جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیمای خداوند در هر فرهنگ و تمدنی به‌گونه‌ای خاص ترسیم شده‌است. این تصویر از خدا که زاییدۀ باورها و عقاید خاص یک مکتب یا اندیشه است به‌صورتی مستقیم در افکار و اعمال افراد و نیز ساخت ایدئولوژی و جهان‌بینی آنها تأثیر‌گذار است. تلاش ما در این نوشتار بر این خواهد بود تا به بررسی و مقایسه تصویر خداوند در نگاه دو حکیم مسلمان یعنی "ناصرخسرو قبادیانی" و "سنایی غزنوی" بپردازیم تا از این رهگذر بتوانیم نقاط افتراق و اشتراک این دو اندیشمند را دریابیم و آنگاه به تجزیه‌و‌تحلیل عوامل مؤثر بر این طرز تلقی‌ها بپردازیم.

«دهر» معّرب کلمۀ زمان و معادل روزگار است. اصطلاح دهریون در اواخر دوره­ی ساسانی، ازسوی اعراب مسلمان به پیروان آیین زروانیسم (Zorvanism)1 اطلاق شده‌است. این تفکر اعتقادی، کیشی انحرافی از دین زرتشتی بوده که با پیراستن عناصر اسطوره‌ای و ماورائی، به مبدأیی مطلق به نام زُروان (Zorvan)2 قائل شده‌است. دراین دیدگاه وحدت‌انگار، زروان همان زمان مطلق و ازلی است که به‌عنوان خالق همه­ی پدیدارهای عالم به‌شمار می‌رود. براین‌اساس، تفکر دهری‌گری با نفی روز رستاخیز و سلب اختیار از انسان، تفکری جبرانگار و الحادی محسوب شده که از جهت طبیعت‌گرایی و انکار عوامل ماورایی، با تفکر مادّه‌باوری قابل مقایسه خواهد بود.

مسئلة ذومراتب‌بودن ایمان از مسائل مهم مبحث ایمان است و در اندیشة دینی قرآن جایگاه خاصی دارد. این مسئله که منبعث از آیات قرآنی است در تفسیر "ملاصدرا" (۹۷۹-۱۰۵۰ق/ ۱۵۷۱-۱۶۴۰م) نیز مورد توجه قرار گرفته‌است. ملاصدرا در این زمینه انقسامات مختلفی از ایمان را در مواضع مختلف بیان می‌کند، لیکن این تحقیق عهده‌دار بررسی روش‌شناختی و منسجم این مسئله بوده لذا به تحلیلی نظام‌مند که مبتنی بر نظریة ملاصدرا در بارة ماهیت ایمان است می‌پردازد. نظریة ملاصدرا در ماهیت ایمان، نظریه‌ای معرفت‌گرایانه است و اصالت را در ایمان به علم و معرفت می‌دهد. بر‌این‌اساس تحلیل مراتب ایمان، تحلیلی معرفت‌محورانه را می‌طلبد. مطابق تحلیل معرفت‌محورانه، نخستین مرتبة ایمان که ایمان لفظی است، فاقد عنصر اساسی معرفت بوده و اطلاق ایمان بر آن، اطلاق مجازی است و تنها مفهوم فقهی اسلام بر آن حمل می‌گردد. مرتبة دوم که از آن به ایمان تقلیدی تعبیر شده‌است ایمان عوام است که دارای درجه‌ای از معرفت است که به آن اعتقاد گفته می‌شود و آن معرفتی تقلیدی است که مشروط و تبعی است و در‌صورتی که منجر به عمل گردد دارای حقیقت ایمان است. مرتبة سوم، مرتبة ایمان برهانی است که ایمان خواص است و واجد معرفت یقینی است لیکن یقین آن در حد «علم‌الیقین»، نخستین مرتبة یقین، است. مرتبة چهارم، مرتبة ایمان کشفی است که خود دارای دو مرتبة «عین‌الیقین» و «حق‌الیقین» است. که به خواص خواص مؤمنان و اخصین از ایشان اختصاص دارد.

«معنا» در اندیشة "ابن‌عربی"، حقیقتی کلی و مشترک میان مراتب معنایی یک واژه است. هر واژه مراتبی را از معنا دارا است که به صورت حقیقی بر همة آنها صدق می‌کند. این حقیقت مشترک، روح واحد حاکم بر معانی یک واژه را شکل می‌دهد. این نظریه، بر آیات الاهیاتی قرآن (آیات ناظر به اوصاف خدا) تطبیق می‌کند و براساس آن، نسبت محمولات این آیات به موضوع آن یعنی خدا، حقیقی و خالی از مجاز است. محمولات تشبیهی آیات الاهیاتی، پس از انصراف معنا از عوارض ناسوتی و امکانی، به خدا نسبت داده می‌شوند. در فهم این نظریه، مباحث هستی‌شناسانه ابن‌عربی بسیار مهم می‌نماید. این نظریه، در فهم و تفسیر متون الاهیاتی قرآن تأثیرگذار است. هدف این نوشتار، تبیین نظریة ابن‌عربی در باب ماهیت معنا جهت معناشناسی محمولات الاهیاتی قرآن و ارائة ثمرات عملی این نظریه است

در پی تدوین آموزة «برهان صدیقین» و نگرش به ساحت واجب­الوجود از رهگذر وجود صرف که اولین­بار توسط "ابن سینا" پی­ریزی شد (شیرازی، 1378،ج6،ص27)، حکمای بزرگی بدین مهم پرداختند و تقریرهای گوناگونی از آن عرضه داشتند. بزرگ حکیم جهان اسلام، "صدر الدین محمد شیرازی" با وصول به اصل اصالت وجود و جعل وجود به تقریری نو از آن دست یازید. تقریر وی که بر بنیاد وحدت تشکیکی وجود بنا نهاده شده بود، بعدا توسط شارحانش از حوزۀ وحدت تشکیکی به وحدت شخصی توسعه یافت و قرائت­های بدیعی از آن عرضه شد. عارف حکیم "آقا محمدرضا قمشه­ای" از زمرۀ این حکما است که با بهر­ه­وری از مبانی عرفانی "ابن عربی" و شارحانش به قرائتی نو دست یافته است، نوشتار حاضر کوششی جهت بازنمایی دقیق فلسفی این تقریر است و در پی تقریر آن در صدد است که به وجوه خلل آن بر بنیاد دستگاه تشکیکی حکمت صدرایی اشاره کند.

تصور قالبی از رسانه‌های جمعی این است که رسانه‌ها، ابزاری برای ارسالِ اخبار و توسعۀ ارتباطات هستند که کارکردشان اطلاع‌رسانی، سرگرمی و اشاعۀ کدهای اخلاقی برای مردم است. در این مقاله، عمدتاً با تکیه بر دیدگاه‌ها و رهیافت‌های "هایدگر" و "مارکس" دربارۀ تکنولوژی، به ارایۀ تحلیلی از صنعت رسانه و رابطۀ آن با تبلیغات خواهیم پرداخت که این تصور را زیر سؤال برده و نشان می‌دهد که صنعت تبلیغات، مستلزم نوعی نگاه خاص به عالم است که ملزومات و پیامدهای فلسفی خاصی خواهد داشت و رسانه در دنیای جدید، از نظر ساختاری به شکلی به‌وجود آمده‌است که تحت‌تأثیر مناسبات اجتماعی، به‌صورت یک ابزار تبلیغاتی عمل می‌کند.