جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسألة اصالت وجود یا ماهیت، ‌قبل‌از ملاصدرا به شکلی غیر‌مستقل در لابلای کلمات بزرگان اشاره شده است. مشهور آن است که اشراقیان قائل به اصالت ماهیت و مشائیان قائل به اصالت وجودند. صدرالدین دشتکی شیرازی (903ق) ‌به‌عنوان سردمدار مکتب فلسفی شیراز، در حاشیة جدید خود بر شرح تجرید قوشچی، به کرات پیرامون اعتباریت وجود، مطالبی بیان کرده است که حاکی از غلبة اندیشة اصالت ماهیت بر نظام فکری ایشان است. او با پیروی از شیخ ‌اشراق، چند دلیل بر اعتباری بودن وجود بیان کرده است. اعتقاد به اعتباری بودن وجود، لوازم متعددی را در پی داشته است؛ از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: مجعول حقیقی، ماهیت است؛ حقیقت واجب‌تعالی نه وجود است و نه ماهیت؛ شیء خارجی با موجود متحد است و نه با وجود؛ تشخص وابسته به نحوة ادراک است، نه به وجود. بررسی ادلة ایشان نشان داد که جمیع براهین ایشان بر اثبات این مدعا مخدوش بوده و به تبع آن، لوازم متعددی که بر این مبنا پایه‌گذاری شده بود نیز مخدوش خواهد بود.

پولیتِیا درنظر افلاطون و ارسطو به‌منزلة پسوخه (نفس) یا صورتِ پولیس است. نزد ارسطو، پولیتِیا بُن و «اساس»ی است که مبتنی بر آن، قوة‌ حاکم و نوع حکومت، قوا و عناصر حکومتی، نحوة‌ توزیع آنها و حد بهره‌مندی هریک از قدرت، و غایت و هدف کل پولیس یا اجتماعات آن تعیین می‌شود. پولیتِیا نزد ایشان به‌منزلة‌ پاسخ به مسألة‌ وحدتِ پولیس بوده است و با آن، وحدت میان پولیس (شهر)، پولیتِس (شهروند)، پولیتِئوئُو (کنش شهروندی) و پولیتیکوس (سیاست‌مدار) حاصل می‌شود. نزد ملاصدرا حکمت مدنی، حکمت منسوب به مدینه است و انسان مدنی مفهومی مشکک است که از اهل مدینه تا رئیس مدینه را شامل می‌شود. با توجه به ابتنای حکمت متعالیه بر اصالت وجود و وحدت تشکیکی آن، مسألة‌ بررسی حاضر، مسألة‌ وحدت مدینه نزد ملاصدرا است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی‌تطبیقی با ماهیت روش کتابخانه‌ای انجام شده و متناسب با آن، مفهوم پولیتِیا به‌عنوان مفهوم مرکزی پژوهش قرار گرفته و از استعارة‌ نفس به‌عنوان حدّ وسط برای نزدیک شدن به مفهوم پولیتِیا بهره گرفته شده است. سپس حکمت مدنی ملاصدرا در نسبت با معنای تفصیلی پولیتِیا در سه بخش نوع حکومت و قوة‌ حاکم، تعیین و تنظیم نسبت قوا با یکدیگر و غایت مدینه بررسی شده است. درنتیجه، وحدت امر معاش و امر معاد نزد ملاصدرا به‌منزلة‌ پولیتِیای مدینة‌ او اعلام شده است. اهمیت این پژوهش ازآن‌رو است که می‌تواند به بررسی آرای فلاسفة‌ اسلامی در حکمت عملی در نسبت با علوم انسانی کمک کند و زمینه‌ای برای بررسی تفصیلی مدنیّت، سیاست و قانون در حکمت متعالیه باشد.

اساسی­ ترین خطر در مسیر اندیشمندی، دام مغالطه و پوشاندن لباس حق بر باطل است. مغالطه به عنوان یکی از راه‌های مهم اشتباه در تفکر و استدلال، موجب عدم رهایى از اسارت جهل­مرکب است. غفلت از اشتباه در ماده و صورت استدلال و نیز مسائل خارج از استدلال، عقل بشر را از واقع‌بینى دور می‌کند. قرآن کریم که به باور قطعی مسلمانان هیچ‌گونه کاستی و لغزشی در آن راه ندارد، مناسب‌ترین راهنما برای بررسی شیوه‌های برخورد با مغالطات مخالفان است. در این کتاب وحیانی به اشکال گوناگونی از مغالطات ناشی از برخورد معاندین با دعوت انبیاء اشاره شده است. شناسایی انواع مغالطات یاد شده در قرآن کریم برای داشتن تفکر صحیح، ضروریست. در این مسیر می­توان از شیوه­های برخورد پیامبران(ع) الهی و به‌ویژه پیامبر گرامی اسلام(ص) بهره گرفت. این نوشتار با مراجعه به آخرین کتاب آسمانی به استقصای مهمترین مغالطات معاندان پرداخته و با روش توصیفی­­-تحلیلی به این نتیجه می­رسد که انبیای الهی با الهام از ذات حق به ازای هر نوع مغالطه، شیوه­ی برخورد مناسبی در پیش گرفته­اند که می­تواند به عنوان الگویی کاربردی برای انسانها به‌ویژه مسلمانان در مواجهه با مغالطه­گران تلقی شود.

از میان تقریرهای نظریة وجود ذهنی، تنها اندکی از آنها به مغایرت وجودی علم حصولی و وجود ذهنی حکم کرده‌اند؛ تقریر غلامرضا فیاضی جدیدترین آنهاست. او معتقد است نظریة اتحاد عاقل‌و‌معقول مقتضی تمایز هستی‌شناختی علم حصولی و وجود ذهنی است. از پیامدهای این تقریر، بازسازی نظریة شبح‌محاکی و جایگزین کردن مطابقت حکایی به جای مطابقت ماهوی در تقریر مشهور است. فیاضی از دو راه بر تمایز هستی‌شناختی علم حصولی و وجود ذهنی استدلال کرده است: مشاهدة حضوری و استدلال تضایف. این مقاله در هفت محور تقریر فیاضی از نظریة وجود ذهنی را تبیین کرده است. بررسی انتقادی این تقریر به این نتیجه انجامید که نه نظریة اتحاد عالم‌و‌معلوم اقتضا دارد تا علم حصولی از لحاظ هستی‌شناختی غیر از صورت ذهنی باشد و نه درون‌نگری حضوری؛ دلیل تضایف نیز این مغایرت وجودی را اثبات می‌کنند. همچنین این نتیجه به‌دست آمد که جایگزین کردن مطابقت حکایی به جای مطابقت ماهوی صحیح نیست؛ زیرا فاقد ملاک لازم برای تبیین حکایت و مطابقت ذهن و عین است.

این­همانی شخصی به معنای بقای هویت واحد و مستمرِّ شخص در طول زمان، امری وجدانی است. در تحلیل عقلی و فلسفی از ملاک و معیارِ این­همانی مذکور، نظریات متفاوتی بیان شده است. معیار روانی، «استمرار روانی» را عامل بقایِ وحدت و هویت شخص می­داند. برای بررسی این نظریه، لازم است مبانی و پیش­فرض­های نظریة مذکور، مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. به همین منظور با روش تحلیلی-انتقادی نشان داده­ایم که معیار روانی، ریشه در تبیین فیزیکالیستی از پدیده­های ذهنی مانند «این­همانی ذهن و مغز»، «رفتارگرایی» و «کارکردگرایی» دارد. بررسی­های این مقاله نشان می­دهد تبیین فیزیکالیستی از ذهن و پدیده­های ذهنی، با اشکالات و کاستی­های متعددی روبه‌رو است. این مطلب ما را به آن می­رساند که معیار روانی، علاوه‌بر آنکه نمی­تواند معیار صحیحی در تحلیل این­همانی شخصی ارائه کند، خودش نیز دارای مجموعه­ای از اشکالات مبنایی است. بطلان معیار روانی در توجیه این­همانی شخصی، زمینه را برای توجیهِ این­همانی شخصی براساس جوهر مجرد نفسانی هموار می­ سازد.

پژوهش حاضر در صدد است با شیوه توصیفی-تحلیلی و بر اساس مدل لپی هالم1997) leppihalme,) ترجمه روابط بینامتنی در یک نسخه انگلیسی از نهج البلاغه را بررسی کند. بدین منظور، تعدادی از تلمیحات- به عنوان زیر شاخه ای از بینامتنیت- از خطبه ها، نامه ها و حکمت ها استخراج گردید و به طور تصادفی 41 نمونه روابط بینامتنی ضمنی انتخاب و تجزیه و تحلیل شد. راهکارهای به کار گرفته شده توسط مترجم انگلیسی - سید علی رضا (1987)- استخراج و انتقال مفاهیم موجود در روابط بینامتنی عَلَم و لفظی در متن مقصد بررسی شد. نتایج نشان داد که مترجم در بیشتر موارد برای ترجمه روابط بینامتنی لفظی سعی نکرده است تا بینامتنیت موجود را ابهام زدایی کند بنابراین صرفا ترجمه تحت اللفظی ارائه داده است. فراوانی راهکارهای دیگر پایین بود و یا از آن راهکار استفاده نشده بود. در خصوص ترجمه روابط بینامتنی علم نیز بطور مساوی از دو راهکار «تحت اللفظی» و «افزودن توضیحات بیشتر در قسمت پاورقی متن» استفاده شد بقیه راهکارها تقریبا مشاهده نشد.

دین زرتشت به سنخی از معطی خرد متعالی اشاره دارد که در صفات و خصوصیات، منعکس کنندة وجهی از الوهیت مشابه با حکمت یا اقنوم روح در ادیان یهود و مسیحیت است. این جلوه از الوهیت که سبب فیضان علم و تجلی الهی در متکثرات است، در دو دین ابراهیمی مسمی به «سوفیا/شخینه» و روح‌القدس و در دین زرتشتی، «سپَنتَه­آرمیتی» است. خویشکاری آرمیتی، ابلاغ خرد «وهومنه» به مومن زرتشتی و برانگیزش مهر و همیاری او جهت گسترش «اَشَه» یا نظم‌ونسق الهی است. سپَنتَه­آرمیتی، هم به لحاظ انتولوژیک و هم معرفت‌شناسی، میانجی الوهیت با نفوس زمینی است و وظیفة حمل و ابلاغ خرد عالی را برعهده دارد. اعتبار صورت زنانه برای او، به دلیل مقام قبول خرد الهی و سریان آن بر قوابل است و شرط دستیابی به این حکمت شهودی، نه تأمل عقلانی، بلکه ایمان و عشق عبودی فروتنانه و خالصانه است.