جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مسائل مورد بحث در فلسفه و کلام اسلامی، شناخت ذات و صفات خداوند است. برای پی بردن به این شناخت، مکاتب و دیدگاه‌های مختلفی به وجود آمده‌اند. از جمله مکاتبی که در این موضوع صاحب‌نظر می‌باشد، مکتب ملاصدرای شیرازی است که مکتبی جامع از فلسفه، کلام و عرفان است، همچنین از گروه متکلمان مکاتب اشاعره، معتزله و امامیه می‌باشد. در این تحقیق با روش تحلیل اسنادی به بررسی اقوال متکلمان صاحب نظر در این موضوع و انتقادهای ملاصدرا بر برخی از این عقاید ‌پرداخته و دلایل وی را در این انتقادات ذکر کرده‌ایم و در نهایت به بررسی روایی و ناروایی ایرادات وی در هر انتقاد پرداخته‌ایم؛ در این بررسی‌ها مشاهده شد که انتقادات ملاصدرا بر استدلال‌های متکلمین وارد بوده، و در اکثر این براهین ایراد در مبنا و روش وجود داشته است، زیرا با اعتقادات خود موجب ایجاد نقص و نارسایی در فهم درست از صفات خداوند می‌شدند. ملاصدرا فیلسوف، متکلم و عارفی است که سخنانش را بی دلیل بیان نکرده است. وی نه تنها به متکلمین بلکه در مواردی فلاسفه را نیز مورد طعن قرار داده و آنان را مذمت کرده است. در این پژوهش مشاهده شد که روش و مسلک ایشان بر حق بوده و در مواردی که استدلال دیگران مبنی بر بروز نقصی در واجب‌تعالی می‌شد ایشان وارد عمل شده و از این براهین رفع نقص کرده و اگر جایی برای این عمل وجود نداشت، آن براهین را رد می‌کردند. در این رساله قصد بر این است که در نگاهی وسیع و مفصل، جلد ششم اسفار را که کتاب جامعی از نظرات و عقاید ملاصدرا می‌باشد مورد بررسی قرار داده؛ چرایی و چگونگی انتقادات موجود در این جلد از کتاب را بر متکلمین بررسی کنیم. این بررسی در عین حال، متکی بر این فرضیه می‌باشد که با توجه به مبنای اصالت وجود در فلسفه ملاصدرا و اصالت ماهیت در عقاید متکلمین این دو در عقاید خود کاملاً متضاد هستند؛ چرا که متکلمین با این اعتقاد از پاسخ به شبهات بازمانده‌اند و دست به حلّ آن مسائل با روش‌های غیر معقول زده‌اند که موجب بروز اشکالاتی شده است. دلایل ملاصدرا در این انتقادات محکم و بدون خدشه هستند، چرا که ملاصدرا در استدلال‌های خود متعصبانه برخورد نکرده و سعی در کشف حقیقت از هر مسیری، چه فلسفه و چه کلام یا عرفان یا قرآن داشته است و به همین دلیل نیز در این راه موفق بوده است.

توحید و بحث از وحدانیت خداوند، یکی از پایه‌ای‌ترین اعتقاداتی است که کلیه‌ی نفوس بشری از جانب پیام آوران الهی(رسولان ظاهری)، بدان دعوت شده‌اند، قرآن، این کتاب آسمانی مبنای تعالیم خود را بر محوریت یگانگی پرودگار نهاده و آن را زیر بنای سایر تعالیم دیگر قرار داده است، ملاصدرا یکی از بزرگترین فلاسفه‌ی مسلمان است که در اثبات وحدانیت خداونداز ادله‌ی عقلی بیشماری بهره جسته است، گروهی بر این عقیده‌اند که صدرالمتالهین در جهت اثبات وحدانیت پرودگار، از براهین عقلی که لازمه‌ی کار یک فیلسوفِ آزاد اندیش است استفاده نکرده بلکه با اتکاء بر آیات قرآنی، تنها در جهت تبیین و تفسیر مفاهیم قرآنی همت گماشته است، بنابراین در اینجا، این سوال مطرح شده که توحید قرآنی با توحید فلسفه‌ی صدرایی چه نسبتی دارد؟ این تحقیق با روش تحلیل محتوا به انجام رسیده است و سعی دارد که نشان دهد نتیجه و دستاورد توحید صدرایی مطابقت کامل با آیات قرآنی دارد و این امر ذره‌ای از عقلانی بودن براهین او نکاسته و او را در شمار متکلمین قرار نمی‌دهد، بدین جهت آیاتی که در آثار او ذکر می‌شود به منزل? ملاکِ درستی یا نادرستی مباحث فلسفی او است، افزون بر کارکرد یاد شده می‌توان موارد زیر را نیز از جمله تاثیرات و کارکردهای آیات توحیدی قرآن بر نظام فلسفی صدرایی در بحث توحید دانست: استنباط مباحث فلسفی از قرآن؛ استنباط مباحث منطقی از قرآن؛ اقامه‌ی برهان عقلی و تایید صحت آن به واسطه‌ی آیات قرآنی؛ الهام‌گیری از آیات قرآنی.

علم بی نهایت خداوند بر ذات خداوند و بر مخلوقات خود و اثبات آن بصورت صحیح و عاری از نقص، انگیزه ی اصلی نگارنده در نگارش این رساله می باشد.حکمت متعالیه بهترین و کاملترین دیدگاه ها را در خصوص علم خداوند برمخلوقات ارائه کرده است. برای بحث در موضوع علم خداوند لازم است. که به عنوان پیش درآمد مباحثی مانند «اشتراک معنوی مفهوم وجود» و «اصالت وجود» اثبات گردد.سپس به معنای لغوی و تعاریف اصطلاحی «صفت» و «علم» پرداخته شود و اثبات عینیت صفات خداوند با یکدیگر و همچنین اثبات عینیت صفات خداوند با ذات خداوند یکی دیگر از مباحثی است که باید اثبات شود.از نظر ملاصدرا علم قابل تعریف نیست چون علم امری بسیط است و مرکب از جنس و فصل نیست.اقسام علم از قبیل علم حصولی و علم حضوری، علم فعلی و علم انفعالی، علم اجمالی و علم تفصیلی نیز در این رساله تشریح گشته است.علم خداوند به ذات خداوند، و علم خداوند به غیر خداوند یعنی مخلوقات، که هدف اصلی از نگارش این رساله می باشد بطور مبسوط در این رساله مطرح گشته است.روش بحث ما همان روش ملاصدرا است که مبتنی بر قرآن و احادیث و استدلال و شهود قلبی است.همچنین در این رساله دیدگاه های حکما و دانشمندان مختلف درباره ی علم خداوند آمده و نقد شده است.از نظر حکمای حکمت متعالیه خداوند به ذات خود و به مخلوقات خود علم حضوری دارد و علم خداوند قبل از ایجاد مخلوقات به نحو اجمالی در عین تفصیلی می باشد. در صورتی که فلاسفه ی مشاء و اشراق به علم تفصیلی خداوند قبل از ایجاد مخلوقات قایل نیستند.در عالم هستی، نظام احسن هستی حاکم است چون نشأت گرفته از علم نامتناهی خداوند می باشد.مراتب علم خداوند تبارک و تعالی در حکمت متعالیه آخرین مبحثی است که رد این رساله به آن پرداخته شده است.

چکیده ندارد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی آراء و عقاید دوعارف بزرگ جهان اسلام، غزالی در احیاءعلوم الدّین و فیض کاشانی درالمحجّهالبیضاء فی تهذیب الاحیاء در ربع عبادات صورت گرفته است. کتاب احیاءعلوم الدّین یکی از متون مهم اخلاقی و عرفانی در عالم تسنّن است. این کتاب توسطابوحامد محمد بن محمد غزالی در سال 488 ه. ق. تألیف شد. بیان روان، آسان و سلیس غزالى در این کتاب، آن را از کتاب‏ هاى هم ردیف خود، متمایز ساخته است. همین ویژگى موجب شده است که احیاء در میان عموم مردم نیز مورد توجّه قرار گیرد، و توسط عارفان مسلمان بعد از او بر آن شروحی نوشته شود. مهمترین شرحی که بر احیاء نوشته شده،المحجّه‌البیضاء اثر ملّا محسن فیض کاشانی با جهت‌گیری شیعی است. فیض کاشانى با علم به ارزش و اهمیت احیاء‌العلوم، به بهترین شکل ممکن با مطالب آن مواجه شده و به تلخیص و تهذیب آن پرداخته است.این پژوهش از نوع کتابخانه ای و به شیوه تطبیقی صورت گرفته، و برای انجام آن از کتابها، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌ها استفاده شده است. در این پایان‌نامه مباحث مهمی از مسائل پر تنش و جدال‌انگیز میان فریقین مانند مسئله تفسیر قرآن، جایگاه فقه در میان سایر علوم دینی، و مسئله ایمان مطرح شده است.

بحث سماع صوفیه[عرفا] یکی از آئین‌های صوفیان است که از یک طرف به شدت مورد قبول و باور گروهی از عرفا بوده و از طرف دیگر با مخالفت فقها و حتی تعدادی از خود عرفا نیز مواجه شده‌است. در این پایان‌نامه به بررسی بحث سماع و موسیقی عرفانی از دیدگاه ابوسعید ابوالخیر و مولوی، با توجه به نقش این دو عارف در پیدایش و تثبیت آن پرداخته شده و دیدگاه‌های موافق و احیاناً مخالف آنان مورد بررسی قرارگرفته است. همچنین در کنار این مسئله به بررسی نقش موسیقی و تاثیر آن که موجب گرایش اهل تصوف و یا دیگران به موسیقی شده، جهت آشنایی و آگاهی بیشتر با موضوع پرداخته شده-است. روش تحقیق بصورت کتابخانه‌ای و فیش‌‌برداری و با هدف توضیح دیدگاه‌های عرفای ذکر شده در بحث سماع و موسیقی عرفانی و بیانتاثیر و نقش پر رنگ آن‌ها در این موضوع می‌باشد.

معرفت در مثنوی مولوی و اوپانیشادها یکی از پراهمیّت‌ترین مفاهیم است. ماهیت این مفهوم در تفکّر عرفانی از سنخ شهود و مکاشفه است نه ظنّ و استدلال.معرفت شهودی در مثنوی مولوی و اوپانیشادها نقش بسیار مهمّی در رسیدن انسان به نجات دارد، برخلاف معرفت ظاهری (معرفت فروتر) که به امور و مسائل سطحی این جهان مادی مربوط است و در نهایت نتیجه آن گمراهی و سمساره است. به هر حال در مثنوی مولوی و اوپانیشادها رسیدن به نجات یک نوع تحوّل معرفت‌شناختی است که در ساحت تفکّر رخ می‌دهد نه در دنیای بیرون از خود انسان.لذا در هر دو سنت معرفت به دو گونه معرفت برتر (پارا جنانه) و معرفت فروتر (اَپارا جنانه) در جریان است که در قسمت معرفت برتر عوامل و موانعی در جریان سلوک پیش روی سالک قرار می‌گیرد. در هر دوی این آثار سالک طریق، با خودشناسی، پیروی از اولیاء حق، تهذیب و ریاضت تن و... قدم در وادی معرفت راستین می‌گذارد و در مقابل ممکن است صفات ناپسندی همچون؛ حرص، تکبر، خشم، غرور، پایبندی به امور دنیایی و بسیاری دیگر او را از چنین معرفتی بازدارند.بنابراین در هر دو سنّت برخلاف کثرت وجوه تشابه، وجوه اختلاف ناچیزی به چشم می‌آید از جمله؛ تفاوت در نوع ریاضت‌ها، کیفیت ذکر، نگرش بر شریعت در مقابل طریقت و غیره.از این رو پژوهش حاضر می‌کوشد با رویکردی مقایسه‌ای، معرفت و مسائل پیرامون آن را در سه فصل؛ معرفت در مثنوی معنوی مولوی، معرفت در اوپانیشادها، تطبیق و تحلیل، و در قالب وجوه تشابه و اختلاف گزارش‌های این دو متن، بدون هیچ‌گونه همانند سازی مورد بحث و بررسی قرار دهد.

این نوشتار، پژوهشی است در برخی آثار عرفانی ابن سینا و مثنوی مولانا در جهت نشان دادن دیدگاه عرفانی آن دو در تبیین رابطه روح و جسم.آثار عرفانی مورد نظر در رابطه با ابن سینا عبارتند از رسائل تمثیلی (حی بن یقظان، رساله الطیر، سلامان و ابسال) و نیز قصیده عینیه. و در مورد مولانا، علاوه بر آراء صریح وی، آراء غیر صریح وی ضمن مشهورترین بخشهای مثنوی که شامل «نی نامه»، «داستان پادشاه و کنیزک» و «داستان طوطی و بازرگان» می باشد، مورد بررسی قرار می گیرند.این پژوهش نشان خواهد داد که ابن سینا و مولانا هر دو در آن آثار تلویحا به مضامینی از قبیل: اسارت روح در زندان تن و دنیا پس از هبوط از عالم بالا، فراموشی، بیداری، دیدار با پیر غیبی و .... اشاره داشته اند و این مضامین گنوسی بوده و مربوط به دیدگاه گنوسی که دارای سابقه تاریخی در اندیشه بشری است می باشند.به جهت کم رنگ بودن شخصیت و اندیشه شناخته شده عرفانی ابن سینا در طول اعصار گذشته، بخشی از این نوشتار به ارتباط ابن سینا و عرفان اختصاص یافت.

ازدغدغه های فرهنگی و فکری کشور ما در سالهای اخیر، موضوعی است به نام عرفانهای نوظهور، (هر چند در ایران ظهوری به این گستردگی یافته است و نو نامیده می شود) که رواج قابل توجهی به خصوص در نسل جوان داشته است. و از جمله موضوعاتی که به ویژه در نسل جوان مورد استقبال واقع شده است بحث عشق می باشد. با توجه به کم کاری و بی توجهی که نسبت به این موضوع در مقام تبیین و تفسیر دقیق آن از دیدگاهفلسفه اسلامی شده است مباحثاین عرفانهای نوظهور به خصوص مبحث عشق، در جامعه به عنوان مطالب و مفاهیم بسیار زیبا و جدید و قابل استفاده، طرح می شود و از طرفی طرح بحثهای انحرافی و مبانی فکری غلط در لابه لای بعضی از این کلمات به ظاهر درست و بعضا برگرفته شده از متون فلسفی و دینی ما موجب گرایش به این مکاتب شده است.از دیگر عوامل کثرت توجه به این امور شاید معرفی غلط و بعضا نقد متعصبانه و ناصحیح و غیرعالمانهاین کتب و جریانات می باشد که تأثیر به سزایی در ترویج این عرفانهای نوظور دارد. و از طرفی هم متاسفانه توجهی نداریم به سرعت رشد تبادل اطلاعات و اخبار و افکار، و اکثرا در پی دور نگه داشتن مردم از این افکار وآراء می باشیم که باید قبول کنیم که چه بخواهیم یا نخواهیم این افکار در جلوی چشم و ذهن ما قرار می گیرد و باید طوری زمینه و بستر رشد فکری جامعه را بالا ببریم که از این نوع خطرات مصون باشیم.برای ترسیم یک مسیر صحیح و تبیین نزدیک به واقع مفهوم عشق به بررسی نظریات دو نمونه از افرادی که راجع به این موضوع سخن گفته اند مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی به بیان نظریات شخصیتی همچون مولوی که در جهان اسلام به شعر و عرفان شناخته شده، و از سویی به بررسی دیدگاه های راجنیش پرداخته شده است؛ که در این سال ها با تعداد زیادی از ترجمه آثار ایشان در ایران مواجه هستیم.که البته سخنان ایشان بیشتر بیان نظریات مکاتب هندی در این مقوله می باشد. از آن رو که بیشترین وجه اختلاف در بحث عشق مجازی می باشد و اکثر انحرافات نیز در همین حیطه است، به این موضوع کمی بیشتر توجه شده است. ان شاء الله برآنیم که با معرفی صحیح این جریان به خصوص افکار راجنیش (اوشو)، در مقام روشنگری غیرمتعصبانه و در حد توان عالمانه باشیم؛ تا مقدمه ای باشد برای مصون نگه داشتن افکار اجتماعی از التقاط های فکری و عقیدتی.

ارتباط انسان و خدا مسأله‌ای است که در همه‌ی نظام‌های فلسفی و عرفانی دینی از اهمیت خاصی برخوردار است تا آنجا که می‌توان آن را از وجوه مشخص این گونه نظام‌ها‌ دانست. در این میان در عرفان اسلامی و بیش از همه در مکتب وحدت وجودی ابن‌عربی، عشق و تجلی مهم‌ترین مقوله‌هایی هستند که ارتباط حق با ماسوای خود از طریق آنها صورت می‌گیرد. چنانکه در مکتب ادویته ودانته شنکره نیز این ارتباط از طریق مایا و لیلا انجام می‌پذیرد. انسان در هر دو مکتب، نقطه محوری عالم محسوب می‌شود که در کنه وجودی خود با برهمن یا خدای متعال یکی است. ابن‌عربی انسان و به خصوص انسان کامل را به مثابه‌ی عالم صغیر و روح این عالم می‌داند و معتقد است که انسان به صورت الله آفریده شده است. در مکتب عرفانی شنکره نیز انسان، حقیقتی الهی دارد که همان آتمن است که چیزی جز برهمن نیست. در رساله پیش‌رو بعد از معرفی اجمالی مکتب عرفانی ابن‌عربی و شنکره؛ به بررسی مفهوم خدا و انسان و رابطه آن دو بر اساس کارکردهای مشابه و قرابت‌های قیاس‌پذیر پرداخته‌ایم.