جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به تحلیل موضوع نیّت اخلاقی از منظر قرآن در مقایسه با دیدگاه ایمانوئل کانت می‌پردازد. •

این نوشتار، پس از تعریف بُعد و تناهی در اصطلاح‌های گوناگون، به تقریر نظریه‌ی تناهی ابعاد در فلسفه‌ی اسلامی ـ در موضع طبیعیات و در بحث از احوال جسم ـ از منظر ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا و به بررسی استدلال‌های مربوط می‌پردازد؛ و با اشاره به کاربرد نظریه در اثبات بعضِ مسائل طبیعی و مابعدالطبیعی، کتابشناسی نظریه در آثار ایشان هم ترسیم می‌گردد.پژوهش با پرسش علامه حسن‌زاده‌ی آملی از قائلان تناهى ابعاد پی گرفته می‌شود که اگر هر اثر، نمودار دارائى مؤثر خود است، و كلمات وجودى ـ كه اطوار و شئون اسمائى او هستند ـ را نهايت نباشد، پس چه چيزى موجب نیل این بزرگان به اين حرف شد که مجموع عالم جسم و جسمانى نفاد یابد؟ فرجام این سلوك علمى، پژوهشگر را از طریق استدلال عقلانی و با استمداد از آیات الهی به این نکته انتقال می‌دهد که كلمات عالم جسمانى غيرمتناهى است، و تناهى‏ ابعاد به تباهى است.

مساله معیت خداوند با اشیاء یکی از مسائلی است که در قرآن و متون دینی، مورد تاکید قرار گرفته است و از مهم ترین آموزه‌های دینی اسلام به شمار می رود. از این رو، این مساله از دیرباز مورد توجه فلاسفه، متکلمان و عرفای اسلامی بوده است؛ به گونه ای که می توان کل تاریخ فلسفه فیلسوفان متاله را با محوریت مساله معیت بازنویسی کرد. فلسفه صدرایی با ادعای جمع بین آرای فلسفی و متون دینی، تفسیری از مساله معیت ارائه کرده است که مبتنی بر مقدمات فلسفی از قبیل: اصالت وجود، وجود رابطی و تشکیک در وجود است. در این رساله تلاش شده است که ضمن تبیین مساله معیت خداوند با اشیاء، میزان هماهنگی نظرات صدرا با ظهورات آیات قرآن سنجیده شود. با توجه به قاعده بسیط الحقیقه، نظریه وحدت در عین کثرت و کل الاشیا بودن باری‌تعالی، می توان نتیجه گرفت که خداوند با فاعلیت بالتجلی خود، وجودی بسیط، حقیقی و مستقل دارد که عینا وجود همه اشیاء در موطن آن هاو محیط بر آن هاست و به نفس همین احاطه قیومی و وجودی و نداشتن حدود آن ها، از آن ها متمایز است. این تفسیر صدرایی، با ظهور آیاتی نظیر: "هوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ " و روایاتی مانند" مَعَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ لَا بِمُقَارَنَهٍ وَ غَیْرُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ لَا بِمُزَایَلَه" سازگار است. مشائین با قائل شدن به وحدت مفهومی به جای وحدت شخصی وجود، وجه اشتراک لازم در معیت را نتوانستند تبیین کنند و اشراقیین با اصالت دادن به ماهیت و قائل شدن به فاعلیت بالرضا برای خداوند، عینیت کمالات وجودی معلول با فاعل را نتوانستند تبیین کنند.بر درک این مساله آثار تربیتی ای از قبیل: توجه به جایگاه ویژه انسان در نظام آفرینش، اهمیت تزکیه نفس و عظمت ائمه معصومین (علیهم السلام) مترتب می شود که در رساله مورد بررسی قرار گرفته است.

تأسیس و پایه گذاری حکومت اسلامی، توسط پیامبر اسلام (ص) که به هجرت آن حضرت از مکه به {یثرب سال جهاردهم بعثت} مدینه انجامید. در اولین روزهایی استقرار آن حضرت در مدینه، سازمان دهی جامعه اسلامی بر اساس فلسفه سیاسی و ارزشهای حاکم بر حکومت اسلامی یعنی تقوی، برادری، برابری و عدالت اجتماعی ایجاد شد. بعد از رحلت رسول خدا (ص) متاسفانه سرنوشت جامعه اسلامی و حکومت پیامبر (ص) بدست کسانی افتاد که نیاکانش به ضربات شمشیر اسلام نابود شده بود و خود آنها نیز که جانش را در خطر دیدن از روی اکراه و اجبار تسلیم شدن. اما به مرور زمان به فرموده حضرت علی (ع) اسلام را تسلیم خود کردند.نوشتاری که در پیش رو دارید، ابتدا مفهوم سیره و حکومت را از نظر لغت و اصطلاح مورد بررسی قرار داده و سپس بخش دوم به شرائط حاکم اسلامی، و بخش سوم به صفات و شایستگیهای اخلاقی حاکم اسلامی، بخش چهارم وظائف حاکم اسلامی را از نظر آیات و روایات و سیره پیامبر اسلام (ص) مورد بررسی قرار گرفته است.در فصل دوم، در بخش اول، به پیدایش حکومت اموی {شاخه سفیانی و مروانی} و تعریف اجمالی خلفای مروانی پرداخته شده است. در بخش دوم، مناسبات میان بنی امیه و بنی هاشم در دو مورد قبل از اسلام و بعد از اسلام مورد بررسی قرار گرفته، در فصل سوم، عملکرد جریانات فرهنگی و اجتماعی خلفای مروانی با توجه به سیره پیامبر اسلام (ص) در زمینه هایی مختلف آغاز بحران فرهنگی، بعد از رحلت رسول خدا (ص) مهمترین دلیل خلفاء بر منع احادیث پیامبر اسلام (ص) تدوین احادیث نبوی در نزد شیعیان، نقد این دلیل فرهنگ سازی جدید، بازگشایی درهای اسرائیلیات سنت قرار دادن سبحضرت علی (ع)، فضائل تراشی برای خلفاء، ساخت کعبه جدید، عقائد جدید، حرمت شکنی رسالت، برتری مقام خلافت، نقد و بررسی این عملکردها، در سیره پیامبر اسلام (ص) شخصیت حضرت علی (ع) در آیات و روایات و.. پرداخته شده است.چهارمین فصل، در زمینه عملکرد سیاسی و اقتصادی، حاکمان مروانی، در رابطه با سیاست به انزوا کشاندن اهلبیت پیامبر اسلام (ص)، برخورد با زائران امام حسین، قتل عام پیروان اهلبیت، جلوگیری از فضائل اهلبیت، اهانت به قرآن، تعصبات نژادی، بذل و بخشش بیت المال، برای دستیابی به اهداف سیاسی، عبدالملک بن مروان هنگامیکه ابن زبیر را به حرم امن الهی پناه برده بود به قتل رسانید، سرآن را همراه کیسه های زر در میان پیروانش پرتاب کرد، مصرف بیت المال برای ترویج فساد در حالیکه توده مردم به فقر شدید اقتصادی بسر می بردند برپایی جشن های بزرگ ابتذال، سرازیر شدن بیت المال در جیب شعرا، و آواز خان های فاسق، خلفاء و عاملان اموی برای دستیابی به پول و ثروت به ابتکارات جدید دست زدند و تا آنجا بر مردم فشار آوردند که تعداد زیاد از مردم از این اسلام برگشتن، سخن گفته شده است. در آخرین فصل درباره پیامدهایی مخرب این عملکردها، در سرنوشت مسلمانان اشاره شده است در پایان به نتایج بدست آمده از کل بحث اشاره شده است. والسلام

یکی از مسائل بسیار مهم و اساسی که در کانون توجه دین‌داران قرارگرفته و هماره با آن سروکار داشته‌اند، بحث فهم دین است که برای رسیدن به این مهم لازم است به بررسی تأثیر مبانی معرفت شناسی در فهم دین پرداخته شود. امروزه معرفت‌شناسی شاخه‌ای بسیار مهم در فلسفه است که معمولاً با مباحثی مانند قلمرو، منابع، اعتبار و ماهیت معرفت، یا علم سروکار دارد. معرفت دینی اطلاع و آگاهی انسان از دین است، انسان برای شناخت، اثبات و اعتقاد به خدا، مبانی معرفت دینی را دنبال می‌کند و در این میان عقل از مهم‌ترین و مطرح‌ترین مبانی است، اسلام کلید معمای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی روزگار ماست، مشروط بر این‌که تفسیرهای غیرعلمی و بینش‌های انحرافی این عصر را رها و تمام توجه را به منبع لایزال وحی الهی معطوف داریم و لازمه این امر دستیابی به معرفت صحیح از دین است. تلاش و کوشش در این نوشتار به ما نشان می دهد که ضمن بررسی بستر‌ها و زمینه‌های شکل‌گیری فهم دین و مبانی معرفتی آن، برای ورود به معرفت دینی در باور به خدا، دین، انسان و جهان با پذیرش پیش‌فرض‌ها و استمداد از منابع معرفت که شامل قرآن، سنت، عقل می‌باشد، مقدمات فهم دین مهیا می-گردد و متکلمان امامیه سعی کرده‌اند با تکیه بر مبانی محکم عقلی و برهانی مباحث را به صورت مقدماتی و با نظمی منطقی ارائه کنند.

معرفت دینی، به کار بردن روش و منطق صحیح برای فهم دین، و استفاده از منابع معتبر برای رسیدن به واقع دین است. منابع شناخت و معرفت دینی ، روش دین شناسی‌ای که ما را به حقیقت دین برساند و موانع پیش روی معرفت دینی، بحث از چگونگی معرفت دینی است. برای رسیدن به معرفت دینی باید روش دین شناسی داشت که دو مکتب مهم عصر حاضر یعنی مکتب متعالیه و مکتب میرزا مهدی اصفهانی (ره) هر کدام روشی خاص برای رسیدن به معرفت دینی ارائه می-دهند که با آشنایی با منابع شناخت و معرفت، موانع معرفت دینی هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین برای رسیدن به معرفت دینی حقیقی باید منابع معرفت دینی و موانع آن مشخص گردد. با بررسی منابع و روش دین شناسی و موانع معرفت دینی هر دو مکتب فکری این نکته مهم به دست می‌آید که مکتب متعالیه، منطق صحیح فهم دین را ارائه می‌دهد و اینکه عقل به عنوان مهمترین منبع معرفت دینی، در کنار قرآن و سنت قرار دارد و مانع دانستن آن بستن باب علم و تعطیلی معرفت نسبت به دین خواهد بود.

سارتر یکی از فیلسوفان اگزیستانسیالیست است که همانند دیگر فلاسفه این مکتب، انسان را موضوع اصلی فلسفه خود قرار داده است. آنچه برای بسیاری از آنها مهم است، انسان واقعی و انضمامی است. انسانی که در جهان قرار گرفته، به نامعقولی آن پی‌برده و به پوچی رسیده است اما با آن زندگی می‌کند. و تمام مضامین این زندگی مانند دلهره و اضطراب، وانهادگی، ناامیدی و از همه مهمتر مرگ آگاهی را با افتخار به دوش می‌کشد. اما مهم‌تر از تمام این مضامین آنچه در درجه اول اهمیت قرار دارد، آزادی و انتخاب آدمی است. انسان واقعی به تنهایی انتخاب می‌کند و به این انتخاب خود، آگاه است. و به مسئولیت این انتخاب نیز آگاهی دارد. و این در حالی است که اساس این انتخاب را آزادی تشکیل می دهد. در این میان سارتر بیش از دیگر افراد این مکتب به آزادی پرداخته و به «فیلسوف آزادی» شهرت یافته است. سارتر مدعی شده که تنها انسانی است که امروزه از امر مطلق صحبت می‌کند و این امر مطلق برای او همان واژه‌ی آشنا و نایاب «آزادی» است. شاید بتوان گفت آزادی بیش از هر جای دیگر در حیطه اخلاق کاربرد دارد. چرا که اندیشیدن در مورد خوب و بد رفتارها، درست و یا نادرست بودن اعمال تنها وقتی معنا دارد که با آزادی بتوان انتخاب کرد. به همین دلیل است که اخلاق برای فلاسفه اگزیستانسیالیسم به صورت مهمترین مساله‌ درآمد. به طوری که فلسفه و معرفت شناسی آنها از اخلاق قابل تفکیکنمی‌باشد. این موضوع درباره فلسفه سارتر بیش از دیگر فیلسوفان این مکتب صادق است. و محور اساسی اندیشه او را چه در فلسفه اخلاق و چه در معرفت شناسی، آزادی تشکیل می دهد.

در ابتداي اين رساله به بررسي لغوي واژگان جن، شيطان، ابليس و شناخت ابليس و چگونگي رانده شدن او از درگاه الهي و مهلت خواستن او از خدا پرداخته شده است. فصول بعدي اين رساله به بيان اوصاف شيطان از ديدگاه قرآن و روايات و فلسفه وجودي شيطان اختصاص يافته است. از مباحث مهم اين رساله آشنا شدن با شيوه‌هاي گمراه شدن انسان توسط شيطان و كارهاي شيطان از قبيل: وسوسه، آراستن اعمال، مشاركت در اموال و اولاد و… مي‌باشد. طرح سؤالاتي مثل اين‌كه شيطان در چه مكان‌هايي حضور دارد؟ بر چه كساني نازل مي‌شود؟ آيا شيطان ديده مي‌شود؟ و…، و پاسخ به اين پرسش‌ها بر اساس آيات قرآن از مباحث مهم ديگر اين رساله مي‌باشد. خداوند در قرآن چندين بار نسبت به دشمني شيطان با انسان تأكيد نموده است و به انسان تذكر داده كه دنباله‌رو شيطان نباشد؛ زيرا پيروي از شيطان عواقب وخيمي كه مهم‌ترين آنها دچار عذاب الهي شدن است در پي دارد. يكي از فصول اين پايان‌نامه به بررسي نتايج پيروي از شيطان اختصاص دارد. مهم‌ترين و كاربردي‌ترين فصل اين رساله فصلي است كه به بيان راه‌هاي مبارزه با كيد شيطان پرداخته است كه مهم‌ترين آنها از ديدگاه قرآن، ذكر و ياد خدا، خوف از پروردگار، توكل و استعاذه است. البته معصومين(ع) نيز به عنوان مفسران امين و بزرگ قرآن راه‌هايي را براي مبارزه با كيد شيطان بيان مي‌كنند، راه‌هايي چون نماز، روزه، توبه، دوري از كبر و حسد، كظم غيظ و… .در پايان اين رساله نيز بخشي به عنوان تتمه مباحث تحت عنوان شيطان‌پرستي گنجانده شده كه در آن معرفي گروه‌هاي شيطان‌پرست و بيان تاريخچة پيدايش اين گروه‌ها اشاره شده است.

این پایان‌نامه به‌طور دقیقی مفهوم و ماهیت عصمت و نقش معرفت در پیدایش ملکه‌ی عصمت را ارزیابی می‌کند. به‌این منظور، در مبحث کلیات به تبیین جایگاه نبوت و امامت و پیشینه‌ی تارخی عصمت پرداخته می‌شود. سپس، ماهیت عصمت مورد بررسی قرار گرفته و مفهوم و قلمرو آن مشخص می‌گردد. در ادامه از دلایل عصمت که شامل دلایل عقلی و نقلی است سخن به میان می‌آید. در پایان معرفت شناسی عصمت مورد بحث قرار می‌گیرد. ابتدا، از خواستگاه و علل عصمت صحبت می-شود که چهار علت را بررسی کرده و در نتیجه‌ی مقایسه وبررسی این علل از علم به ‌عنوان منشاء عصمت یاد می‌کنیم. به این جهت، مفهوم علم و ماهیت آن، نقش علم و معرفت در گیدایش ملکه عصمت و همچنین طریق حصول معرفت برای معصوم بیان می‌شود.

یکی از مباحث مهم فلسفه اخلاق که ذهن اندیشمندان اخلاق را به خود مشغول داشته است، مفهوم سعادت و رابطه آن با لذت است و با توجه به جایگاه این موضوع در فلسفه اخلاق در این نوشتار سعی شده است "رابطه سعادت و لذت از منظر جان استوارت میل و ابن سینا" مورد بررسی قرار گیرد. در ابتدا به کلیاتی از بحث همچون سعادت و لذت و جایگاه آن در دوره یونان باستان و مدرن و فلسفه اسلامی اشاره شده است. در فصل دوم به طور مجزا به نظریه جان استوارت میل پرداخته شده است. وی که صاحب مکتب سودگرایی یا منفعت عمومی است از مدافعان مکتب لذت گرایی هستند و لذت را یگانه مطلوب آدمیان معرفی می کند، و معتقد است معیار لذت سعادت بخش، سود و منفعت عمومی است، و این سود و نفعی که به جامعه می رسد در نهایت منجر به سعادت افراد آن جامعه خواهد شد. جان میل برخی از لذتها، یعنی لذت های مربوط به روح، برتر و گرامی تر از لذت های دیگر یعنی جسمانی می داند. در فصل بعدی به دیدگاه ابن سینا به طور مبسوط پرداخته شده است. او سعادت را به خیر مطلوب لذاته، غایت مطلوب و مفارقت از ماده و رسیدن به عقل فعال می داند و سعادت را مفهومی می داند که به فضیلت های مختلف عقلی و اخلاقی منحل می شود. شیخ الرئیس بحث سعادت را از بهجت و لذت شروع مینماید و لذت را در حقیقت دریافتن و رسیدن به چیزی از آن جهت که پیش دریافت کننده کمال و خیر سعادت است، می داند و با تقسیم لذت به عقلی و حسی، برتری لذات باطنی و عقلی را بر لذات حسی ثابت می نماید و معتقد است انسان به بهجت و سعادتی می رسد که برای نفس کامل انسا نبعد از فنای بدن ثابت می شود. و در پایان قصل به تطبیق موضوع مورد بحث ـرابطه سعادت و لذت- از منظر این دو فیلسوف بزرگ پرداخته شده است. در این فصل به امور مشترک و اختافات این دو نظریهاشاره شده است.هر دو اندیشمند معتقدند سعادت غایت مطلوب و عین لذت است و لذات عقلانی برتر از لذات حسی هستند. ولی جان میل لذت را در سود تعریف می کند و ابن سینا لذت را امری ملائم با ادراک می داند و اینکه جان میل خوشبختی و سعادت غایی را در این جهان امکان پذیر ولی ابن سینا او را در عالمی دیگر م یداند.