جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامت شیعی به سبک‌های متفاوتی تبیین شده است که گاه دستمایۀ نظریه‌های نادرستی در سه ساحت تاریخ تفکر امامیه، اندیشۀ امامت و رجال‌شناسی می‌شود. شناخت نظریۀ امامت از دیدگاه متهمان به غلو، راه صائب‌اندیشی در این سه ساحت را هموارتر می‌نماید. با واکاوی و چیدمان قطعات باورهای امامتیِ این بخش از اصحاب، روشن می‌شود که آنان تحت آموزش‌های ائمۀ اطهار اندیشۀ منسجمی از امامت را در سطحی بالاتر ارائه نموده‌اند و همین نگاه از زمینه‌های اتهام آنان به غلو شده است. در این اندیشه، قلمروِ امامت شامل همۀ هستی و همۀ موجودات است و جایگاه امامت، زمامداری دین، هدایت و مدیریت جامعۀ انسانی، انتظام جهان تکوین و مهتری در قیامت به اذن و اعطای خداوند می‌باشد. این گروه، ویژگی‌های اصلی امام را انتصاب خداوند، علم ویژه، عصمت و افضلیت می‌دانند و افزون بر این صفات، به فضائلی چون خلقت نوری در عوالم پیشین، ارواح ویژه، خلقت مادیِ برتر، ولایت تکوینی و تشریع احکام برای امام معتقدند. آنان در مبحث تولیت و انتقال امامت، به تبیین سه مؤلفۀ اساسیِ انتقال امامت در فرایندی ویژه، معرفی راه‌های تشخیص امام و تعیین مصادیق امامان دوازده‌گانه پرداخته‌اند. در این اندیشه، وظایفی برای پیروان در قِبال امام تعریف شده است و امام نیز مسئولیت‌هایی در قِبال پیروان خود دارد. هم‌چنین پذیرش ولایت امام، آثار گوناگونی برای پیروان در این جهان و آخرت دارد. آنان معتقدند، امامت در این جهان با استقرار حکومت حضرت مهدیعج و پدیدۀ رجعت و در آخرت با ظهور مقامات امام به اوج شکوه و اهداف خود خواهد رسید. متهمان، با این‌که به امامتی متفاوت و برتر باورمندند، خود را در مسائل امامت از باورهای غالیانه دور نگاه داشته‌اند. در‌ نتیجه اتهام غلو دربارۀ آنان، غلو در اتهام است.

فهم واژۀ «مولی» به‌عنوان محور خطبۀ غدیر و برترین دلیل روایی شیعه بر امامت علیع، علاوه بر تحلیل ادبی و تبادر لفظی، بر دانستن شواهد مختلف و توجه به سیاق خطبه استوار است. با این‌که شواهد درون‌متنی خطبه در فهم معنای «مولی» نقشی محوری دارند، اما کمتر مورد بحث و کاوش سندی قرار گرفته‌اند. یکی از این قرائن مهم که دلالت واژۀ «مولی» را روشن می‌سازد، عبارت «أ لست أولی بکم من أنفسکم» است که پیامبر اکرمصل پیش از بیان «من کنت مولاه فعلی مولاه» فرموده است. از این فقره، در اثبات معنای «اولی به تصرف» برای واژۀ «مولی» و در‌نتیجه، امامت حضرت علیع استفاده شده است. تمرکز برخی نویسندگان متعصب معاصر بر انکار این قرینه و شبهه‌سازی در این زمینه، اهمیت این بحث را دوچندان می‌سازد. در این پژوهش، پس از بیان توضیحاتی راجع‌به جایگاه اثبات تواتر در یقین به صدور روایت، استمرار شرط اصلی تحصیل تواتر، یعنی تعدد طرق در همۀ طبقات، بر اساس دیدگاه علمای حدیث اهل‌سنت در طبقات راویان فراز «أ لست أولی بکم من أنفسکم» مورد بررسی قرار گرفته است. اثبات وجود هفده صحابی در طبقۀ اول و ده‌ها راوی دیگر در هر‌یک از دیگر‌طبقات این روایت، احتمال هر‌گونه تبانی بر جعل این عبارت را منتفی ساخته است. هم‌چنین روشن شد که از نظر دانشمندان فریقین، در این روش نیازی به بررسی سندی و اثبات وثاقت تک‌تک راوایان نیست. بر این اساس، برای نخستین بار صدور این فراز بر اساس منابع اهل‌سنت از طریق تطبیق ضابطۀ تواتر و تبیین اعتراف فریقین به صحت آن، اثبات شده است.