جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با عنوان ",نقد و بررسی آراء ابن تیمیه در مهدویت و تاثیرپذیری وی از نصیریه", به تحلیل و بررسی میزان تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نسبت به مسئله مهدویت و تطبیق آن بر اراء شیعه می پردازد. پژوهش حاضر به هدف کاوش تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نسبت به مسئله مهدویت و تطبیق آن بر آراء شیعه، پرداخته است. نصیریه یکی از فرق غالی شیعه بود که در دوران زندگی ابن تیمیه در شام، به ویژه حلب و اطراف آن، می‌زیستند و در برخی عقاید و اعمال عبادی نظیر. . . . دچار انحرافات و غلو بودند. به نظر می‌رسد ابن تیمیه در نقد عقاید شیعیان نسبت به مهدویت از نصیریه بهره برده و عقاید آنان را بر شیعه تطبیق داده است، از این رو رسالت نوشتار حاضر با روش تحلیلی توصیفی بر این قرار گرفت که ابن تیمیه چگونه در نقد تشیع از آرای گروه نصیریه استفاده نموده و آن را به تمامی شیعیان تعمیم داده است. دست آمد پژوهش با بهره گیری از سنجه. . . . . (مثلا آیات قرآن، روایات اسلامی، مبانی کلامی شیعه و. . . .) این است که نقدهای ابن تیمیه در زمینه مهدویت نسبت به شیعه اثنا عشری درست نبوده، از سویی گروه نصریه در این دوران، در برخی مسائل مهدویت مانند نیابت و نایبان امام زمان، مصداق‌شناسی حضرت مهدی (علیه‌السلام)، و مسائل مربوط به ظهور و یاران حضرت مهدی، با شیعه اثنی عشری اختلاف نظر داشتند. تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نیز نسبت به مساله مهدویت محرز نیست.

آنگلیکا نویورت از قرآن‌پژوهان مهم عصر ماست که با انتقاد از غرض‌ورزی‌های معهود در قرآن‌پژوهی خاورشناسان، بر آن شده تا با رویکردی تاریخی مبتنی بر روش تاریخی-انتقادی مطالعات عهدین، فهمی نوین از قرآن ارایه کند. وی در کتاب «قرآن و باستان متاخر»، که در حکم مقدمه تفسیر چند جلدی وی از قرآن نیز هست، به تشریح رویکرد خود پرداخته است. در این رساله، برای پاسخ به این مساله که قرآن‌پژوهی نویورت و مبانی و/یا نتایج آن چه تاثیری بر باور اصالت وحی نزد شیعه دارد، ابتدا به تبیین پیش‌فرض‌ها و مبانی مستقیم و غیر مستقیم نویورت، که اساساً تاریخی نیستند و ماهیتی هستی‌شناسانه و/یا کلامی دارند، پرداخته شده‌ و سپس این پیش‌فرض‌ها در بوته نقد قرار گرفته است. نویورت عملاً منکر نبوت پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- است و قرآن را برگرفته از متون عهدینی می‌داند که در تعامل اعلان‌کننده و مخاطبش به صورت تدریجی شکل گرفته است. سایر مبانی هسی‌شناسانه وی به طور خلاصه عبارتند از: برخی آیات قرآن مطابق با واقع نیستند، برخی سور جزء قرآن نیستند، برخی آیات بعداً به سوره‌ها اضافه شده‌اند، مناسک اسلامی مبتنی بر مناسک مشرکان و اهل کتاب است، آثار مسلمانان فاقد ارزش علمی هستند و اینکه وحی نوعی تجربه عرفانی است و محتوای لفظی ندارد. پس از نقد و بررسی این مبانی، نتیجه آن است که نویورت از حد یک مطالعه پدیدارشناسانه فراتر رفته و اظهار نظرهای الهیاتی و کلامی داشته است. به علاوه، او در این مسیر دچار خطاهای منطقی شده است، من جمله عدم ارایه دلایل کافی برای ادعاهایش، عدم پایبندی همیشگی به مبانی خود، گزینشی عمل کردن در رجوع به آیات قرآن و ترجمه و تفسیر آنها و گزینشی عمل کردن در مورد شواهد تاریخی. از سوی دیگر با مراجعه به نظرات علامه طباطبایی و تبیین دیدگاه او در باب حقیقت قرآن و وحی الهی، معلوم شد که در باور شیعه، قرآن کلام خداست که با الفاظ بر پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- نازل شده است و حضرتش مطابق با اراده الهی آن را بر مردم تلاوت کرده است. در نهایت نشان داده شد که مطالعات و رویکرد نویورت از اساس با باور شیعه در تعارض است و به جهت آمیخته بودن با پیش‌فرض‌های غیرموجه و غرض‌ورزانه ، نمی‌تواند به فهم درستی از قرآن منجر شود.

معجزه در لغت از ریشه «عجز»بوده و به‌معنای بن و پایان یک شی است( راغب، مفردات، واژه عجز و معجم مقاییس اللغته،ج 4، ص 234» معجزه در اصطلاح حقیقتی است شگفت‌انگیز و بی‌مانند، همراه با تحدی از طرف انبیای الهی برای اثبات رسالت آن‌ها آورده می‌شود.(مودب، اعجاز القرآن، ص 22) آغاز پیدایش بحث اعجاز روشن نیست، اما اعجاز قرآن از نخستین مباحث مربوط به قرآن می‌باشد؛ قرآن کریم نیز در بحث معجزه بودن خود، از تعبیر«اعجاز» استفاده ننموده و همواره از معجزات انبیاء با واژه«آیه و البینه» یاد نموده است، ازاین‌رو اصطلاح«معجزه» درمورد قرآن نخست در برخی از روایات( مجلسی، بحار الانوار،(کتاب النبوه)، ج11،ص71) و سپس همانند دیگر اصطلاحات بعدها رواج یافته است. همچنین در قرآن از تعبیر«خارق‌العاده» هم استفاده نشده به‌اصطلاح معجزه از سخنان دانشمندان اسلامی نشأت گرفته است. نخستین مرحله از مباحث اعجاز قرآن، در آثار مفسران متکلمان، ادیبان یافت می‌شود که معتقد بودند قرآن نشانه و برهانی بر رسالت پیامبر«ص» است. با بررسی‌های تاریخی می‌توان یافت که مبحث اعجاز قرآن، در نیمه‌ی دوم قرن دوم، آغاز شده است در نخستین مباحث دانشمندان مسلمان با توجه به گفته‌های مخالفان و معارضان قرآن سعی نموده‌اند، سلامت قرآن را از هرگونه تناقض و اختلاف ثابت نمایند و چگونگی عبارات الفاظ و ترکیب‌ها فنون بدیع و استعارات و تشبیهات قرآن را نشان داد و عظمت قرآن را یادآوری نمایند.

در این نوشتار، موضوعات وجوب نظر، جواز تقلید در اصول و جاهل قاصر از منظر مشهور متکلّمین و آیت اللّه محمد آصف محسنی بیان و دیدگاه‌ها مقایسه می‌شوند. در رابطه با قسمت اوّل نوشتار حاضر، مشهور متکلّمین قائل به وجوب عقلی معرفت و به تبع آن وجوب نظر شده‌اند. آیت اللّه محسنی بر این باورند که در مقام ثبوت باید وجوب معرفت باشد تا موضوعی (احتمال ضرر) برای حکم فطری باشد و در مقام اثبات، عقل از احتمال وجوب معرفت حکم به دفع ضرر نماید و احتمال ضرر، موضوع می‌شود برای حکم به نظر و حکم به نظر و وجوب آن، انسان را به واقع و یا غیر آن می‌رساند. در قسمت دوّم، نظر مشهور از اصحاب امامیه، عدم جواز تقلید در اصول دین است. آیت اللّه محسنی بر این باورند که مقدار لازم در اعتقاد به معارف، جزم است حتّی اگر از تقلید ناشی شود، زیرا احتمال ضرر با آن رفع می‌شود و دیگر حکم فطرت به لزوم فحص و نظر باقی نمی‌ماند. در قسمت سوّم، مشهور قائل به عدم تحقّق جاهل قاصر و آیت اللّه محسنی قائل به تحقّق جاهل قاصر شده‌اند. این مباحث در زمینه‌ی کلامی و فلسفی از مباحث مهم روزگار ما هستند زیرا محور بحث‌های دیگری مانند کفر و ایمان قرار می‌گیرند و هدف از این تحقیق بیان نظر متکلّم معاصر، آیت اللّه محسنی و در کنار آن بیان نظر مشهور متکلّمین در موضوعات مذکور و مقایسه‌ی دیدگاه‌ها است. روش پژوهش، تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات برای این تحقیق، کتابخانه‌ای است.

این پژوهش درصدد است که در بخش اول پژوهش، یک خوانش تحلیلی از تاریخ تفسیر نزد مستشرقان ارائه دهد و نگاه مستشرقان به این دوره را توصیف و نقد کند. بخش دوم پژوهش، توصیف و نقد مطالعات استشراقی با تمرکز بر روی یک اثر است و تحلیل آرای آنها در مورد تفسیرکشاف زمخشری با هدف نمونه سازی برای رویکردها و تحلیل‌های آنها انجام می‌شود. مسئله پژوهش این است که مستشرقان چرا و چگونه به بررسی دوره میانه تاریخ تفسیر اسلامی پرداخته‌اند و آیا در رویکرد مسلمانان و مستشرقان به این دوره اختلافی وجود دارد یا خیر؟ اگر هست به چه شکلی است و در چه نمودهایی دیده می‌شود؟ پرواضح است که در تبیین این اختلاف رویکردها، مبانی هر یک استخراج شده و چه از جهت روش و چه از جهت محتوا به توصیف و تحلیل پرداخته می‌شود که نتیجه کار این رساله پُر کردن شکاف‌های تاریخ‌نگاری تفسیر قرآن از طریق نقد دیدگاه‌های خاورشناسان است.

شناخت آموزه‌های قرآن از صدر اسلام تاکنون کانون توجه مسلمانان به ویژه اندیشمندان علوم قرآنی بوده و هست یکی از راه‌های پی بردن به این آموزه‌ها دقت در فنون بلاغی به کار رفته در آیات الهی است؛ از جمله این فنون «مجاز» است که با توجه به مفاد دلایل محکم باورمندان به آن، وجود آن در قرآن حتمی است و از آنجایی که وجود هریک از فنون بلاغی در قرآن حکمت خاصی دارد پرداختن به حکمت وجود مجاز در قرآن نیز اهمیت دارد و با توجه به جایگاه علمی علامه طباطبایی در جامعه تفسیری، پی بردن به این حکمت از دیدگاه ایشان به منظور فهم مدقانه آیات الهی ضروری است، از این‌رو این مقاله با بهره‌مندی از کتاب «المیزان فی تفسیر القرآن» و کتب تفسیری، لغوی و بلاغی و پردازش مطالب به روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که «تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی در مورد حکمت مجاز در قرآن چیست؟»؛ یافته‌های پژوهش نشان داد که علامه معتقد است: حکمت وجود مجاز در قرآن شامل بیان امور نامحسوس با امور محسوس، تفهیم به عموم مردم، سخن گفتن به زبان عرف، رعایت ادب گفتاری و پند دادن به بشر است.

بازخوانی ظرفیت‌های بیانی قرآن کریم در مواجهه با چالش‌های هرمنوتیکی و فهم‌پذیری، ضرورتی انکارناپذیر است. در این میان، بلاغت اشاره به مثابه یکی از ظریف‌ترین شیوه‌های ایجاز، امکان کاوش در دلالت‌های غیر صریح و معنایابی لایه‌های پنهان گفتمان وحی را فراهم می‌آورد؛ عرصه‌ای که تاکنون کمتر به‌طور جامع و نظام‌مند بررسی شده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که بلاغت اشاره در قرآن کریم چگونه از رهگذر ایجاز، به انتقال دلالت‌های غیر صریح و تعمیق لایه‌های معنایی گفتمان وحی یاری می‌رساند؟ پژوهش حاضر با هدف تبیین گونه‌شناسی، کارکردها و نقش ایجازی اشاره در آیات قرآن کریم، با روش توصیفی-تحلیلی و بهره‌گیری از رویکرد زبان‌شناختی و بلاغی، به واکاوی نمونه‌های قرآنی می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بلاغت اشاره در قرآن، صرفاً یک شگرد بیانی موجز نیست، بلکه سازوکاری برای انتقال دلالت‌های غیرصریح، تعمیق لایه‌های معنایی، ایجاد پیوندهای درونی میان آیات، و برانگیختن قوه تدبر مخاطب است؛ امری که در نهایت ابعاد تازه‌ای از اعجاز بیانی و کارکرد تربیتی گفتمان وحی را آشکار می‌سازد.

ایده ایجاد دنیای اسلام یا همان تمدن بین‌المللی اسلامی، به‌عنوان پنجمین مرحله از فرآیند تحقّق اهداف اسلامی، جایگاه ویژ‌ه‌ای در اندیشه و بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دارد. ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب، تحقق این تمدن نوین را به‌عنوان آرمانی بزرگ و هدف نهایی انقلاب اسلامی معرفی کرده و آن را مقدمه‌ای برای «ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای ظهور» می‌داند. این نگاه، مبتنی بر امید به آینده و نقش فعال مسلمانان در ساختن تمدن نوین است؛ موضوعی که در آموزه‌های ادیان مختلف نیز جایگاهی بنیادین دارد. در راستای تبیین دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان اندیشمند دینی در سه سطح فردی، اجتماعی و بین‌المللی، مقاله حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، می‌کوشد به این سوال پاسخ دهد که گام‌‌های بینشی و رفتاری تمدن‌ساز عصر ظهور در سطح بین‌المللی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای چه تحلیل قرآنی و حدیثی دارد؟ یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که مهم‌ترین گام‌‌های بین‌المللی تمدن‌ساز، دارای دو بُعد «سلوک بینشی» و «سلوک رفتاری» است. در بُعد بینشی، ایمان به خدا و باور به تحقق وعده‌های الهی و در بُعد رفتاری، عبودیت، قدرتمندی و تبرّی، از مهم‌ترین گام‌های بین‌المللی، از منظر آیت‌الله خامنه‌ای در این عرصه شمرده شده که هر دو بُعد مؤیدات قرآنی و حدیثی دارد.

مؤمن آل یاسین مشهور به حبیب نجّار، یکی از شخصیت‌های برجسته قرآنی است که عملکرد وی به‌عنوان الگوی مومنان در آیات ۱۳ تا ۲۹ سوره یس نقل شده و در ذیل این آیات احادیث زیادی نیز به وصف او پرداخته‌اند. مساله اصلی پژوهش این است که چه عناصر تاریخی و الگویی در شخصیت مؤمن آل یاسین قابل واکاوی است؟ روش تحقیق در این مقاله، روش تحلیل محتوای کیفی با بهره‌گیری از منابع تفسیری، تاریخی و روایی مرتبط با حبیب نجّار است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع موجود به این داده‌ها رسید که شهید سوره یس، بر اساس معیارهای قرآنی، نمادی برجسته از ایمان، اخلاص، شجاعت و مسئولیت اجتماعی به شمار می‌رود. پیشگامی وی در یاری‌رسانی به پیامبران، ابراز عاطفه و دلسوزی در دعوت، استفاده از استدلال‌های منطقی برای نفی شرک و تأکید بر انحصار قدرت الهی نشان‌دهنده‌ی روحیه‌ای فعال و متعهد اوست. وی با اثبات رسالت رسولان الهی بر پایه شواهد عقلانی، الگویی برای دعوت استدلالی محسوب می‌شود که از یک طرف با تبدیل ایمان شخصی به کنش اجتماعی مسئولانه، مسئولیت‌پذیری خود را به نمایش گذاشت و از سوی دیگر با آمادگی برای شهادت و سپس شهادت و ورود بی‌درنگ به بهشت برزخی و آرزوی آگاهی قومش از فیض الهی، نوع دوستی خود را نشان داد. همچنین، حبیب نجار با ایستادگی در برابر نظام طاغوتی نمونه‌ای از مومنان پرشور و مبارز در عهد خود بود که می‌تواند الهام‌بخش مؤمنان امروز و آینده باشد.