جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«مشروعیت سیاسی» به عنوان مهمترین مسألة کلام سیاسی است. نظریة «قهر و غلبه» یکی از دیدگاه‌های مشروعیت در کلام سیاسی اشاعره و اهل حدیث به حساب می‌آید؛ بر اساس این دیدگاه، در صورتی که شخصی از طریق اعمال زور و غلبة بر دیگران، قدرت را به دست گیرد، امامت و حکومت وی دارای مشروعیت خواهد بود. مقالة حاضر به تبیین تاریخی دیدگاه متکلمان اشاعره در باب قهر و غلبه و همچنین بیان ادلة ایشان در اثبات این دیدگاه و نقد آن می‌پردازد. بر این اساس، سؤالات اساسی تحقیق این است که مراد از دیدگاه قهر و غلبه چیست؟ ادلة اشاعره و اهل حدیث بر اثبات مشروعیت از طریق قهر و غلبه چیست و چگونه ارزیابی می‌شود؟ این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع معتبر کلامی، حدیثی و تاریخی اهل سنت و جماعت، به تحلیل مسائل فوق پرداخته و به این نتیجه رسیده است که اصل دیدگاه و ادلة ایشان با اشکالات اساسی همچون حجیت عمل صحابه، عدم تفکیک میان مشروعیت سیاسی و وظیفة مردم، کاشفیت قهر و غلبه از رضایت الهی، پارادوکسیکال بودن قهر و غلبه و همچنین آیات و روایات دالّ بر ضرورت مقابلة با حاکم ستمگر مواجه است.

جامعه اسلامی در رویارویی با مسئله جانشینی پیامبر  رویکردهای متفاوتی برگزیده‌اند. برخی به «امامت منصوص» باورمند بوده و دسته‌ای دیگر معتقدند که جانشینی ایشان به مردم واگذار شده است. از جمله مستندهای گروه نخست، گزاره دعوت حضرت محمد  از قبیله «بنی عامر بن صعصعه» در دوره مکی است. بر اساس گزارش منابع تاریخی پیامبر  در پاسخ قبیله مذکور که واگذاری جانشینی آن حضرت را، شرط پذیرش اسلام خود قرار دادند، بر پیشوایی الهی تاکید نمود. این نوشتار با سنجش گزارش یاد شده بنابر مبانی رجالی اهل سنت، با روش نقد بیرونی و درونی میزان اعتبار این نقل را کاوش می‌نماید. بر اساس یافته‌های پژوهش، افزون بر توثیق راویان، از سوی عالمان اهل سنت تضعیف‌هایی نیز بیان گردیده که بنابر مبانی رجالی اهل تسنن در نقد آن‌ها کارساز نیست، محتوای آن نیز با قرآن، روایات نبوی و عقل سازگار است. از این رو گزارش مورد بحث معتبر است؛ و بر اساس آن اهتمام نبوی بر بیان امامت الهی قابل اثبات است.