جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع اسلامی‌‌سازی علوم توسط متفکران اسلامی به منظور ریشه کن کردن بحران‌های فکری وعملی در جهان اسلام مطرح شده است .متناسب کردن علوم با شیوه ایی که موافق با تفکر اسلامی مسط باشد، از دغدغه‌های متفکرین اسلامی است. از این روی اسماعیل راجی فاروقی اندیشمند فلسطینی تلاش نمود که براساس آن به ارایه راه حلی در رفع مشکلات جهان اسلام بپردازد. وی حل مشکل را در اسلامی‌‌سازی علوم‌‌ می‌داند و بدنبال رسیدن به شیوۀ عملی آن است. سؤال این است که رویکردهای عملی برای اسلامی‌‌سازی علوم دراندیشه فاروقی چیست؟ روش مورد استفاده در این پژوهش‌‌‌‌، تفسیری تحلیلی است. یافته‌‌‌ها نشان‌‌ می‌دهد که آرای این متفکر مبتنی براصول اعتقادی ومبانی نظری مربوط به توحید، انسان‌‌‌شناسی ومسایل مختلف اجتماعی که توسط وی بیان شد، توانست در اندیشه او به صورت عملی تبلور یابد وبا ارایه راه حل عملی اسلامی‌‌سازی علوم در حل مشکلات جهان اسلام‌‌‌‌، تئوریزه شود. تجمیع ابعاد نظری وعملی این متفکر واستخراج گفتمان ویژه اسلامی‌‌سازی معرفت در راستای حل مشکلات جهان اسلام از نوآوریهای این پژوهش است .

آنچه بیش از همه در مسأله‌ی همگرایی جهان اسلام نیازمند ترمیم است، همانا «الاهیات همگرایی» است. زیرا جهان اسلام بنیان‌های الاهیاتی قدرتمندی دارد و جوامع اسلامی زیست‌جهان خود را طبق الگوی الاهیاتی برمی‌سازند و ازآنجاکه الاهیات رایج بیشتر واگرایانه است، لذا جهان اسلام به ورطه‌ی واگرایی افتاده است. بر این اساس، مسأله همانا بازنگری در الاهیات واگرایی رایج و تبدیل آن به «الاهیات همگرایی» است. بنابراین پژوهش حاضر در گام نخست با معضل امکان همگرایی روبرو است. بحث امکان همگرایی از خلال بررسی حقیقت همگرایی و امکان تفاهم قابل‌طرح است. چون ماهیت همگرایی قسمی تدبیر وحدت در کثرت است. قرینه‌ی این وضعیت در ساحت زبان برقرار است که طبق اقتضای حقیقت زبان و منطق تفاهم، کثرت گفتارها به وحدت درونی آن‌ها بازگردانده می‌شوند. بدین‌سان، امکان تفاهم با امکان همگرایی نسبت مستقیم دارد و با آن ملازم است. بخش منطق همگرایی می‌کوشد دامنه‌ی عام الاهیات همگرایی را روشن نماید و بحث الاهیات همگرایی به‌نحو خاص بر پایه‌ی سه اصل بنیادین اسلام پیش می‌رود: توحید، نبوت و معاد. لذا کوشش شد مهم‌ترین دلالت‌ها و الزاماتِ این اصول در نسبت با همگرایی به تحلیل درآید. در پایان، در پاسخ به دشواری‌های ممکنی که فرارویِ امکان تفاهم و الاهیات همگرایی قرار دارد، تلاش شد از خلال طرحِ «اخلاق همگرایی» پاسخ عملی بدان‌ها فراهم آید. اخلاق همگرایی معطوف به پرورش مهارت‌های شهروندان جهان اسلام، به‌ویژه مهارت‌های فکری، عقلانی و معنوی در راستای پذیرش مسئولیت همگرایی است.

صلح از موضوعات مطرح در جوامع انسانی به ویژه عصر حاضر‌‌‌‌ می‌باشد. اصول برقراری صلح در ابعاد مختلف همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه جامعه‌‌‌‌‌شناسی بوده و سازمان‌‌‌‌های مختلف جهانی به ارائه این مبانی پرداخته اند. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مهم‌‌‌‌‌‌ترین مبانی و روش‌‌‌‌های ایجاد صلح فرهنگی در نهج‌البلاغه پرداخته و‌‌‌‌ می‌تواند الگوی مناسبی برای فعالان این حوزه باشد. بر اساس یافته‌‌‌‌های پژوهش حاضر امیر المومنین (ع) چهار مبنا و اصل عملی ارائه فرموده و بر اساس هر مبنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ روش‌‌‌‌‌‌‌هایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ توصیه نموده است. مبنای اول «اصل عقلانیت» است و روش‌‌‌‌های مبتنی بر آن: انتقادپذیری؛ مشورت؛ مقابله با تعصب؛ و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مقابله با نادانی. دومین مبنا «اصل کرامت انسانی» است که روش‌‌‌‌های عدم استبداد و زورگویی؛ عدم شتاب در هنگام خشم؛ موعظه ورفع موانع پندپذیری؛ توجه دادن به حسن عاقبت؛ نکوهش قتل نفس؛ مدارا کردن همراه با قاطعیت؛ رعایت پیمان الهی میان مومنان؛‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نکوهش مکر ونیرنگ؛ پرهیز از دشنام دادن؛ نکوهش بزرگ‌طلبی؛ و عدم آزاررسانی حتی نسبت به مشرکان بر این مبنا تحقق‌‌‌‌ می‌یابد. بر اساس «اصل مشارکت» که سومین مبناست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ روش‌‌‌‌های شرکت در ادای حقوق یکدیگر؛ همدلی و توجه به آثار مثبت آن؛‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ایجاد حس مسئولیت؛ و آگاهی از امور ستمدیدگان استوار است. مبنای چهارم «اصل تعامل» است که روش‌‌‌‌های رابطه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مسالمت‌آمیز با مردم؛ دوری از شایعه و هشدار نسبت به ‌‌‌‌‌‌‌تأثیرپذیری از شایعه‌‌‌‌‌‌‌‌ها؛ و حسن ظن به دیگران مطرح شده است.

تحول و اسلامی­سازی علوم انسانی و استقلال فرهنگی و فکری، یکی از مهم­ترین اهداف و آرزوهای انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) بوده است؛ به‌طوری که بعد از پیروزی انقلاب، هم امام و هم مقام معظم رهبری و سایر متفکران و اندیشمندان انقلاب برای تحول و تغییر علوم انسانی تلاش­های فراوانی کرده­اند. مهم‌ترین پرسش این نوشتار این است که متفکران انقلاب اسلامی و به‌صورت خاص مقام معظم رهبری و ‌آیت‌الله مصباح یزدی چه راهکارها و راهبردهایی را برای بسط، تحول و ‌اسلامی‌سازی علوم انسانی مطرح کرده­اند. برای یافتن پاسخ این پرسش، با مراجعه به آثار و سخنان این دو اندیشمند اسلامی به این نتیجه رسیده­ایم که راهکارها و راهبردهایی را که این دو متفکر اسلامی برای تحول و اسلامی­سازی علوم انسانی مطرح کرده­اند به دو بخش تقسیم ‌می‌شود: راهبردهای بنیادی و علمی و راهبردها و راهکارهای عملی که با استفاده از روش تحلیلی‌ـ توصیفی این راهبردها و راهکارها تحقیق و بازخوانی شده است.

رسم استثمارگران و سلطه‌‌طلبان از آغاز بر این بوده است که همیشه از اهرم‌های فکری و فرهنگی در کنار اهرم‌های زور و مادیات، برای کنترل سلطه شدگان و توجیه و تثبیت رفتار سلطه طلبانه خود بهره بگیرند تا علاوه بر اقناع و همراهی اختیاری و حتی رضایت مندانه سلطه شدگان، بتوانند از این امر به عنوان توجیهی در مقابل پرسشگری وجدان‌های بیدار و قضاوت‌های عادلانه بهره ببرند.این اهرم‌های فکری و فرهنگی گاها در قالب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نظریه‌‌هایی مطرح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌شود که دارای مبانی انسان‌شناختی خاصی است که سلطه‌‌طلبان نه تنها هیچ داعیه‌‌‌‌‌ای برای آشکار ساختن آن نداشته بلکه برای جلوگیری از رسوا شدن با تلاشی عامدانه، سعی بر پنهان نگه داشتن آن نیز داشته اند. این مقاله با روش اسنادی وتحلیل محتوای تاریخی، به دنبال تبیین و ‌‌‌تقسیم‌بندی منطقی نظریات «جبر محور»‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ و تحلیل مبانی انسان‌شناختی آنها‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌باشد. پررنگ بودن ابعاد «من محوری»، «موجود برتر انگاری»ویا«موجود برگزیده انگاشتگی» از جمله محورهای اساسی این نظریات است که «حقیقت یابی» و حتی «حقیقت‌سازی» را که خصوصیت عنایت شده به «سلطه طلبان» از جانب «خدا » و یا «طبیعت » قلمداد کرده و با یک نگاه «انسان درجه دومی » و یا «غیر انسانی» به سلطه‌شدگان، سلطه‌گران را شایسته و یا بایسته رهبری و بهره‌مندی از کل منافع این عالم معرفی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌کنند.

این مقاله با هدف تحلیل مفهوم ‌‌‌‌ازخودبیگانگی، در آثار علامه جعفری انجام شده است؛ بدین منظور با تحلیل ‌‌‌‌ازخودبیگانگی و تشخیص سیر تاریخی آن در گسترة تاریخ فلسفه و سپس تبیین این مفهوم از نظر متفکر معاصر علامه جعفری که تفسیری مهم از نهج البلاغه از مهم‌‌‌‌ترین متون اخلاق فردی و اجتماعی است؛ سعی شده به ابعاد معضلات فردی و اجتماعی ‌‌‌‌ازخودبیگانگی بر اساس تفسیرهایی که از آموزه‌‌‌‌های قرآنی و اسلامی پرداخته شود. اینکه از نظر علامه جعفری علت ازخودبیگانگی دو نوع است و سبب دو نوع ‌‌‌‌ازخودبیگانگی منفی و مثبت‌‌‌ می‌‌گردد و بنابر این فرضیات و همچنین به راهکارهایی که در این زمینه توسط این متفکر در متون دینی به آن توجه شده و تعالی بخش انسان در شناخت خود و اصیل گردانیدن شکل فردی و اجتماعی خود است، بررسی شده و تفکر این دانشمند مورد پژوهش قرار گرفته شده است.