جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسشگری و پاسخ‌دهی از منظر عقل و دین دارای اهمیت ویژه و انکارناپذیری است؛ آیات و احادیث همگی را به پرسشگری دعوت می کنند زیرا با پرسش، علم و ایمان رشد و رونق می یابد. دانشمندان اسلامی به نوبه خود در پاسخ‌دهی به سوالات و شبهات کوششهای فراوانی کرده و تألیفات گرانبهایی از خود به یادگار گذاشته‌اند؛ اما در غالب کتبی که در مورد پرسش و پاسخ نگاشته شده، به جمع‌آوری سوالات پرداخته شده و به موضوع روش پاسخ‌دهی کم‌تر اشاره شده است. در حالی که مسئله ای که از پرسش و پاسخ اهمیت بیش تری دارد «اهمیت روش‌شناسی پاسخ‌دهی» می‌باشد که به نظر نگارنده به آن توجه مناسبی نشده است. اگر به دنبال ارائه پاسخ صحیح، مناسب، قانع‌کننده و ... هستیم، باید روش پاسخ دهی، تکنیکها و اصول آن را بدانیم.

نظام تعلیم وتربیت دارای عناصر و ارکانی نظیراصول، هدف،روش،شاگرد،برنامه ریزی وارزشیابی ‏است. درمیان این عناصر ارزشیابی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بدون ارزشیابی فرایند ‏آموزش ناقص خواهد بود. این عناصر و از جمله ارزشیابی تحت تاثیر مبانی نظری مکاتب ‏فلسفی است وانسان شناسی از هر مکتب است .چگونگی شکل ‏گیری عناصر،اصول وروش های تربیتی را تحت تاثیر قرار می دهد. هدف این پژوهش استنتاج آموزه ‏های انسان شناسی اسلامی در ارزشیابی آموزشی است.عناصر نظام تعلیم و تربیت و به خصوص ‏ارزشیابی آموزشی به شدت تحت تاثیر ابعاد وجودی انسان است . به عبارت دیگر کم وکیف ‏ارزشیابی آموزشی وابسته و منوط به آموزه های انسان شناسی اسلامی است.بدین ترتیب شناخت ‏ارزشیابی آموزشی بدونشناخت تاثیر آموزه های انسان شناسی اسلامی برآن ممکن نیست. ‏در پژوهش حاضر با استفاده از ‏روش تحلیلی-اسنادی در حوزه انسان شناسی اسلامی به تدوین مولفه ها و ‏آموزه های آن ، تحلیل و بررسی نسبتا جامعی را از مبانی انسان شناسی این مکتب و اشارات تربیتی ‏مستخرج از آن مبانی در حوزه ارزشیابی فراهم ساخت . سپس با تحلیل الگوهای ارزشیابی در دو ‏طیف اثبات گرایی -پدیدار شناسی میزان تطابق اصول ورویکردهایارزشیابی متداول با مبانی و ‏آموزه های انسان شناسی مورد بررسی و تحلیل قرارگرفت. درنهایت ارزشیابی کیفی و ‏شیوه های متناسب با آن می تواند ضمن همنوایی با دلالت های تربیتی آموزه های انسان شناسی ‏اسلامی در نظام ارزشیابی آموزشی ، موجب تحقق اهداف متعالی نظام تعلیم و تربیت اسلامی نیز ‏گردد.‏ مهم ترین نتایج این پژوهش عبارتنداز: 1.تنظیم وتدوین چارچوبی از آموزه های انسان شناسی اسلامی است که بتواند در فعالیت ها و برنامه ریزی ها در ارزشیابی آموزشی و پژوهش های موجود در آموزش و پرورش ، اثر هدایت آفرین و الهام بخش داشته باشد. 2.فراهم آوردن صورت بندی مشخصی از مبانی انسان شناسی اسلامی در ارزشیابی آموزشی.3. استنتاج دلالت های تربیتی آموزه های انسان شناسی اسلامی در ارتباط با آموزش و پرورش و اصول و رویکرد های ارزشیابی آموزشی .4. با تحلیل ونقد و بررسی الگوهای رایج در حوزه ارزشیابی آموزشی ، می توان گفت که ارزشیابی همسو با تربیت اسلامی می توان از شیوه های کیفی و کمی ، روان سنجی و مسئولیت سنجی ، رویکرد های خودسنجی ، سنجش های اجتماعی ، ارزشیابی تکوینی و پایانی به صورت مکمل استفاده کرد .اما به کار گیری در شیوه های کیفی چون مسئولیت سنجی ، خود سنجی ،که در گروه الگو های پدیدارشناسی قرار دارند و از سه ویژگی برجسته کل گرایی ، طبیعت گرایی و استقرایی بودن برخوردارند ، در تربیت اسلامی توجیه پذیرتر است.

با توجه به اینکه اسلام آخرین و کاملترین دین مسلمانان هست و مبلّغان آن(پیامبر(ص) و ائمه) از قوانین کامل خدا(قرآن)مطلع هستند بنابر این انسانها را برای همدل و همزبان شدن و در کل برای رفیق و متّحد شدن سفارش کرد ه اند تا با حسن ظن،حسن خلق،همکاری،نصیحت و...با همدیگر ارتباط برقرار،و در آخر اگر خطایی داشتند یکدیگر را گذشت کرده و بر عکس اگر نسبت به هم خوبی کردند با تشکر کردن موجبات صمیمیّت، آرامش،بخشش به همدیگر،عزّت،پیشرفت و امیدواری باشند.که اینها از مشخّصه های مدینه فاضله بوده و وسیله سعادتمندی،رشد و ترقی در دو جهت مادی و معنوی.زیرا در این نوع جوامع افراد مشکل دیگری را مشکل خود دانسته و به او کمک کرده و آنچه را که برای خودپسندیده برای دیگری هم پسندیده است

معصوم که در تمامی ابعاد، شخصیتی است قرآنی، لذا سیره و رفتار ایشان تبیین عملی قرآن کریم است. به همین لحاظ می‌طلبد که این ارتباط بین قرآن و سیره معصوم روشن گردد. لذا هدف از این پژوهش ، بررسی و تحلیل قرآنی سیره عملی امام سجاد علیه السلام در دو بعد سیاسی و اجتماعی می‌باشد.دوران امام سجاد علیه السلام دورانی بود که مسئله تقیه فتح باب شد و ایشان به جهت جو خفقان و رعب و وحشتی که حکام جور برای اهل بیت و پیروانشان ایجاد کرده بودند تقیه را ضامن بقای شیعه تشخیص داده و بر این اساس عمل مینمودند لذا سیره ایشان باید بر حول این مسئله تحلیل گردد.با وجود چنین جوی امام علیه السلام در باب مسائل سیاسی و اجتماعی تمامی تلاش خویش را بکار گرفتند تا خلأ ناشی از عدم تدبیر درست غاصبان حکومت اسلامی در این دو حوزه به گونه‌ای جبران گردد.پژوهش حاضر شامل سه فصل می‌باشد؛ مباحث اصلی که هدف این نوشتار می‌باشد در فصل دوم و سوم منظور گردیده و فصل نخست، حکم مقدمه بحث را دارد. درفصل اول به بررسی مبانی بحث پرداخته شدهاست از جمله مبانی سیره، اجتماع و سیاست؛ فصل دوم به بررسی و تحلیل قرآنی سیره عملی امام سجاد علیه السلام در بعد سیاسی اختصاص داده شده است که شامل پنج بخش می‌باشد: بررسی وضعیت سیاسی عصر امام؛ بررسی سیره امام در کربلا، اسارت، دوران بعد از اسارت و تطبیق آن با قرآن؛ بررسی مواضع امام نسبت به قیام‌های بعد از نهضت عاشورا و تطبیق آن با قرآن ؛ بررسی اخلاق و رفتار سیاسی امام و تطبیق آن با قرآن ؛ بررسی اجمالی صحیفه سجادیه و مبانی حکومت اسلامی و تحلیل قرآنی سیره امام در این بخش. در فصل سوم به بررسی و تحلیل قرآنی سیره عملی امام در بعد اجتماعی پرداخته‌ایم که شامل دو بخش است: بررسی نظامات اجتماعی عصر امام از جمله: نظام اقتصادی، آموزشی و تربیتی، علمی، ادبی و فرهنگی و تحلیل قرآنی سیره امام در هر مورد؛ بررسی رفتارهای اجتماعی امام در برخورد با فرقه‌های مختلف و تحلیل قرآنی آن. اما حاصل و نتیجه کلی بحث این است که رفتار و سیره سیاسی اجتماعی امام سجاد علیه السلام با قرآن مطابقت دارد، به بیان دیگر سیره و رفتار ایشان تبیین عملی قرآن کریم است.کلید واژه‌ها: قرآن، اهل بیت علیهم السلام، امام سجاد علیه السلام، سیره، سیاست، اجتماع

تبیین جایگاه انسان در نظام خلقت به لحاظ نظری و عملی اهمیّت بسزایی دارد . با توجّه به جایگاه ویژه حکمت متعالیه در میان مکاتب مختلف فلسفی در جهان اسلام، در این پژوهش به بررسی این موضوع از دیدگاه حکیم ملاهادی سبزواری، علّامه طباطبایی و استاد سید جلال الدین آشتیانی به عنوان شارحان حکمت صدرا پرداخته می‌شود . از آنجا که انسان به واسطه داشتن دو بعد مادّی و غیر مادّی و دارا بودن مقام خلافت الهی و کرامت ذاتی از سایر موجودات متمایز است، تعیین جایگاه او در مراتب عالم منوط به شناخت ابعاد وجودی و استعدادهای بالقوّه و هدف از خلقت اوست . ارتباط اصل حرکت جوهری با «جسمانیّ? الحدوث و روحانیّ? البقاء» بودن نفس به عنوان نوآوری‌های حکمت صدرا در این پژوهش مورد توجّه واقع شده است .زیرا بر اساس اصل حرکت جوهری نفس انسان مراتب کمال را در سیر صعودی باید هماهنگ با مراتب در سیر نزولی طی کند . به علاوه نفس در اثر این حرکت از حالت جسمانیّت ابتدایی خود خارج شده و به تجرّد و بقاء روحانی می‌رسد، و این از مهمترین شاهکارهای حکمت متعالیه است . بر اساس دیدگاه این سه شارح حکمت صدرائی انسان به لحاظ ذات و به واسطه فطرت الهی می تواند به کمال برسد و در این راه حدّ یقف ندارد . همچنین در تأثیر علم و عمل و مراتب آن در ایجاد ملکات نفسانی و رسیدن به سعادت حقیقی نظرات دقیق و عملی مطرح نموده‌اند ..

در این نوشتار ابتدا مفهوم تفریح و تفرّج و واژه های مترادف آن مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس اهمیت و جایگاه مهم تفریحات سالم و نقش سازنده ی آن در جوامع بشری بیان گردیده و لزوم پرداختن به آن به ویژه در جهان امروز که عصر پیشرفت علم و فناوری و عصر ارتباطات سریع جوامع بشری است مورد تأکید قرار گرفته است.در ادامه به بیان ویژگی های یک تفریح سالم از نظر اسلام با توجه به مبانی اصلی آن یعنی قرآن و روایات معصومین پرداخته و چند ویژگی مهم یک تفریح سالم که انسان را در رسیدن به هدف متعالی خلقت یعنی قرب الهی یاری می کند، مشخص گردید که مهمترین آنهاعبارتند از هدفدار بودن ، آسایش جسمی و تجدید قوای بدن ، آرامش و نشاط روحی ، ارتباط با خدا و تقویت معنویت ، عدم مخالفت با حق و شرافت انسانی ، عدم تخریب طبیعت ، که بر اساس این خصوصیات برخی از مصداق های تفریح و تفرّج سالم از دیدگاه دین مبین اسلام معرفی شد.تفریحاتی مانند کار و تلاش ، مطالعه و پژوهش علمی ، رفتن به باغ و بستان و دیدن مناظر طبیعی و معاشرت و دیدار با برادران ایمانی ، برگزاری مراسم جشن و شادی ، ورزش و مسافرت. سپس شواهدی از قرآن و روایات و سیره ی معصومین?در تأئید آن ها ارائه شده است و اثرات و فوائد تفریحات سالم در زندگی بشر مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان به معرفی برخی از تفریحات ناسالم و پیامدهای ناگوار ناشی از آن ها پرداخته ایم و خطرات و عواقب دنیوی و اخروی این گونه تفریحات را بیان کرده ایم.

در این پژوهش، بررسی ها نشان از آن دارد که آیات شریفه قران همچون روایات بر مطلق بودن اصول و آموزه‌های اخلاقی دلالت می‌نمایند. درتوضیح این یافته، درفصل اول معنای واژگان اطلاق، نسبیت و اخلاق از نظر لغت و اصطلاح و انواع و اقسام آن بیان شده است و منظور از نسبیت، نسبیت فرا اخلاقی معرفی گردیده است. در فصل دوم نخست مهمترین مکاتب و شخصیت های مطلق گرا با عنوان مکتب سعادت گرایی، مکتب رواقیان، مکاتب اخلاقی دینی مسیحی، مکتب وجدان گرایی و وجدان گرایی کانت و مکاتب و شخصیت های نسبیت گرا در گذر زمان با عناوین لذت گرایی شخصی، اپیکوریسم، احساس گرایی، ماده گرایی، اخلاق مارکسیستی معرفی شده، سپس علل روی آوردن به نسبیت اخلاقی مطرح و دلایل نسبی گرایان همچون تفاوت آداب و اصول اخلاقی در جوامع، وابستگی ارزش های اصیل و آغازین اخلاقی به طبیعت و اجتماع، نسبیت حسن و قبح، تاثیر تکامل ابزار در اخلاق، نفی اطلاق جهت زمینه سازی تساهل اجتماعی نقد و بررسی شده ودر پایان فصل پیامد های نسبیت گرایی مبنی بر، سلب مسئولیت، بی ثمری احکام اخلاقی، شکاکیت اخلاقی بیان شده است. در فصل سوم اطلاق و نسبیت اخلاقی از دیدگاه قرآن بررسی و دیدگاه قرآن اطلاق معرفی شده است ، آن گاه دلایل اطلاق از دیدگاه قرآن با عنوان ثبات خداوند متعال به عنوان مبدا ارزش گذاری اخلاقی،وحدت دین، اشتراک پیام اصلی همه انبیاء، مطلق و عام بودن خطابات قرآنی عنوان گردیده واصول اطلاق گرایی اخلاق در قرآن بیان شده است ، با توجه به آنکه با اخلاق گرایی کانتی متفاوت شناسانده شده است. و در پایان به بررسی آیات نسبی نما پرداخته شده است. در فصل چهارم نخست به تصریح روایات در مورد اطلاق گزاره های اخلاقی تحت دو عنوان الف: ثبات حلال و حرام الهی و ب: ثبات طریق حق و هدایت اشاره و سپس روایات نسبی نما موردتحلیل قرار گرفته و در پایان به حل تعارض ها از دیدگاه مسلمانان واندیشمندان غرب پرداخته شده است.

در این پایان نامه با توجه به اینکه اخلاق نقش بسیار اساسی و مهمی را در زندگی فردی و اجتماعی و معنوی و مادی انسان ایفا می‌کند، اصولی که ما را به این حقیقت مهم می‌رساند مورد مطالعه قرار گرفته است. و از آنجا که از شرایط مهم و اساسی در هدایت و رشد و کمال انسان؛ یکی آگاه بودن بطور کامل به ابعاد مختلف انسان از جمله بعد اخلاقی و دیگری ارائه‌ی راه و روشی است که عاری از هر گونه انحراف و لغزشی باشد، اصول اخلاقی نهضت عاشورا که از طریق دین مقدس اسلام و به وسیله‌ی امام معصومی مانند سیدالشهداa ارائه شده است مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.و با توجه به اینکه اصول اخلاقی همان‌طور که در متن پایان نامه مورد بحث و بررسی تفصیلی قرار می‌گیرد، مربوط به روح و ویژگیهای روحی است، در مورد معرفت روح و نقشی که اخلاق در تربیت آن و در نتیجه زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد مطالبی ارائه شده است.و پس از اینکه ثابت نموده‌ایم که حیات واقعی انسان بدون کسب اصول اخلاقی ممکن نیست؛ برای اینکه تا حد امکان کمکی در این جهت به افرادی که می‌خواهند از این اصول اطلاع پیدا نمایند و آنها را در وجود خود پیاده کنند، سعی شده است این اصول به صورت کاربردی ارائه گردد.از این رو اصول اخلاقی نهضت عاشورا تحت سه فصل که شامل اصول اخلاقی برخاسته از اعتقاد به خدا و دین، اصول اخلاقی برخاسته از ویژگیهای شخصی انسان و اصول اخلاقی برخاسته از ارتباط و تعامل افراد با یکدیگر است و هر کدام شامل چند اصل اخلاقی می‌باشد مورد بحث و بررسی قرار گرفته استکه در نهایت هر شخص منصف و طالب حقیقتی را به این مطلب راهنمایی می‌کند که اگر از اصول اخلاقی غفلت بورزد و آنها را وارد روح و زندگی خود ننماید، در اثر امتحاناتی که در زندگی برای هر شخصی پیش می‌آید ممکن است در زمره‌ی کسانی که از یاری امام حسینa دست کشیدند قرار بگیرد و در دنیا و آخرت زیانکار شود.

همه انسانها در تمامی ادوار طالب سعادت بوده و هستند و برای دستیابی به آن تلاش می کنند و این مسأله امری فطری در زندگی بشر است. در شریعت و دین مبین اسلام و به تبع آن از دیدگاه شهید مطهری، سعادت بشر در گرو شناخت نفس و آگاهی از خویشتن و فطرت الهی است که برای شناخت آن لازم است دستورات الهی، انبیاء و اولیاء را خط مشی قرار داد تا بتوان به مقاماتی دست یافت. فطرتی که با ویژگی هایش موجب تمایز انسان با سایر حیوانات گردیده است و تربیتی که همراه با رعایت اصول فطری باشد منجر به کمال انسانی خواهد شد. از سوی دیگر برای این رشد و کمال شخصیت انسانی نیاز به مطالعه رفتارهای انسان در علوم روانشناسی است که از دیدگاه یونگ با توجه به کنترل رفتارها و بررسی آنها جهت زندگی اجتماعی و دستیابی به ریشه های عمیق و لایه های فطرت موجود در وجود آدمی می توان برای تعالی انسان که همان فردیت یافتگی یا تفرد نام دارد تلاش کرد.

در انسان شناسی ملاصدرا، انسان ها بر حسب فطرت هیولانی- ترکیب جسم از ماده و صورت- یک نوع واحدند و همه انسان ها در این مورد، مشترکند، اما همین انسان ها بر حسب ملکات و کمالات نفسانی، به انواع گوناگون شیطانی، انسانی، حیوانی و فرشته تقسیم می شوند. در کنار موجودات دیگر که دارای وجودی ثابت هستند، انسان دارای وجودی است که دائماً در حال ترقی و تحول از وجودی به وجود دیگر است و در نهایت امر، سعادتی نصیب انسان می شود که این سعادت در حد و مرتبه وجود خود این انسان و اعمالش است و فرد بسته به این که تا چه حد مراتب کمال را طی کرده باشد، چه اعمالی را انجام داده باشد و چه کمالات و فضایلی را کسب کرده باشد، در یکی از گروه های شیطانی، انسانی، حیوانی و فرشته قرار می گیرد. بر این اساس انسان شناسی ملاصدرا را در ارتباط با عام گرایی معتدل در اخلاق می دانیم. ملاصدرا را عام گرا می دانیم، زیرا وی با توجه به این که ساختار وجودی انسان ها شبیه به هم است، برای آن ها اصول و احکام اخلاقی عامی را به کار می برد. او را عام گرای معتدل می نامیم، زیرا اصول و احکام اخلاقی عامی را که وی به کار می برد، عام به معنای کلی که شامل همه انسان ها شود، نیست، بلکه عام به معنای ویژه است. یعنی این احکام نه آنقدر عام است که شامل همه انسان ها شود و همه آن ها را در یک سطح قرار دهد، و نه آنقدر خاص است که فقط شامل گروه خاصی از انسان ها شود، بلکه وی با تقسیم انسان ها به مراتب مختلف، برای هر کدام از آن ها، احکام اخلاقی مخصوص آن مرتبه و گروه را قرار داده است. پس هر انسانی با توجه با این که در کدام یک از مراتب شیطانی، انسانی، حیوانی و فرشته است، احکام اخلاقی مخصوص آن مرتبه را دارد و سعادتی در حد و مرتبه آن گروه نصیب انسان می شود و چنین تقسیمی، اعتدال و میانه رو بودن ملاصدرا را در مورد اصول و احکام اخلاقی نشان می دهد. همچنین قائل شدن به چنین تقسیمی در انسان شناسی ملاصدرا، نشان می دهد که نظام های اخلاقی متفاوتی برای هدایت اخلاقی آدمیان وجود دارد و هر کدام از انسان ها بسته به این که در کدام یک از این مراتب باشند، دارای چهار چوب اخلاقی خاص هستند.