جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جان راولز و ریچارد مروین هیر در دیدگاه‌های فرا‌اخلاقی خود که به ترتیب با عنوان‌های: «اعتبارگرایی» و «توصیه‌گرایی» شناخته می‌شوند، از موضعی ضد واقع‌گرایانه به نقد دیدگاه سنتی درباره­ی عینیت پرداخته‌اند. هردو اندیشمند وجود حقایقی اخلاقی که مستقل از فاعل اخلاقی در عالم خارج وجود داشته باشد را انکار می‌نمایند؛ و با شهود‌گرایی به عنوان نماینده­ی این تلقی از عینیت مخالفت می‌ورزند. در عین حال این دو اندیشمند خود را معتقد به عینیت اصول اخلاقی معرفی می‌کنند. به اعتقاد آنان قابلیت صدق و کذب، تعمیم‌پذیری و امکان استدلال اخلاقی از شرایط لازم عینیت در اخلاق هستند و نظریات آنان این شرایط را برآورده می‌سازد. این شرایط در نظریه­ی راولز از طریق نقش کلیدی «بی‌طرفی» و «انصاف» و در نظر هیر با تأکید بر «فرض خویشتن در موقعیت دیگران» حاصل می‌گردد. بدین‌سان آنان برای گریز از «سوبژکتیویسم» از مفهوم دیگری از عینیت دفاع می‌کنند که ویژگی اصلی آن کلیت و همگانی بودن است؛ و در اندیشه‌های کانتی ریشه دارد. هر چند این دو دیدگاه ضد واقع‌گرایانه هستند اما نظریه­ی راولز شناخت‌گرایانه و توصیف‌گرایانه است و در مقابل هیر از نا‌شناخت‌گرایی و توصیف‌ناگروی دفاع می‌کند. هدف گفتار حاضر پژوهش در موارد تشابه و اختلاف این دو دیدگاه در موضوع عینیت در اخلاق است.

فیلسوفان اسلامی در خصوص رابطۀ انسان با جهان بر این باورند که انسان، عالم صغیر است و جهان، انسان کبیر.در این نگاه انسان عصاره و چکیدۀ جهان محسوب می­شودوجامعیت او به واسطۀ روح الهی و ملکوتی است که در او دمیده شده است.از بین فلاسفه ملاصدرا معتقد است که هنگامی که بدن انسان با حرکت جوهری به مرحلۀ «تسویه»رسید،استعداد و قابلیت لازم را جهت دریافت این نفخۀ الهی می­یابد و آن گاه روح الهی با تمامی اسماء و صفاتش، درحدّ استعداد و قوه، در ترکیب بدن انسان جلوه می­کند. بدین ترتیب، انسان به­عنوان خلیفۀ الهی، می تواند تمام حقایق کلی و جزیی عالم و خواص و اسماء آن­ها را بشناسد و بنا بر اتحاد عالم و معلوم، جهانی عقلانی شبیه جهان خارجی گردد. بر این اساس، مسألۀ اصلی در این تحقیق این است که آیا انسان در جهان است و موجودی از موجودات جهان محسوب می­شود یا جهان در انسان؟ چگونه جهان با تمام عظمت خود در انسان واقع می­شود؟ انسان با چه ویژگی می­تواند جهانی عقلانی گردد؟

ارزیابی موضوع تجرد و بقای نفس انسانی توسط سه فیلسوف نامدار به نام­های، ارسطو (384-322 ق.م)، ابن­سینا (370-428ه.ق) و ابن­رشد(595-520ه.ق)، مسئلۀ این مقاله را شکل می­دهد. تعارض و ابهاماتی که در برخی از آراء ارسطو در حوزه نفس دیده می­شود، منشأ اختلاف­نظر شارحان وی در این­باره شده است. افرادی همچون اسکندرافرودیسی (قرن­های دوم و سوم ق.م) و ابن­رشد قول به مادیت و فناپذیری نفوس فردی و ابن­سینا، تجرد و بقای آن را به ارسطو نسبت داده­اند. برخی از تعاریف ارسطو در باب تجرد و بقای نفس و نیز تأکید ارسطو بر بساطت نفس، بیانگر صحت دیدگاه ابن­سینا است نه دیدگاه ابن­رشد.ابن­سینا با تکیه بر عدم انقسام محلّ صور معقول و نیز بر مبنای پایۀ علم حضوری نفس به خود، تجرد نفوس فردی را اثبات می­نماید در حالیکه ابن­رشد بر مبنای آموزۀ وحدت عقل و رابطۀ عقل هیولانی و عقل فعال، قائل به تجرد نفوس فردی نیست.

مسائل اخلاقی در سه حوزة: فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی مورد بحث و بررسی قرار می­گیرد. فایده­گرایی یکی از دیدگاه­های مهم در حوزة اخلاق هنجاری است. جی. جی. سی. اسمارت یکی از برجسته­ترین فایده­گرایان عمل­محور بوده و اندیشه­ی وی تا حدّ زیادی متأثر از آراء سیجویک است. اسمارت بیشتر کوشیده است که به دو اشکال رایج علیه فایده­گرایی یعنی تعارض فایده­گرایی با شهودهای اخلاقی، و همچنین مشکل محاسبه­ی پیامدهای افعال پاسخ دهد. بدین منظور وی ابتدا اعتبار معرفت شناختی ِشهودهای اخلاقی را منکر شده و رویکردی ناشناخت­گرایانه اتّخاذ می­کند. همچنین در برخی موارد که انجام فعل فایده­گرایانه منجر به تعارض با شهودهای اخلاقی می­شود، به تمایز میان مقام نظر و مقام عمل متوسّل می­شود. وی برای رفع مشکلِ محاسبه از نظریة بازی­ها و کاربرد استراتژی مختلط، و نیز اصل موضوع امواج آبگیر بهره می­برد. در این مقاله پس از استخراج و تبیین مبانی نظری اندیشه­های اسمارت، به نقد و بررسی اشکالات مطرح شده بر دیدگاه وی و پاسخ­های ارائه شده او پرداخته شده است.

در این مقاله رابطه و نسبت پرسش‌گری با امر مقدس در منظومه‌ی فکری مولوی به شیوه­ی تحلیلی بررسی می­شود. در آغاز جهان‌نگری مولانا در رویکردی کلی در باب خاستگاه، جایگاه، حدود، توانایی و ویژگی‌های ترازهای معرفتی، و سپس جایگاه علوم، فنون، هنرهای بشری و شیوه‌های فلسفی و منطقی، و لزوم به­کارگیری و سودمندی موضوعات یاد شده نه تنها در زندگی دنیوی، حتی گاهی به عنوان وسیله‌ای برای رستگاری آن­جهانی بررسی می‌شود؛ هرچند مولوی در هرحال امتیاز غیرقابل­انکاری برای بینش و شهود عرفانی برآمده از خاستگاه وحیانی قایل است. در قلمروی امر مقدس مولوی ضمن اشاره به آسیب­ها و زیان­های به­کار­گیری دانش­های بشری در این ساحت، و لزوم سنخیت و مناسبت میان ابزار و موضوع مورد مطالعه­، به ناتوانی و ناکارآمدی پرسش‌گری در قلمروی امر مقدس و لزوم صبر و سکوت در ساحت قدسی و وحیانی انسان کامل (عقل کل) و قرآن کریم تأکید می‌ورزد که این دو نزد مولوی واسطه‌ای میان انسان و خدا و متصل به خاستگاه الهی قلمداد می‌شوند و از امتیاز مصونیت از خطا و اشتباه برخوردارند

فهم منطق، امکان منطق‌های جدید و همچنین فهم بنیادهای متافیزیک از لوازم فهم حقیقت زبان است. زبان همیشه به‌منزلة نظام نشانه‌ها و برای انتقال مفاهیم مورد تعریف قرار گرفته است. هیدگر یکی از متفکرانی است که نظری ویژه در این عرصه ارائه داده است. او در «وجود و زمان»، گفتار را یکی از اوصاف اگزیستانسیل دازاین می‌داند و معتقد است در گفتار، پیشاپیش، فهمِ در عالم بودن آشکار گشته است. هیدگر متاخر مسئلة زبان را به صورتی بنیادی‌تر مورد توجه قرار می‌دهد و معتقد است که زبان خانه وجود است و وجود خود را در زبان آشکار می‌کند. دازاین، مستغرق در گفتِ وجود است و وجود، خود را در گفتار دازاین می‌پوشاند. دازاین با ترس‌آگاهی می‌تواند به حقیقت زبان تقرب پیدا کند. گفتِ وجود، بنیاد زبان اصیل متفکران و هنرمندان بزرگ است که بنیاد تاریخ یک قوم را رقم می‌زند.

کلیات در طول تاریخ فلسفه یکی از مهم­ترین و بحث‌برانگیزترین مسایل بوده است. برخی تا اندازه‌ای به آن اهمیت داده‌ و که آن را وجه تمایز انسان از حیوان دانسته‌ اند و برخی دیگر آن را در حد یک نام تنزل داده‌اند. اهمیت این موضوع در ادوار مختلف تاریخ فلسفه متفاوت بوده، اما در دورۀ قرون وسطی بسیار بیش از سایر دوره‌ها به این موضوع اهمیت داده می شده است. لاک و پس از او، بارکلی که هر دو میراث‌دار فلسفۀ قرون وسطی نیز بودند، ناگزیر به این موضوع پرداخته‌ و نظریات بدیعی را در این باب ارائه کرده اند. این مقاله به بحث دربارۀ نظریات این دو فیلسوف اختصاص دارد. در ابتدا نظریۀ لاک و مشکلات آن و سپس آن نظریۀ بارکلی و نقاط قوت و ضعف آن بیان می‌شود و در ادامه، یک طریق میانه برای توصیف کلیات ارائه خواهد شد که جامع نظر هر دو فیلسوف و دربرگیرندۀ نقاط قوت هر دو خواهد بود.