عقل انسانها را در تمامی ابعاد نظری و عملی و در بعد معاش به شکوفایی می‌رساند و موانع موجود بر سر راه کمال و سعادت انسانی را از میان بر می‌دارد .