جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جریان شناسی سیاسی- اجتماعی عرصه‌ای است برای شناخت امر سیاست و روابط سیاسی دربستر رقابت، تضاد و نزاع در حوزه تاریخ، سیاست و جامعه. چهارده قرن قبل انقلاب دینی توسط جریان فکری اسلامی در مدینه ایجاد شد که باعث ایجاد یک تمدن در برابر تمدنهای آن روز دنیا شد. 14قرن بعد، انقلاب دیگری با همان مبانی در ایران رخ داد. در فراز و فرود این دو انقلاب جریانهایی نقش داشتند که این پژوهش به تشابه این جریانها و اشتراکات فکری آنها می‌پردازد. سؤال تحقیق:در انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی چه جریانهای فکری نقش آفرینی کردند و تشابه این جریانها در دو انقلاب چیست ودارای چه اشتراکات فکری بودند؟ یافته‌های تحقیق با روش تحلیلی توصیفی پاسخ می‌دهد؛ در دو انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی چهار جریان مهم نقش آفرینی کردندکه عبارتند از: جریان اسلام‌گرا، جریان چپ، جریان ملی‌گرا، جریان سلطنت طلب؛ که تشابه جریانی دو انقلاب در فراز و فرود همانند هم هستند و به لحاظ مبانی فکری اشتراکات زیادی مانند، اعتقاد به حکومت اسلامی بر محوریت ولایت از سوی جریان اسلامگرا؛ تفکیک دین از سیاست از سوی جریان ملی‌گرا؛ نفی دین و مبارزه با دین توسط جریان چپ؛ و اعتقاد به حکومت سلطنتی توسط سلطنت طلبان و.......وجوددارد.

یکی از آثار انقلاب اسلامی ایجاد خودباوری علمی در بین ایرانیان و سایر مسلمانان است که توانسته در کشورهای اسلامی این اندیشه را به وجود آورده است که می‌توانند در عرصه‌های علمی، فکری و تکنولوژی مولد باشند و تولیدات علمی داشته باشند. این امر تولید دانش و پیشرفت تکنولوژی را که قدرت‌های بزرگ در انحصار و اختیار خود قرار داده ‌بودند از انحصارگرایی در می‌آورد. پژوهش حاضر با روش تجربی توصیفی از نوع همبستگی انجام شده است. در این پژوهش پرسشنامه پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی تدوین گردیده و با استفاده از روش تحلیل عامل اکتشافی مؤلفه‌های آن استخراج و سپس ارتباط همبستگی آن با خودباوری علمی بررسی گردید. جامعه آماری این پژوهش دانش‌پژوهان جامعه‌المصطفی العالمیه و دانشجویان دانشگاه قرآن و حدیث بود. تعداد ۱۳۲ نفر به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب گردید. ابزار پژوهش حاضر شامل پرسشنامه محقق ساخته پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی (۱۸ گویه) و پرسشنامه محقق ساخته خودباوری علمی (۲۳ گویه) بود. داده‌‌ها با روش تحلیل عامل اکتشافی، همبستگی و رگرسیون و با استفاده از نرم افزار spss تحلیل شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی شامل چهار عامل آشنایی، پذیرش، تحقق و تلاش است. گویه‌ها بر روی این چهار عامل بارعاملی معنادار نشان می‌دهد. همچنین پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی با خودباوری علمی ارتباط مثبت و معنادار دارد. پای‌بندی به اهداف انقلاب اسلامی و مؤلفه‌های آن به صورت معنادار، خودباوری علمی را پیش‌بینی می‌کند. یافته‌ها با استفاده از اندیشه‌های امام خمینی‌ره و امام خامنه‌ای‌حفظه‌الله در زمینه خودباوری علمی تبیین شد.

این پژوهش با هدف بررسی نقش انقلاب اسلامی در رشد و پیشرفت روان‎شناسی اسلامی انجام شده است. روش به‌کاررفته در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. برای این منظور، ابتدا زمینه‎های تاریخی و پیشینه روان‌شناسی اسلامی در دیگر کشورها مورد بررسی قرار گرفت. در واقع، پیشینه پژوهش روان‎شناسی اسلامی به دهه‎های 1960 تا 1970 میلادی و جریان اسلامی‎سازی علوم انسانی در پاکستان، مصر و مالزی برمی‌گردد. بااین‎وجود، نقش انقلاب اسلامی در رشد و تحول روان‎شناسی اسلامی بسیار چشمگیر بوده است. در این پژوهش نقش انقلاب اسلامی بر روان‎شناسی اسلامی در پنج محور انگیزشی، حمایتی/ تسهیل‌گر، آموزش، تولید محتوا و بین‌المللی دسته‎بندی شده است. همچنین، فعالیت‌ها و جهت‎گیری‎های نظری در ارتباط با روان‎شناسی اسلامی از ابتدای انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و سرانجام، شش مرحله از هم متمایز، و دغدغه اصلی پژوهشگران در هر مرحله مشخص گردید.

موضوع همگرایی و احیای تمدن اسلامی از مقولاتی است که امروزه از دغدغه ها و موضوعات مهم عالمان و متفکران معاصر محسوب می شود. . این موضوع در واقع دربرگیرنده چالش‌ها و مسائل بسیاری است که برای رسیدن به همگرایی در امت اسلامی باید به آن‌ها پرداخت.تبیین و تحلیل توصیفی اندیشه های تمدنی حضرت آیت الله امام خامنه ای در زمینه موانع و اسیبهای همگرایی امت اسلامی به عنوان شخصیت اسلامی – انقلابی اثر گذار جهان معاصر مسأله این پژوهش است. در این نوشتار، پس از مفهوم شناسی دو واژه تمدن و همگرایی سعی شده است با رویکرد توصیفی و با استناد به منابع و بیانات ایشان ، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که مهم ترین موانع و آسیب های همگرایی از دیدگاه ایشان در تمدن نوین اسلامی چیست؟ نتایج حاصل از مطالب این پژوهش نشان می دهد که از نظر ایشان، تقلید کوکورانه از سبک غربی، اتخاذ رویکرد سطحی گرایی و تحجر، کج فهمی‌ها و بی‌اطلاعی‌ها، غفلت از تربیت نسل نخبه انقلابی، رواج ظلم و ستم در میان جامعه، ملی‌گرایی افراطی در امت اسلامی، دامن زدن به اختلافات مذهبی، ایجاد تنبلی و کسالت در بین آحاد جامعه، و قانون گریزی و واگرایی از قانون، از مهم ترین موانع و آسیب‌های اصلی و عمومی تمدن نوین اسلامی هستند.

انقلاب اسلامی ایران یکی از مهم‎ترین پدیده­های دهه­های پایانی قرن بیستم بود که با رویکرد و گفتمانی دینی، نگرش مادی‎گرایانه حاکم بر نظام بین‎الملل را به چالش کشید و یک گفتمان تمدنی جدیدی را در سطح جهان مطرح نمود که منشأ دستاوردها و تحولات گسترده‎ای در جامعه ایران، جغرافیای جهان اسلام و در گستره جامعه بین‎الملل گردید. این گفتمان تمدن‎ساز دارای شاخصه­هایی است که تبیین آنها ضرورت دارد. براین‎اساس، مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به دنبال پاسخ‎گویی به این سؤال است که: گفتمان تمدن‎ساز انقلاب اسلامی دارای چه شاخصه‎هایی است و چه تأثیری در بازسازی تمدن اسلامی دارد؟ یافته‎های تحقیق نشان می‎دهد که گفتمان تمدن‎ساز انقلاب اسلامی با شاخصه‎هایی از جمله حاکمیت الهی و اسلام ناب محمدی، تأکید بر وحدت و هم‌گرایی اسلامی، استکبارستیزی، عدالت‌خواهی، مردم‎سالاری دینی، و عقل‎گرایی و عقل‎ورزی در مقابل قشری‎گری، تأثیر تعیین‎کننده‎ای در بازسازی تمدن اسلامی داشته و به‎عنوان پلی میان گذشته تاریخ اسلام و آینده تمدن اسلامی محسوب می‌شود که نقش عینی و اجتماعی دین را احیا کرد.

وجه به معارف و علوم انسانی به مدد مؤلفه‎های فرهنگ بومی، در خلق و تحکیم جامعه، نقش بسزایی داشته و از این جهت پیوند وثیقی با سیاست‌ها و راهبردهای فرهنگی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی - تحقیقاتی دارد. با توجه به چنین وظیفه و جایگاهی‌، یکی از راهبردهای اصلی هر نظام سیاسی، پایه‎گذاری یا بازتولید دستگاه فکری در حوزه علوم انسانی است که با توجه به اهداف و آرمان‌های کلان جامعه و با الهام از جهان‎بینی و خرد جمعی، به تبیین و ترسیم راهکارهای بلندمدت کشور پرداخته و سایر نهادهای دست‎اندرکار اداره امور را تغذیه فکری نماید. با ملاحظه واقعیات جاری و حاکم بر جامعه و به‌ویژه برنامه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در ایران، به نظر می‎رسد آن‎طور که شایسته است، دستگاه تولید علم در حوزه‎های مختلف علوم انسانی، کارآمدی لازم را نداشته و این آفت ناشی از عدم شناخت نیازهای جامعه و مقتضیات بومی و همچنین سیطره ترجمه بر تولید متون علمی و تناقض بین عمل و نظریه در حوزه علوم انسانی و ضعف تئوریک در گرایش‌های علوم انسانی است. در این راستا یکی از راهبردهای مورد نظر برای پویایی و بازتولید یک نظام علوم انسانی جامع‎نگر و مترقی متناسب با مقتضیات زمان، بومی‎سازی یافته‎های علوم انسانی از طریق انطباق تئوری‎ها و تحقیقات با مسائل و مشکلات و بر پایه فرهنگ خاص کشور باشد. در این راستا نگارنده در این مقاله بر آن است تا ضمن معرفی روش تحلیل گفتمان، به بومی‌سازی آن (سازگاری / عدم سازگاری و میزان انطباق) در جامعه ایران بر مبنای اندیشه سیاسی اسلام بپردازد.

جهان اسلام در دوره مدرن در برابر تمدن غرب به قهقرا رفته و در موضع انفعال قرار گرفته است. این وضعیت به دلیل ماهیت چندبعدی و ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ­اش، بحران تمدنی نامیده شده است. از سوی دیگر، در دورهٔ معاصر در سطح فردی و اجتماعی، تلاش­های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زیادی برای برون رفت از این بحران تمدنی صورت گرفته است. یکی از این تلاش­ها شکل­ گیری و تدوین گفتمان انقلاب اسلامی است که نماد جنبۀ نظری انقلاب اسلامی در ایران بوده و به‌عنوان یک پروژهٔ تمدنی قابل طرح است. بنابراین، این پرسش که گفتمان انقلاب اسلامی برای رهایی جهان اسلام از هژمونی تمدنی غرب، دارای چه ظرفیت­هایی است، اهمیت پیدا می‌کند. به نظر می‎رسد گفتمان انقلاب اسلامی از آنجا که حاوی مؤلفه هایی چون معنویت، آزادی‎خواهی و عدالت است، با دیالکتیک نظر و عمل و بازتولید خود در این فرایند، می‎تواند راه حلی واقع بینانه برای رهایی جهان اسلام از هژمونی تمدنی غرب ارائه دهد. مقالۀ حاضر اکتشاف امکانات نهفته در گفتمان انقلاب اسلامی برای جهان اسلام و نحوه تحقق آن را هدف خود ساخته، این موضوع را با استفاده از چارچوب مفهومی هژمونی و به ‎کارگیری روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه که در صورت تحقق گفتمان انقلاب اسلامی در ایران به عنوان یک مدل عینی، امکان الهام‌بخشی آن به جهان اسلام وجود دارد، دست یافته است.

اقتدار ملی از مسائل مهمی است که نظام‎های سیاسی به دنبال کسب و گسترش آن هستند و پرداختن به عناصر و مؤلفه های آن در جوامع اسلامی از منظر آموزه های دینی، از مباحث اجتناب ناپذیر تلقی می‎گردد. بنابراین، مقاله حاضر به دنبال پاسخ‎گویی به این سؤال است که از منظر قرآن و نهج البلاغه، اقتدار ملی دارای چه مؤلفه ‏های فرهنگی سیاسی است؟ طبق بررسی های صورت گرفته، علی‎رغم دیدگاه خنثی و یا بدبینانه به آموزه ‏های دینی مبنی بر عدم وجود گزاره های سیاسی حاکمیتی نظیر اقتدار ملی در قرآن و یا دیگر متون دینی از جمله نهج البلاغه، با مراجعه به این متون درمی بابیم که در این متون پیرامون مسائل سیاسی از جمله اقتدار ملی و مؤلفه ‎های آن، گزاره های قابل توجهی وجود دارد و براین اساس، از منظر قرآن و نهج البلاغه، مؤلفه های فرهنگی اقتدار ملی شامل مواردی نظیر ایمان و باور به معنویت، استقامت در مسیر حق، عدالت اجتماعی، علم و دانایی، اتحاد و تعاون، اعتدال و میانه روی و مؤلفه های سیاسی اقتدار ملی شامل مواردی همچون قدرت سیاسی، سیره حکومتی مردمی، رهبری مقتدر، ایجاد امنیت و شایسته ‏سالاری می‎شود. در این مقاله، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

انقلاب اسلامی ایران، به عنوان یکی از رخدادهای بزرگ قرن بیستم ، نقطه عطف مهمی در تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی معاصر است که تاکنون از ابعاد و زوایای مختلف مورد تحلیل قرار گرفته است. بررسی مبانی قرآنی گفتمان انقلاب اسلامی و مقایسه آن با گفتمان تمدن لیبرال غربی، موضوع این پژوهش است. در این مقاله با بهره‎گیری از روش توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع علمی، تلاش شده است، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که مبانی قرآنی گفتمان انقلاب اسلامی به چه ترتیب بوده است و چه تفاوتی با گفتمان لیبرالیسم دارد؟ نتایج حاصل از مطالب این پژوهش نشان می‎دهد که گفتمان انقلاب اسلامی، با رویکرد به احیای معنویت و دین‎گرایی در دنیای مملو از مکاتب مادی، شرایط جدیدی را مبتنی بر مبانی الهی و قرآنی شکل داده است که عبارت‌اند از: خدامحوری، عقل محوری، ولایت محوری، دین محوری و نگرش جامع به حیات بشری و سرنوشت او. این گفتمان، ضمن گشودن دریچه ای از قدرت معنویات و باورهای دینی به دنیای معاصر متفاوت از مبانی نظام فکری سیاسی لیبرالیسم که با تفکرات الحادی، خداگریزی و انسان محوری بر جهان استیلا یافته بود، دوره‎ای متفاوت از ادوار گذشته را ترسیم کرد و با تشکیل و تداوم حکومت اسلامی بر پایه معیارهای فرهنگ دینی و اسلامی، مسلمانان را به آغوش اسلام بازگرداند و در نتیجه، ارائه مدل بدیل در برابر مدل سیاسی حاکمیت غرب در جوامع اسلامی را ممکن ساخت و همین امر چالش های جدی را برای نظام سلطه و فرهنگ لیبرال- دمکراسی غرب فراهم آورد.

جهاد تبیین مرکب­ واژه ­ای است که نخستین ­بار از سوی مقام معظم رهبری برای جهت­ دهی به مقابلهٔ­ آحادِ مکلّفان با جنبش خصمانه­ رسانه ­ای دشمن در غبارآلود کردن اذهان پیرامون حقایق اسلام و انقلاب اسلامی، به ­کار رفته و علی‌رغم تدوین مقالات در تبلور گستره­ مصادیق و آثارِ ژرف آن، همچنان مبانی و ملزوماتِ آن از منظر فقه چندان هویدا نیست. به جهت آنکه تحقیقی موسّع و یکپارچه در این­باره صورت نگرفته است، پرسش از مبانی فقهی جهاد تبیین و ملزومات آن، مسئله­ ای است که نیازمند کاویدن تا مرحله پاسخی درخور است. وجوب حفظ کیان اسلام و حفظ انقلاب اسلامی و همچنین حفظ سیادت و علوّ نظام اسلامی و حکم حاکم، از جمله دلایلی است که ضرورت و بایستگی جهاد تبیین بر آن مستند است. عمل به این بایسته، با تکیه بر منابع فقهی، ملزوماتی دارد که همواره باید مطمَح­نظر مکلّفان عرصه تبیین باشد. این تحقیق با هدف شناخت حدود و ثُغور ادله و تحلیل مبانی فقهی جهاد تبیین و ملزومات آن انجام شده و نیل به این مَقصد در سایه توصیف و تحلیل گزاره­ های فقهی با گرد­آوری داده­ های کتابخانه­ میسّر است که نتیجه آن، انعکاس مبانی و ملزومات فقهی جهاد تبیین در کارزار جنگ رسانه­ ای دشمن است.