جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «إضاءات في طريق الوحدة والتعايش» نوشته جعفر سبحانی، به بحث و بررسی اصول و مبانی قرابت و وحدت مذاهب اسلامی می‌ پردازد. نویسنده در آغاز راجع به وحدت امت اسلامی و اصول مشترکی که مذاهب اسلامی را به یکدیگر نزدیک می‌ سازد بحث کرده که ایمان به توحید، نبوت و معاد از اساسی‌‎ ترین محور وحدت محسوب می‌ شود. بسیاری از عالمان، محدثان و فقیهان شیعی و اهل‌ سنت با یکدیگر معاصر بودند و گاه میان آنها مکاتبه‌ هایی هم صورت گرفته که نگارنده این مبحث را در صفحات بعد به تفصیل بررسی کرده و برجسته‌‎ ترین آنها را نام برده است. وی در پایان درباره خصوصیات و چارچوب‌ های کلی آموزشی در حوزه‌ های مسایل فقهی، حدیث و روایت، رجال‌ شناسی و اجازه‌ های نقل روایت که محدثان از استادان و مشایخ دریافت می‌ کردند مطالبی ایراد می‌ کند.

تَفْسیرُ المُحیطُ الأعْظَم وَ الْبَحْرُ الخِضَمّ فی تَأویلِ کتابِ اللّه العَزیزِ المُحْکَم تفسیر قرآن نوشته سید حیدر آملی عالم شیعی قرن هشتم است. سید حیدر در تفسیر آیات که فقط جلد اول و دوم آن به صورت دست‌نویس در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود بوده، روش عرفانی بر اساس مکتب اهل بیت را دنبال کرده است. سید حیدر آملی کتاب تفسیر المحیط الأعظم را در سال ۷۷۷ق در هفت جلد به پایان رسانده است. سید حیدر، پس از تألیف چند کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی که به چهل عدد می‌رسد اینگونه تعبیر می‌کند که حق تعالی مرا به تأویل قرآن کریم، امر و فرمان داد و من تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آن را به «محیط اعظم و طود اشم در تاویل کتاب الله عزیز محکم» نامیدم. او این تفسیر را در نهایت حسن و کمال و در غایت فصاحت و بلاغت تدوین کرد و به قول خودش توفیق ربانی ظهور کرد به طوری که قبل از من، احدی کتابی مانند این ننگاشته است. سید حیدر در این کتاب، متنی جامع تأویل و تفسیر به نحوی که تأویلات آن بر وفق مشرب اهل توحید و اهل حقیقت بوده و در عین حال، حتی ظاهر آن هم از قاعده پسندیده اهل بیت خارج نباشد را جمع کرده است. روشن است جوهر عقیدتی و عملی شیعی-صوفیانه سید حیدر با مختصات ویژه خود و تأثرش از مکتب ابن عربی در این تفسیر، جاری و ظاهر است. نويسنده در نگارش تفسير، در ابتدا بر شيوه مفسران به‌گونه ظاهرى آيات را تفسير مى‌كند و آنگاه روايات را بر اساس منابع فريقين مى‌آورد و سپس به تأويل آيات مى‌پردازد. در نقل مطالب و حقايق به تفسير مجمع البيان، كشاف، تأويلات ملا عبدالرزاق كاشانى معروف به تفسير ابن عربى و بحر الحقايق نجم‌الدين دايه تكيه مى‌كند و در ژرفانگرى و استحكام مطالب، سنگ تمام مى‌نهد. وى كتاب را بر اساس توضيحى كه در مقدمه آورده در هفت جلد سامان داده است و بر مجموع آن پيش‌درآمدى مفصل در هفت بخش نگاشته است كه ضمن آن از تفسير و تأويل و وجوب نقلى و عقلى آن و فرق آن دو با هم، آيات آفاقى و تطبيق آن با آيات قرآنى، حروف آفاقى و تطبيق آن با حروف قرآن، كلمات آفاقى و تطبيق آن با كلمات قرآن، كتاب آفاقى تفصيلى و تطبيق آن با كتاب الهى و قرآن اجمالى، تبيين شريعت، طريقت و حقيقت و بيان توحيد و اقسام و مراتب آن، سخن به ميان آورده است. تمام اين مطالب را در مقدمات هفت‌گانه مطرح نموده و سپس به تفسير قرآن از سوره فاتحه تا آخر قرآن (سوره ناس) پرداخته است. برخی از موضوعاتی که در جلد اول به آن پرداخته شده است عبارتند از: شناخت صفات الهی، اسباب نزول قرآن، آیات امامت امام علی علیه السلام، آیات فضایل امام علی علیه السلام و...

در این مقاله مبانی وفاق اجتماعی در قرآن و قانون اساسی و میزان انطباق آن‌ها بر یک‌دیگر مطالعه شده است. وفاق اجتماعی در هر جامعه‌ای متأثر از عوامل گوناگونی است، اما بدون شک مبانی اعتقادی و قوانین موضوعه هر جامعه نقش مهمی در چگونگی آن ایفا می‌کند. این مطالعه با تأکید بر آموزه‌های قرآن کریم و اصول قانون اساسی با روش تحلیل محتوای کیفی و با استفاده از روش طبقه‌بندی معنایی و به شکل جعبه‌ای و انباشتی با واحد تحلیل مضمون، و با استفاده از مدارک تحلیل (کل قرآن کریم و کل قانون اساسی) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد آموزه‌های قرآن کریم از حیث اعتقادی و از دو بعد اجتماعی و سیاسی مبنای وفاق اجتماعی است که در قانون اساسی نیز تجلی دارد و اساس رفتارهای همگرایانه در جامعه را شکل می‌دهد و در قانون اساسی نیز وفاق در ابعاد ارزشی، شناختی، نقشی، منزلتی، و میثاقی تجلی دارد.

آنچه امروزه هیچ انسان مطلع و هوشمندی نمی تواند آن را انکار کند، آن است که اکنون اسلام از حاشیه معادلات اجتماعی و سیاسی خارج شده و در مرکز عناصر تعیین کننده حوادث عالم، جایگاهی برجسته و نمایان یافته است و نگاه تازه ای را در عرصه زندگی، سیاست، حکومت و تحولات اجتماعی عرضه می کند. این در دنیای کنونی که پس از شکست کمونسیم و لیبرالیسم، دچار خلأ عمیق فکری و نظری است پدیده ای مهم و پرمعنی به شمار می رود.

امروزه اندیشمندان اسلامی در پی تحقق آرمان قرآنی و تکوین امت واحده اسلامی هستند، همان آرمانی که در صدر اسلام توسط پیامبر (ص) محقق گشت و در اندک زمانی از اعراب متفرق جاهلی، امتی منسجم، متمدن و قدرتمند ساخت. قدرت نوظهور فوق توانست در برابر تمدن‌های باشکوه آن دوران قد علم کند و تا مدت‌ها قدرت بلامنازع دوران خود بود و آثار بسیار عمیقی در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، هنری بجای گذاشت که از آن به‌عنوان «تمدن اسلامی» یاد می‌شود. شاخصه بارز تمدن اسلامی، توانمندی درون بطنی آن است که در هر زمان و مکانی قابلیت بازیابی دارد و می‌تواند محتوای آن را شکوفا سازد. در دوران معاصر که تمدن اسلامی دچار خمودگی و سستی شده مصلحان بزرگی در پی شکوفایی توانمندی درون بطنی آن برآمده‌اند. امام خمینی (ره) متفکر بزرگ اسلامی، ضمن بیان تئوری تشکیل امت واحده اسلامی، به تشریح علل و عوامل چالش‌ها و مشکلات فراروی مسلمانان و تمدن اسلامی پرداخته است. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی در پی یافتن پاسخ به این پرسش‌هاست که امام خمینی نسبت به بازدارنده‌های پیشِ روی امت واحده اسلامی چه دیدگاهی دارد؟ و چه راهکارهایی برای رفع مشکلات تمدن اسلامی ارائه کرده‌اند؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد، فرقه‌گرایی، جهانی‌سازی، عدم رهبری واحد در بین مسلمانان، وجود حاکمان ظالم و فاسد، ترویج اسلام آمریکایی، وابستگی کشورهای مسلمان به بیگانگان از مهم‌ترین چالش‌های پیشِ روی امت اسلامی است و استکبارستیزی، وحدت و خودباوری مسلمانان و استمرار بیداری اسلامی راهکارهای امام خمینی (ره) برای رفع چالش‌ها و مشکلات جهان اسلام هستند.

این مقاله به صورت تحلیلی- توصیفی با روش کتابخانه‌ای در حوزه علوم قرآن و حدیث انجام گرفته است و در پی بیان نظریه‌ای جدید است که میان اختلاف دیدگاه‌ها در مورد نسبت ادیان، داوری نماید. قرآن، به کلمه مساوی (کلمه سواء) دعوت می‌کند. این کلمه مساوی «اسلام» است، اما اسلام نه به معنای ظاهری، بلکه به معنای تسلیم و پرستش بی‌شریک خدا. به شرط آن‌که این حرکت تحت هیمنه و شهادت رسول خاتم(ص) و امت وسط او باشد. در این پژوهش چنین نتیجه گرفته می‌شود که علی‌رغم طرح نظریات مختلف در باب وحدت یا کثرت ادیان، قرآن مستقلاً دارای بیانی متفاوت و ویژه در باب مناسبات میان ادیان است که می‌توان آن را «وحدت متعالی دین»، نام گذاری نمود که ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که عبارتند از لزوم رسوخ در دین و دعوت ادیان به توحید از مسیر دینی منحصر به هر یک از آن‌ها، مبارزه با انحصارگرایی و لزوم تعالی مسلمانان برای وحدت، بیان نقش شیعه در تحقق وحدت ادیان، پس از تفسیر حداقلی از امت و بیان عمودی بودن شهود امت بر مردم.

موضوع شهروندی از مسائلی است که از گذشته های دور مورد توجه اندیشمندانی از حوزه های مختلف علمی بوده است. از آثار فلاسفه یونان و روم تا نوشته ها و آثار حکمای اسلام. جنبه هایی از این مفهوم قابل تشخیص و شناسایی است. در بحث شهروندی آنچه به نظر می آید که واجد اهمیت بیش تری باشد، ابعاد رفتاری آن است. اینکه شهروندان مطابق مبانی فکری گذشته و موجود از جهت رفتاری به چه ویژگی ها و خصلت هایی باید متصف باشند، مهم است. در این نوشتار ضمن مروری بر ریشه ها و ادبیات موضوعی شهروندی از گذشته تا کنون، به رفتارهای شهروندی در جامعه دینی نیز پرداخته شده بر اساس یافته های این پژوهش در متون دینی اسلامی برای رفتار شهروندان مسلمان در جامعه دینی ابعاد و مؤلفه هایی معرفی شده که در صورت عمل به آنها و نهادینه شدنشان در زندگی اجتماعی بشر، می توان دنیایی زیبا را به انتظار نشست، که در آن طعم شیرین زندگی سالم احساس شود.

در طول تاریخ زندگی بشر، ادیان فراوانی ظهور کرده و هر یک از آنها پیروانی داشته‌اند. از سویی تاریخ، نزاع‌های فراوانی را بین پیروان ادیان گزارش کرده است. قرآن، کتاب الهی جهان‌شمول و جاودانه، اصول و مبانی و راه‌کارهایی را ارائه می‌دهد که با عمل به آنها می‌توان به زندگی مسالمت‌آمیز و در نتیجه به صلح و امنیت دست یافت. آن اصول و مبانی عبارت‌اند از: باور به کرامت انسان، توجه به اصول مشترک بین ادیان، احترام به مقدسات پیروان دین، دعوت به حکمت و موعظه حسنه و... . این پژوهش در صدد بررسی این مؤلفه‌ها از منظر قرآن کریم است.

پرسش پژوهش حاضر این است که چه تعاملاتی میان بیداری اسلامی و شکل گیری امت اسلامی وجود دارد؟ لذا با استفاده از روش توصیفی - تحلیل اسنادی و با ارائه مستندات قرآنی و روایی و ذکر شواهدی از آراء اندیشمندان و مصلحانی همانند امام خمینی (قدس سره)، سعی شده این مفروض اثبات گردد که میان بیداری اسلامی و وحدت امت اسلامی تعاملات راهبردی وجود دارد و از مولفه های اساسی تحقق همدیگر به شمار می آیند.نگارنده بر این باور است که یکی از مصادیق اساسی بیداری اسلامی توجه به آرمان وحدت مسلمانان و ایجاد امت اسلامی است، همچنان که یکی از راهکارهای اسلامی و زمینه ساز وحدت مسلمانان و شکل گیری امت اسلامی، آگاهی بخشی و بیدارسازی مسلمانان نسبت به آرمان ها، اهداف و وظائف اسلامی است. رمز اتحاد ملل مسلمان در تحقق اسلام و پایبندی واقعی مردم و زمامداران آنها به این دین حنیف نهفته است تا به دور از هر عامل تفرقه برانگیزی، مسیر اتحاد و همبستگی امت در پرتو مکتب توحید، هموار و مهیا گردد. البته یکی از آفات جریان بیداری اسلامی امروز، عملکرد تفرقه انگیز جریان های افراطی سلفی وهابی است که مبارزه با چنین جریانی، اولین اقدام راهبردی در جهت تحقق آرمان وحدت امت اسلامی است.