جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کم‌‌توجهی به نقش تربیتی پدران در تربیت عاطفی کودکان و نوجوانان، آنها را از تربیت صحیح و کامل محروم می‌کند و عواقب سوئی برای فرد و جامعه دارد. از آنجا که تربیت تحت تأثیر جهان‌بینی و نگرش‌های ارزشی حاکم بر هر جامعه‌ای است، آموزه‌های دینی می‌توانند منبع خوبی برای دستیابی به روش‌های تربیتی باشند. هدف این پژوهش، بررسی نقش پدر در پرورش عواطف اجتماعی فرزندان در قرآن و نهج البلاغه می‌باشد. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است. بر اساس یافته‌ها، اولاً، پدران باید عواطف اجتماعی ذیل را در فرزندان خود پرورش دهند: عواطف اجتماعی نسبت به عموم مردم (شامل: پرهیز از احساس برتری، مردم‌دوستی متعادل با رعایت حد و مرز، اجتناب از محبت‌های مذموم، خیرخواهی، همدلی، شاد کردن دیگران، تلاش جهت رفع کدورت میان مردم و مدیریت خشم)، عواطف اجتماعی در ارتباط با خطاکاران (شامل: احساس مسئولیت و اجتناب از بی‌تفاوتی، اجتناب از کینه‌توزی و حس انتقام‌جویی، اجتناب از افراط در دشمنی‌ها، تقویت امید به اصلاح در خطاکاران، بغض و برائت از ظالمان، عدم تأثیرپذیری از ملامت بی‌جای دیگران) و عواطف اجتماعی نسبت به مؤمنان و نیکوکاران (شامل: احساس قرابت و یکپارچگی با نیکوکاران و احساس تعهد و وفاداری نسبت به دوستان). ثانیاً، آنها برای این کار می‌توانند از روش‌های زیر بهره ببرند: جلب اعتماد متربی، الگودهی، امر و نهی، توضیح و تبیین، موعظه حسنه، تمثیل و تشبیه، تزئین کلام، انذار، دعا و مددخواهی از خداوند.

امروزه در عرصه تعلیم و تربیت به تربیت عقلانی توجه ویژه‌ای نشان داده شده است. در این بین متفکران و متربیانی نیز وجود دارند که در حوزه فلسفه و کلام عقل ستیز یا عقل گریز معرفی شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به غزالی اشاره کرد. هدف این نوشتار آن است که نشان دهد، بر خلاف تصور رایج، غزالی در دیدگاه‌های تربیتی خود به عقل و تربیت آن توجه ویژه‌ای داشته است و عناصر ویژه ای در تقویت آن بیان داشته است. بر این اساس نگارنده در پی آن است که نشان دهد عقل ورزی و اهمیت عقل در غزالی، چه مولفه ها و عناصر تربیتی را برای پرورش عقل و موانعی را برای رشد آن در پی خواهد داشت؛ پاسخ به این سوالات اهمیت پژوهش پیشرو را از این نظر روشن خواهد کرد که بتوان از این نظرات به عنوان مکمل نظام تربیتی غزالی به عنوان صاحب نظر در این حوزه استفاده کرد و عناصر کاملتری را برای برقراری یک نظام تربیتی در مقابل محققین این حوزه قرار خواهد داد. روش تحقیق به شکل مطالعات کتابخانه ای و حول محور نظرات غزالی در این باره و تفسیر غزالی شناسان در این حوزه است. بهروز رفیعی در جلد سوم کتاب آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و علی خالق خواه در مقالات خود تا حدودی به مسائل تربیتی غزالی اشاره کرده اند و با نکات استخراجی نگارنده به عنوان مکمل در کنار این آرا اشاره کرد.

زیارت امام حسین(ع)، زیارت امام(ع) به شکل پیاده و زیارت امام(ع) در اربعین هر سه در روایات دینی موضوعیت داشته و مورد تأکید هستند. مراسم اربعین که چند سالی است در ایران و دیگر کشورهای جهان رونق گرفته، محصول توجه به مضامین این احادیث و تعمق و تأمل در آنهاست. با توجه به ویژگی‌های مختلف این مراسم که با نظر به واقع و مشاهده تجربی به دست می‌آید می‌توان زمینه‌های مختلف این پیاده‌روی را به گفت‌وگو نشست. مقاله حاضر می‌خواهد با تبیین ویژگی‌های عمده این مراسم، اعم از ویژگی‌های فردی و اجتماعی همچون آموزش عملی، تجربه معنوی، هدفمندی، سبکبالی، دشواری سفر، کار تشکیلاتی، پذیرایی و مهمان‌نوازی، حضور همه اقشار مردم و نظایر آن، زمینه‌های اخلاقی تربیتی مراسم اربعین را با محوریت بحث خانواده که رسالت اصلی این نوشتار است، از قلب آن ویژگی‌ها استنباط نماید و به تبیین پیوند میان این دو بپردازد. بی‌شک هر کدام از آن ویژگی‌ها می‌تو‌اند به‌طور مستقل، زمینه‌های تربیتی متعددی را به‌ویژه در خانواده هموار نماید که رشد و اعتلای فردی، خانوادگی و اجتماعی در گرو همین بسترسازی‌ها محقق خواهد شد و زمینه را برای ایجاد مدینه فاضله آخر‌الزمانی فراهم می‌نماید. الگوپذیری، آرامش روحی، انس با ارزش‌ها، تحول و خودسازی، تقویت اعتقادات، خدمت به دیگران، محبت، احساس مسئولیت، تحمل دیگران، کم شدن تعلقات، شور و نشاط و آمادگی در لحظه، بالا رفتن آستانه تحمل، تجربه صبر و رضا، آموزش سبک زندگی اسلامی در سخاوت، انفاق، ایثار، آداب مهمان و میزبان، همدلی و همگرایی، وحدت و نوع‌دوستی و... از آن جمله است.

خداوند نخستین دوره رشد انسان را با بازی توأم نموده تا در ضمن بازی بتواند کار بزرگترها را تقلید کند، یکی از راه‌های تعامل کودکان بازی است. بخصوص بازی‌‌های رقابتی و مسابقه‌ای برای آنان جذابیت زیادی دارند و اگر به درستی انجام شوند، می‌توانند بر رشد جسمانی و بهبود مهارت‌های پایه و روابط اجتماعی آنان مؤثر باشد، در حالی که مقایسه استعدادهای کودکان با یکدیگر ممکن است نتیجه عکس را داشته باشد. مقاله در صدد است به بررسی تأثیر مسابقه و مقایسه بر تربیت کودکان پرداخته و محاسن و معایب آن بر روند رشد و تربیت کودکان را بیان نماید. مسابقه و رقابت در شرایط درست به کودکان کمک می‌کند تا توانایی‌‌های خود را بهتر بشناسند، توانایی‌هایی که در طول زندگی مطمئناً به دردشان می‌خورد. رقابت کودکان با یکدیگر تأثیر عمیقی بر رشد شخصیت آنها می‌گذارد. با این حال، خداوند هر انسانی را منحصر به فرد و برای هدفی خاص آفریده است. در واقع هر انسانی توانایی‌ها و استعدادهای مختص به خود را دارد و مقایسه افراد با یگدیگر غیر اصولی می‌باشد. مقایسه فرزندان با دیگران نیز رفتاری اشتباه در قبال کودکان و تربیت آنان است که نه تنها موجب رشد و شکوفایی کودک نشده، بلکه با اثرات نامطلوبی که به جا می‌گذارد مانع خودشکوفایی کودکان می‌شود. یکی از رایج‌ترین و اشتباه‌ترین باورها و رفتارهایی که در جامعه به عنوان یک روش تربیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مقایسه کردن فرزندان با دیگران است.

توحید ذاتی اولین مرتبه از مراتب توحید است که حقیقت معنای قرآنی آن از دیدگاه علامه طباطبائی، بر خلاف دیدگاه عمده مفسران که به تبع از فیلسوفان و متکلمان حاصل شده، وجود محض و نامحدود بودن خداوند است. این مقاله با استفاده از قواعد تفسیر انجام شده، روش آن، توصیفی ـ تحلیلی، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و هدف آن، کشف، بررسی و تبیین انواع روش برای آموزش توحید ذاتی در قرآن بر اساس دیدگاه علامه طباطبائی است .نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که از دیدگاه علامه، آموزش توحید ذاتی در قرآن، دارای دو روش اصلی «اعلام و القای صریح به مخاطب» و «استدلال»، و روش استدلال خود دارای سه گونه‌ی فرعی زیر است: استدلال به وحدت جنس «اِله»، استدلال به نامحدودیت «مثل» خدا، و استدلال به قهاریت خداوند. از کاربرد این دو روش در آموزش توحید ذاتی در قرآن به دست می‌آید که باید هم به منظور القا و تلقین این مرتبه از توحید به مخاطب، آن را صریحاً اعلام کرد؛ و هم به منظور تعقل و اندیشه‌ورزی او به انواع گونه‌ها برایش استدلال اقامه کرد.

تربیت اسلامی یکی از مهم‌ترین برنامه‌های زندگی بشر است که از گذشته تا کنون مورد توجه پژوهشگران و محققان دینی قرار گرفته است؛ زیرا کیفیت تحقق آن می‌تواند سلامت جسم و روح بشر را فراهم نماید و در تعالی و تکامل او نقش بسزایی داشته باشد. از‌این‌رو، آموزه‌های قرآن کریم، ابعاد تربیتی انسان را از زوایای مختلف دربر گرفته و برای هدایت تک تک افراد جامعه، برنامه‌ای کامل و دقیقی را طراحی نموده است. بر این اساس، پژوهش حاضر سعی دارد به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی ویژگی‌های اخلاقی و عبادی عبادالرحمن در سوره‌ی مبارکه «فرقان» و «نهج البلاغه» بپردازد، تا جامعه اسلامی بتواند با شناخت آموزه‌های الهی و با تأثیرپذیری از مفاهیم تربیتی آن به اهداف عالیه خود دست یابد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در سوره‌ی «فرقان»، چهارده مؤلفه برای شناسایی بندگان ویژه خداوند در دو بعد اخلاقی و عبادی ذکر شده، که هر یک از آنها به گونه‌ای با زندگى فردی و اجتماعى انسان ارتباط دارند. ازاین‌رو، انسان باید روابط و مناسبات خود را بر پایه احترام به حقوق دیگران و اطاعت از پیشوای پرهیزکار در جهت کسب رضایت و خشنودی خداوند استوار سازد.

تربیت در دوران کودکی به لحاظ شکل‌گیری شخصیت افراد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، و انتقال مفاهیم به ‌شیوه مناسب و صحیح اهمیت آن را دو چندان می‌کند. یکی از مؤثرترین پیام‌رسان‌ها به کودکان و نوجوانان استفاده از روش زیبایی‌شناختی و هنری است. با توجه به نقش انکارناپذیر قصه در انتقال مفاهیم، ادبیات و هنر می‌تواند بهترین وسیله برای انعکاس مفاهیم به طور اعم و مفاهیم ‌اسلامی به طور اخص باشد. تحقیق پیش‌رو با هدف بررسی نقش این ساحت تربیتی در ترویج فریضه نماز با تأکید بر نقش قصه و داستان در قرآن‌ کریم صورت پذیرفته ‌است. برای دستیابی به این هدف، فراخور موضوع از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن بود که ساحت زیبایی‌شناسی و هنری قادر است در انتقال آموزه‌های اسلامی و ترویج و توسعه فرهنگ نماز نقش مهمی ایفا کند و موجب یادگیری عمیق‌تر ‌شود که البته نیازمند پشتوانه و پیش‌زمینه‌هایی از‌جمله، توجه و بهره‌گیری از عناصر دینی (اعتقادات به‌ عنوان‌ وجه شناختی و بینشی، حالات‌ درونی به عنوان ‌وجه عاطفی و هیجانی، التزام ‌درونی وجه تصمیم‌گیری، اراده و انتخاب و در نهایت عمل) و عناصر تربیتی است. در انتقال مفاهیم دینی و تربیت ‌دینی ضمن توجه به ویژگی‌ها و مؤلفه‌های کلیدی و تأثیرگذار در مراحل رشد (تمهید، تادیب، بلوغ و اوج بلوغ، اعتدال و اعتلا) و گذار صحیح و روشمند از کودکی به بزرگسالی، در هر مرحله از مراحل رشد، عقلانیت، مطلوبیت، انسانیت و عاملیت می‌بایست مورد پرورش قرار گیرد.

همان‏طور که در گفتار نخست اشاره شد، در مسئلة «رابطة اخلاق و سیاست» نه‏تنها بین افراد عادی، ابهام‏ها یا اختلاف ‏سلیقه‏هایی وجود دارد، بلکه صاحب‏نظران و متخصصان نیز در این‌باره اختلاف‏نظر‏های ریشه‏ای دارند. در این گفتار، به‏اجمال به دیدگاه‏های موجود در این زمینه اشاره و سپس، تفاوت آنها با دیدگاه اسلام را تبیین خواهیم کرد. در اینجا به طرح اجمالی سه رویکرد در این زمینه می‌پردازیم: رویکرد «جدایی مفهومی و مصداقی اخلاق و سیاست» که به تباین اخلاق و سیاست معتقد است. رویکرد «وجود دو نوع سیستم اخلاقی؛ فردی و اجتماعی» که بر آن است که نباید اخلاق را به روابط فردی یا روابط بین فردی منحصر و نیز نباید حوزة حکومت و سیاست را از اخلاق خارج کرد و رویکرد «تقدم مصالح سیاسی در موارد اشتراک مصداقی اخلاق و سیاست» که معتقد است: بعضی اموری اخلاقی در قلمرو سیاست نمی‏گنجد و برخی امور مدیریتی، اجرایی و سیاسی در حوزة اخلاق نیست.