جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسش از کیستی و هویت افراد، طوایف، اقوام و ملت‌ها از اساسی‌ترین مسایل فکری جامعه بشری بوده‌است و افراد و جوامع انسانی از دیر زمان در تکاپوی هویت فردی و اجتماعی خود در دوره‌های مختلف حیات خویش بوده‌اند. با تکوین و حاکمیت یک گفتمان‌ هویتی، گفتمان‌های‌ هویتی رقیب به حاشیه رانده‌می‌شود؛ ولی هرگز از بین نرفته و مترصد فرصتی است که مجدداً ظهور یابد و حاکمیت خود را احیا نماید.با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص ایران در دوره‌های مختلف تاریخی، این کشور با گفتمان‌های تمدنی بزرگ همسایه بود و رقیب آنها به شمار می‌رفت. گفتمان تمدن ایران در دوره‌‌‌ای از مرزهای چین تا مصر گستره داشته و برخی مواقع نیز مغلوب تمدن‌های همسایه شده‌است. تمدن ایران باستان با دین نو‌ظهور اسلام همراه گشت و در رشد و گسترش آن اهتمام ورزید و بعد از یک دوره تاریخی، چنان با هم عجین شدند و گفتمان واحدی با دو جزء جدایی‌ناپذیر ایرانی و اسلامی شکل گرفت که قرن‌های متمادی این گفتمان بر جامعه ایران حاکم بود.با رویارویی جامعه ایران با جامعه مدرن غرب و آشنایی نخبگان سیاسی ایران آن دوران با تمدن جدید غرب و سرگشتگی از عقب‌ماندگی جامعه خود، برخی از نخبگان سیاسی و روشنفکران ایران هویت خویش را فراموش کرده و به دامان آن در‌آویختند و در اخذ و توسعه آن کوشیدند. پس از اینکه تمدن مدرن، به دلیل عملکرد خود زیر سوال رفت، بیشتر نخبگان سیاسی و روشنفکران ایران آن دوران، نیم نگاهی به گذشته باستان خود البته با نگاه مستشرقین نمودند.پس از این دوران، سه جریان سیاسی با زمینه‌های فکری اسلامی‌‌‌‌‌‌‌‌، ایرانی و مدرن در مقابل هم شکل گرفتند که سایه کشاکش آنها بر جامعه سیاسی ایران در دوران معاصر سنگینی می‌نماید. نخبگان سیاسی قاجاریه و پهلوی بدون توجه به بنیان‌های هویتی جامعه ایران، در صدد تغییر و اصلاح ظواهر جامعه بر‌آمدند که در هر دوره با عکس‌العمل طیف مقابل در جامعه ایران رو به رو گردید و این رویارویی طیف‌های جامعه منجر به انقلاب اسلامی شد. حتی بعد از انقلاب تنش لایه‌های هویتی ادامه یافت. سوال اصلی این تحقیق آسیب‌شناسی وضعیت هویت ایران است یعنی" هویت ملی ایران در بعد داخلی با چه آسیب‌هایی مواجه می‌باشد؟"پاسخ مفروض این سوال یا فرضیه پژوهش عبارت است از: " آسیب‌های هویت ملی ایران در بعد داخلی، متأثر از عدم تعامل و توازن بین عناصر فکری تشکیل‌دهنده آن یعنی ایرانی، اسلامی و تجدد می‌باشد" که نخبگان سیاسی کشور به جای حل بنیادین مسأله، با تک‌ساحت‌نگری و اصلاحات صوری و مقطعی، ضمن برانگیختن احساسات سایر جریان‌ها، عکس‌العمل آنها را در پی داشته و در نتیجه، جامعه ایران را از رسیدن به سامان سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی باز داشته‌است. نتیجه مهم‌ تحقیق حاضر این است که با تلفیق سه گفتمان باستانی، اسلامی و تجدد، تعریفی فراگیر از هویت ملی ایران ارائه شود تا منافع همه جریان‌های فکری و هویتی‌ جامعه را در برگیرد و جامعه ایران را به سامان برساند.

مطالعه عصر درخشش تمدن اسلامى و ياداورى آن دوران غرورآفرين و تماشاى انحطاط مسلمانان معاصر بسيار تأثّر برانگيز است. اين اندوه زمانى افزونى مى يابد كه اروپاى قرون وسطا، كه به تصريح تمام دانشمندان تمدن شناس از فرهنگ بهره اى نداشت، به چنان عظمت مادى دست يافت كه چشم ها را خيره نمود و جوانان ايرانى غافل از تاريخ درخشان و زيباى تمدن اسلامى را به بحران بى هويتى كشاند. آرزويى است بس بلند، اما دست يافتنى: بايد از اين فرصت استثنايى براى شناخت تاريخ تمدن اسلام و ايران استفاده كرد و شكوه و عظمت آن را براى فرزندان اسلام ياداورى نمود و آنان را از اقتدار و استعدادى كه در ذات خود دارند آگاه ساخت و به آنان فهماند كه كم تر از آبا و اجداد خود نيستند، بايد به آن ها هويت بخشيد و ملاك ها و معيارهايى كه مسلمانان را به اوج افتخار رساند و غرب را در نظر آنان وحشى نمود زنده كرد تا با اتكا بر توانمندى هاى خود، هويت، عظمت و شكوه از دست رفته خويش را براى بار ديگر بازيابند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی اهداف و روشهای تربیتی از دیدگاه دکتر علی شریعتی انجام گرفته است .روشاین پژوهش توصیفی است . سوال اصلی این است که: اهداف و روشهای تربیتی از دیدگاه دکترشریعتی کدامند؟ سوالات ویژه نیز در این تحقیق عبارتند از: 1-دیدگاه انسان شناسی دکتر شریعتی چیست؟ 2-اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خدا از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 3- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خود از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 4- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با مردم از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 5- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با طبیعت از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟ 6- روش های تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی چیست؟در فصل چهارم این سوالات در سه بخش پاسخ داده شد.دکتر شریعتی تربیت را بدون در نظر گرفتن شناخت انسان غیر ممکن میداند و برای پی بردن به آراء تربیتی اونیز باید ابتدا دیدگاه انسان شناسی او بررسی شود که در بخش اول از فصل چهارم مفصلاً به آن پرداخته شده است.در بخش دوم از این فصل به استنباط اهداف تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی پرداخته شده و در آن اهداف تربیتی را به چهار قسمت طبقه بندی کردیم، که شامل اهداف ویژه ی ما در این تحقیق نیز میشود .1- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خدا: پرستش خدا ، تقرب به خدا. 2- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با خود: خود آگاهی ، خود سازی ، انسان شدن ، کرامت ، فلاح ، آزادی ، اخلاص وجودی، چیرگی روح خدایی در انسان ، سعادت در دنیا و آخرت. 3- اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با مردم، که خود بر چهار بعد است: الف) اقتصادی : عدالت اقتصادی ، تامین نیاز های مادی از طریق کار. ب) سیاسی : دادن حق انتخاب آزاد به مردم ،مبارزه ی سیاسی . ج)اجتماعی: عدالت اجتماعی ،احساس مسئولیت در قبال سرنوشت مردم.د) فرهنگی : بازگشت به ارزشهای پیشین در تربیت، حفظ هویت و فرهنگ ملی و اسلامی خویش (مبارزه با از خود بیگانگی )4-اهداف تربیتی در خصوص ارتباط انسان با طبیعت :شناسایی طبیعت و دستیابی به تکنو لوژی و صنعت.در بخش سوم از فصل چهارم به استنباط روش های تربیتی از دیدگاه دکتر شریعتی پرداخته شد و هشت روش از آثارایشان استنباط گردید.این روشها عبارتند از:روش سخنرانی ، روش تشبیه و تمثیل ، روش قصه گویی ، روش بحث و گفتگو ، روش الگو سازی ، روش مقایسه ای (مکاتب و فرهنگ غرب و شرق)، روش تفکر و تعقل ، روش توسل به خدا.

با توجه به جایگاه رفیع دین مبین اسلام و حضور قدرتمند آن در تحولات منطقه ای و بین المللی در مواجهه هوشمندانه با چالشهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، نیازمند ترسیم چشم انداز جامعی است که آینده ای الهام بخش، فعال و مؤثّر را در جهت تحکیم و ارائه الگوی مردم سالاری دینی، ایجاد و توسعه جامعه اخلاقی، نوگرایی و پویایی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی براساس آموزه های اسلام ناب به همراه داشته باشد.

نویسنده در این مقاله درصدد برآمده است تا «هویت ملی» را از نظر امام خمینی بازشناسد، لزوم و ضرورت آن را یادآوری کند، به آسیب شناسی آن بپردازدو سرانجام راه حل مطرح شده را ارائه نماید. وی معتقد است که حضرت امام از میان عواملی که برای تعیین هویت ملی معرفی شده اند (نژاد، خون، رنگ، مرز جغرافیایی، سیاست، فرهنگ) بر عامل فرهنگی تأکید دارد و هویت اصیل و واقعی را بر فطرت انسانی واحد مبتنی می داند. فطرتی که با تربیت اسلامی شکفته می شود و انسانی مستقل را به جامعه عرضه می کند. نویسنده با بررسی عوامل تاریخی به نحوه افول هویت ملی ایرانیان، از نظر امام، اشاره می کند و دو عامل را در آن دخیل می داند: 1) شیوع و رواج مدرنیسم در دو سده اخیر که باعث از خود بیگانگی، غربزدگی، خودکم بینی، گمشدگی و هیچ انگاری در جوامع اسلامی و ایران شد. 2) رویکرد متحجران، رفاه طلبان و مرفهان بی درد به اسلام و جامعه اسلامی.

براساس نظریه «خیزش تمدنی»، بیداری اسلامی نهضتی است احیاگر و هویت بخش که به صورت مستمر از یک ونیم قرن پیش در جهان اسلام به راه افتاده است و مراحل متعدی را طی کرده است. منشأ این بیداری اراده خداوند، تعالیم دین اسلام و مجاهدت علما و مصلحان اسلامی است و عمق آن تا بعد تمدنی اسلام پیش رفته است. این حرکت مستمر، از فریاد و مبارزه در مقابل استبداد و استعمار گرفته تا دوران تجربه و عملکرد و تا خیزش تمدنی اخیر، دورانی از بیداری، استقلال خواهی و هویت جویی را شکل داده است. انقلاب اسلامی در میانه این دوران و با بیش از سی سال تجربه و عملکرد موفق خود، توانست این حرکت را از سطح مبارزه و قیام و انقلاب، به سطح نظام سازی و حرکت در مسیر تکامل با افق تمدن اسلامی ارتقا دهد. بر این اساس، جنبش های اخیر نوپای جهان اسلام، با نظر به انقلاب اسلامی در یک منازعه تمدنی به وقوع می پیوندند؛ منازعه ای که میان تمدن غربی و بزرگ ترین نامزد تمدن آینده یعنی اسلام به نمایندگی انقلاب اسلامی در جریان است.

پیدايش علم كلام در تاريخ اسلام به دليل عوامل داخلی و خارجی بوده و همين عوامل همواره باعث پويايی اين علم بوده اند. همراه با ظهور علم كلام به تناسب تعدد آراء و عقايد كلامی، فرقه های متعدد و متكلمين زيادی ظهور كرده اند كه بعضی از آنها به لحاظ ارائه عقايدی خاص و نيز تسلط به مباحث كلامی و توانايی پاسخگويی به شبهات مخالفين، از اهميت ويژه ای برخوردارند. از جمله اين فرقه ها معتزله و از جمله متكلمين برجسته، قاضی عبدالجبار همدانی است. وجه مميزه اين فرقه كلامی روی آوردن به تفسير عقلانی آموزه های دينی، اعتقاد به آزادی اختيار انسان، عقيده به حسن و قبح عقلی و اعتقاد به عينيت ذات و صفات خداوند می باشد . امروزه گروهی از نوانديشان اسلامی، عمدتاً در كشورهای عربی به اين جنبه مهم كار معتزله يعنی رويكرد عقلانی به مبانی دينی توجه كرده و ضمن الگوبرداری از آن سعی در حل مشكلات و معضلاتی دارند كه اسلام در مواجهه با مدرنيته با آنها روبرو شده است. ظهور نومعتزليان همزاد با آراء و انديشه های محمد احمد خلف االله و پيروان او در مصر می باشد. حسن حنفی شاگرد احمد خلف االله، در ميان معتزليان معاصر تنها كسی است كه به جمع آوری و بررسی آراء كلامی به صورت مدون و منسجم پرداخته است. لذا می توان آراء او را بعنوان نماينده معتزله جديد در مقايسه با آراء عبدالجبار همدانی بعنوان نماينده معتزله قديم قرار داد و از اين راستا به چگونگی رابطه اين دو گروه معتزلی پی برد .

براساس آیات قرآنی، اصول و ارزش­های دینی سازگار با فطرت انسانی است. از جمله این ارزش­ها تأکید بر دین واحد، یعنی اسلام می ­باشد. بررسی قیام­ های اخیر کشورهای عرب مسلمان منطقه نشان می­ دهد که خواست ه­های آنها منطبق بر اصول و ارزش­های دین اسلام است. حقیقت­گرایی، میل به ارزش­های اخلاقی و کمال­ جویی، از فطریات انسانی است. این گرایش­­ های فطری انسان را به­ سوی اسلام و اصول و ارزش­های متعالی آن همچون عدالت و توحید رهنمون می ­نماید. مضامین خواسته­ های مردم منطقه حاکی از انطباق حرکت و مطالبات آنها بر فطرت پاک انسانی بوده و این امری است که این بیداری را در پیوند عمیق با اسلام و آموزه ­های اسلامی قرار می ­دهد. این ویژگی مهم را همچنین می­توان نشانی از تداوم این بیداری تا حصول نتیجه تلقی کرد.

جمهوری آذربایجان نه تنها کشوری اسلامی است، بلکه بسط دهنده هویت ایرانی ـ شیعی تلقی می شود; چه اینکه تقریباً 75 درصد آذربایجانی ها شیعی هستند. در این مقاله با یک نگاه تاریخی، به نقش اسلام و شیعه می پردازیم. عناصر تشکیل دهنده هویت این جمهوری عبارت اند از: مذهب شیعی، زبان ترکی، اندیشه تاریخ مشترک و مجموعه هنجارهای فرهنگی; همچنین مؤلفه های تشکیل دهنده سیاست این کشور ترکیبی از عوامل تاریخی و شیعی است; با این تفاوت که عنصر مذهب، نقش مشروعیت بخشی نظام سیاسی را بر عهده دارد.در این نوشته، اسلام در پنج لایه مورد بررسی قرار گرفته است: 1. روحانیت; 2. زیارتگاه ها; 3. رهبران مذهبی سنتی; 4. احزاب اسلامی; 5. روشنفکران مسلمان.با توجه به این لایه ها، علی رغم نفوذ سلفی ها و بنیادگراها، در آسیای مرکزی و قفقاز، شاهد آنیم که به دلیل شیعی بودن جمهوری آذربایجان، ایشان از نفوذ کمتری برخوردارند.