جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از روش­های تحقیقی در حوزه علوم، روش مطالعه تطبیقی یا روش مقایسه­ای است. در علم حقوق نیز پژوهشگران به این روش توجه گسترده­ دارند، اما در این مطالعات تاکنون ، اهمیت مطالعه حقوق تطبیقی از منظر اسلام بررسی نشده است. این مقاله بر آن است در این باره بحث کند و با توجه به ابواب معرفتی اسلام، از دو جنبه درون­دینی و برون­دینی، با رویکرد تحلیلی و توصیفی، به بررسی و مطالعه اهمیت مطالعه حقوق تطبیقی از منظر اسلام و مذاهب اسلامی می­پردازد.

انسان‌شناسی، پس از خداشناسی، یکی از محوری‌ترین مسئله نزد ادیان بوده ؛ زیرا مبنای آفرینش جهان و فرستادن پیامبران، برای انسان و هدایت او بوده است. برخی از مسائل مهم مربوط به انسان، بررسی چگونگی شأن و راه کمال اوست که در این نوشتار، به روش کتابخانه­ای، به ترتیب به این دو مهم پرداخته شده است. بررسی جایگاه انسان، بدین سبب اهمیت و ضرورت دارد که ادیان بر اساس بینش خود درباره آن، مراتب تکامل معنوی او را در رسیدن به سعادت نهایی ترسیم می‌کنند. در اسلام، انسان نه تنها از کرامت ذاتی برخوردار است، بلکه می­تواند با تلاش در مسیر خودسازی، کرامت والاتری را کسب کند. دین مسیحیت و یهودیت نیز انسان را دارای کرامت اولیه می­داند؛ با این تفاوت که معتقد است، به دلیل گناه اولیه، انسان از کرامت ذاتی دور می­شود، اما به ترتیب به واسطه مرگ فدیه وار مسیح و پیمان طور سینا و قوم بنی اسرائیل، دوباره صاحب کرامت می­شود. در دین زرتشت نیز ذات انسان، روحانی و دارای شأن و کرامت ویژه است. اسلام و دیگر ادیان الهی در ارائه راهکارهای دست­یابی به کمال، تا حدودی مشترک هستند که از میان آنها می­توان به ایمان و عمل صالح در اسلام، پیروی از شریعت موسی (ع) در یهود، ایمان به مسیح در مسیحیت و پیروی از مراحل شش­گانه کمال در زرتشت اشاره کرد.

عقل، هم در ساختن خشت خشت «بنای معرفت» و هم در کسب «معرفت دینی» نقش بی­بدیل در تاریخ تفکر شیعی داشته و دارد؛ زیرا بدون عقل و دخالت عقل در ساختن سازه­های معرفتی، ما کمتر قضیه­­ یقینی و معرفت­زا خواهیم داشت. عقل است که به واسطه او سنگ­بنای معرفت ریخته می­شود و سازه­های معرفتی شکل می­گیرد. در فهم معرفت­های دینی هم عقل در کنار کتاب و سنت، اجماع و شهود نقش بنیادین را ایفا می­کند.به همین دلیل، جریان­های علمی در عالم شیعی، بیشتر عقل­گراست. اندیشه­های فلسفی، کلامی، تفسیری، فقهی و اصولی که در بستر فکری و فرهنگی شیعی شکل گرفته اند، به استثنای اخباری­گری و مکتب تفکیک، در واقع عقل­گرایی اعتدالی، بدنه اصلی این اندیشه­هاست. بنابراین، بیشتر باورهای اعتقادی، ارزش­های اخلاقی و احکام عملی، در قرایت شیعی، بیشتر معقول و عقلانی­اند. هرچند در بدو تاریخ اسلام، به علت حضور معصومان(ع) به مقوله عقل اهتمام نمی­شد و تأملات عقلی را جدی نمی­گرفتند؛ چون معصومان(ع) تجسم«حقیقت» بودند؛ اما با غیبت معصومان(ع) نیازمندی به عقل و تأملات عقلی، در کنار «نص» شدت پیدا کرد و اکنون می­توان گفت عقل­گرایی اعتدالی، مشخصه بارز تشیع در تاریخ اسلام است.

اسلامی­سازی علوم، به سبب وجود برخی کاستی­ها و ناهمخوانی­­ها با دین، امروزه در فضای علمی، اهمیت بالایی دارد. ازاین­رو، هریک از اندیشمندان در صدد رفع این­گونه از نقص­ و ناسازگاری­ها بر آمده­اند. مبانی روش­شناختی علم، یکی از مهم­ترین مبانی علم است که در سرشت و سرنوشت آن اثر می­گذارد. در نوشتار حاضر، به اسلامی­سازی علوم از این منظر توجه شده و مسئله اصلی، این است که چگونه می­توان با لحاظ این مبانی، به اسلامی کردن علم دست یافت؟ در این نوشتار ، بعد از معرفی مهم­ترین مبانی روش­شناختی علم، یعنی تجربه­گرایی، روش کمّی و ریاضیاتی و طبیعت­گرایی روش­شناختی و اسلامی­سازی، در دو مرحله به کار رفته است. در مرحله اول، سعی بر آن بوده که این مبانی به­ویژه به تأیید متون دینی برسند که فقط دو مبنای اول چنین بودند و از این نظر می­توان گفت اینها اسلامی­اند. در مرحله دوم، مبنای دیگر را که به تأیید متون دینی نمی­رسد، با به رسمیت شناختن معرفت وحیانی و پذیرش تبیین دینی توسط علم، مشکل این مبنا نیز حل می­شود و در نتیجه، علم به لحاظ مبانی روش­شناختی، اسلامی خواهد بود.

علوم انسانی، به‌دنبال ساختار‌بندی کنش‌ها و موضع­گیری‌های انسان‌ها، فارغ از اراده و خواست فردی آنهاست. این علوم، طی دویست سال گذشته، پیشرفت‌های زیادی داشته، به‌گونه‌ای که امروزه همه‌ دانش­ها اعم از علوم فنی و تجربی و همه‌ تحرکات جامعه، مثل یک کالبد است که روح آن، علوم انسانی است. این علوم، جامعه را به سوی اهداف معیّن هدایت می‌کند که در برخی مواقع، با معیارها و مبانی قرآنی، ناسازگار است. قرآن کریم که هدایت­گر انسان­ها به سوی بهترین راه­هاست، باید مبنا و بنیان علوم انسانی قرآنی گیرد. لازمه این امر، داشتن منطقی برای استخراج و تدوین علوم انسانی قرآنی است. این مقاله به دنبال پاسخی برای این پرسش­هاست که مبانی و قواعد برداشت‌های «علوم انسانی قرآنی» از «متن قرآن کریم» چیست؟ آیا «روش‌های متعارف علوم انسانی» در «علوم انسانی قرآنی» کاربرد دارند؟ یافته‌های این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، نشان می‌دهد که تدوین «علوم انسانی قرآنی»، هم مبتنی بر دانستن «قواعد برداشت از متن قرآن کریم» و هم مبتنی بر «استفاده از روش‌های متعارف در علوم انسانی» است.

انسجام، یکی از معیارهای اساسی متنیت متن، به ویژه متن ادبی است. قرآن کریم به عنوان یک متن اثربخش و ماندگار، کاملاً از این معیار برخوردار است و تمامی سطوح انسجامی، اعم از سطح معنایی، واژگانی، آوایی، دستوری و.. نمود برجسته­ای در قرآن دارند و یکی از دلایل مهمتحریف نشدن قرآن و ماندگاری متن آن به همان شکل نخستین نیز ناشی از وجود انسجام و تناسب در الفاظ متن قرآنی است. آمدن صفات مزدوج در پایان برخی آیات، خود یکی از معیارهای انسجامی ویژه متن قرآن است که در سطوح مختلف انسجامی همچون معنایی، واژگانی و آوایی جای بحث دارد؛ چرا که این صفات، خود در انسجام­بخشی به آیه و در سطح کلی، در انسجام­بخشی به متن قرآن ،تاثیر شگرفی داشته است. ازاین­رو، پژوهش حاضر برآن است تا کارکرد انسجامی صفات پایانی آیات را در سوره­ مجادله که به طور چشمگیر و ویژه از این صفات برخوردار است، به روش توصیفی- تحلیلی بررسی کند و تأثیر این صفات مزدوج را در انسجام آیات نشان دهد. یافته­­های تحقیق نشان می­دهد که چینش واژگان در آیات و به طور خاص چینش صفات پایانی آیات، حکیمانه و با هدف خاصی انجام گرفته که ارتباط تنگاتنگی با انسجام معنایی و آوایی آن دارد و به هیچ روی، حذف یا جایگزینی یا تقدیم و تاخیر نمی­پذیرند؛ چرا که در این صورت، انسجام آیات چه به لحاظ محتوایی و چه ساختار لفظی آن، از بین خواهد رفت.