خلق در کلام اسلامی | کتابخانه مجازی الفبا

ماتریدی , ابو منصور محمد بن محمد Abu Mansur al-Maturidi (موسس مکتب کلامی ماتریدی، متکلم، ، أصولی، فقیه، مفسر قرآن، حنفی) , 238؟. ماترید، سمرقند، ازبکستان(خراسان بزرگ=ماوراءالنهر) 333ق./945م. سمرقند، ازبکستان(خراسان بزرگ=ماوراءالنهر)
وراق, حارث (متکلم معتزلی، مولف کتاب حدوث العالم و الادلة علیها)
ابوالهذیل علاف , محمد بن هذیل (فیلسوف و متکلم معتزلی), 130تا 135ق.بغداد،عراق 226تا235ق.سامرا،عراق
نظام , ابواسحاق ابراهیم بن سیار (فیلسوف معتزلی، خواهر زاده ابوهذیل علاف) , 160؟ق.بلخ،افغانستان (بصره،عراق) 221ق.بغداد،عراق
ابوسهل‌ هلالی‌, بِشْرِ بْن‌ِ مُعْتَمِر (متکلم معتزلی), 210 ق
سلمی, معمر بن عباد (متکلم معتزلی بصری), 215ق.
ابوالقاسم کعبی بلخی, عبدالله بن احمد بن محمود (فقیه، ادیب، مفسر و از متکلمان مشهور معتزله بغداد، راس شاخه کعبیه = بلخیه از معتزله، از طبقه هشتم معتزله، نزدیک به تشیع امامی، یکی از حلقه‌های مهم پیوند اعتزال و تشیع، شاگرد خیاط معتزلی), 273؟ق. بلخ، خراسان بزرگ 319ق. بلخ، خراسان بزرگ
صیمری بصری, عبّاد بن سلیمان (متکلم معتزلی متمایل به اعتزال بصره، از معتزلیان شاذ، از اصحاب هشام فوطی، مولف کتاب "الانکار ان یخلق الناس افعالهم" در پذیرش انگارۀ خلق افعال), قرن 3ق.
هشام بن حکم , (از اعلام قرن دوم هجری، متکلم شیعی، متکلم امامی عصر حضور ائمه؛ از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع)، دانشمند علوم عقلی، از نخستین متکلمین مسلمان و شیعه، متهم به تجسیم و رهبری فرقه مجسمه «هشامیه» از سوی مخالفان مخصوصا معتزله و بعد اشاعره), 113ق.کوفه،عراق 179 ق.کوفه،عراق
ابوعبدالله بصری, حسین بن علی (کاغذی بغدادی؛ مقیم بغداد، ملقب به جعل ،فقیه‌ حنفی‌ و متکلم‌ صاحب‌نامِ معتزلی قرن‌ چهارم‌، ریاست‌ مکتب‌ معتزله بصری‌ در بغداد؛ استاد قاضی عبدالجبار معتزلی؛ رئیس بهشمیه از معتزله), 308ق. بصره، عراق 369ق. بغداد، عراق
فارابی , ابونصر محمد بن محمد (Alfarabi، معلم ثانی، فیلسوف مشائی، تشیع فلسفی), -257ق/ 870م 339ق/950م
امام ششم(امام صادق), جعفر بن محمد (ع), 83ق./702م. ‎۱۴۸ق./766م.
فوطی, هشام بن عمرو (متکلم معتزلی و مؤسس فرقۀ هشامیه)
ضبی, ضرار بن عمرو غطفانی (قاضی و فقیه قرن دوم هجری قمری، متکلم معتزلی، راس فرقه ضراریه از معتزله، از معتزلیان جبرگرا), 100ق. 190ق.
ابوهاشم جُبّائی, عبدالسلام بن محمد (متکلم معتزلی قرن سوم و چهارم هجری قمری، رئیس معتزله بصره، شاگرد پدر خود ابوعلی جبّائی، موسس و اولین رئیس بهشمیه از معتزله، مبدع نظریه احوال در صفات الهی), ‏‫247؟ 321ق.
قاضی همدانی, عبدالجبار بن احمد (قاضی عبدالجبار، معتزلی همدانی، صاحب کتاب «المغنی» و «کتاب شرح اصول الخمسه»، رئیس بهشمیه از معتزله پس از ابوعبداللّه بصری), 359ق./971م. 415 ق./1025م.
علامه حلی, ابن مطهر حسن بن یوسف (مرجع تقلید، فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم هجری، مولف بیش از ۱۲۰ کتاب در رشته‌های فقه، اصول فقه، کلام، حدیث، تفسیر، رجال، فلسفه و منطق), 648ق/1251م. حله، عراق 726ق/1326م. حله، عراق
عمر خیام (خیام نیشابوری), عمر بن ابراهیم (دانشمند، ریاضیدان، فیلسوف، شاعر؟، ایرانی، معاصر ابن سینا و دارای مکاتبات علمی با او), 432 517 ق.
بخاری, ابوعبدالله محمد بن اسماعیل (صاحب صحیح بخاری، اهل حدیث، محدث، فقیه، نویسنده، دانشمند و پیشوای‌ محدثان‌ اهل‌ سنت‌، شافعی، صاحب اعتقادیه اهل سنت بر مشرب کلامی اصحاب حدیث), 194ق./811م. بخارا،ازبکستان 256ق./871م. خرتنگ،سمرقند،ازبکستان
سمرقندی , جهم بن صفوان (بنیان‌گذار فرقه‌ی جبریه‌ی خالصه=الجبریة الخالصة، موسس فرقه کلامی جهمیه، جبریه محض و خالص، از معطله=المعطلة به دلیل تعطیل ذات الهی از اوصاف جمال و کمال), 128ق. (مقتول)
ابوحنیفه, نعمان بن ثابت (امام مذهب فقهی حنفی), ‎۸۰ق./700م. (کوفه،عراق) ‎۱۵۰ق./768م. (بغداد،عراق)
حفص الفرد = حفص المعتزلی, أبو یحیى حفص الفرد المصری (متکلم مصری قرن دوم هجری، معتزلی سابق و جبری لاحق، معتقد به خلق قرآن، اثرگذار بر ضرار بن عمرو و ضراریه، معاصر و مناظره کننده با ابوالهذیل علاف و شافعی), قرن2ق. اوائل قرن3ق.
نجار , حسین (متکلم جبرگرای معتزله)
أبوبکر دوسیّ , ابوبکر اصم عبدالله بن یزید بن هرمز (محدث، فقیه مدینه، متکلم، از تابعین، استاد مالک بن انس امام مذهب مالکی), 148ق.
دمشقی, قاسم بن خلیل
مردار, ابوموسى
بن اشرس, ثمامه
اسکافی, ابو جعفر محمد بن عبد الله (متکلم مکتب معتزلی: مذهب بغداد، از طبقه هفتم معتزله، از قائلین به افضلیت علی عیه اسلام، پیشوای شاخه اسکافیه از معتزله) , 240ق
حضری, ابوسعید
جحذری, یحیی بن کامل (متکلم اباضیِ عدلگرا)
ابو سهل نوبختی , اسماعیل بن علی (متکلم شیعه امامی، از یاران خاصّ امام عسکری علیه السلام، از پیشوایان و حامیان بلند مرتبه امامیه بغداد در دوره غیبت صغری، صاحب کتاب «التنبیه فی الامامه» مندرج در مقدمه کتاب کمال الدین شیخ صدوق، ملقب به شیخ المتکلّمین), 237ق. بغداد، عراق 311ق. بغداد، عراق
جاحظ, عمرو بن بحر (فیلسوف، ادیب، متکلم معتزلى و عراقى), 163ق. (بصره) 255ق./870م. (بصره)
ابن کلاب, ابومحمد عبدالله بن سعید بن کلاب القطان البصری (موسس مکتب کلامی کلابیه، محدث، کلامی اشعری، مولف کتب الصفات، خلق الافعال، الردعلی المعتزله، الرد علی الحشویه), 241؟ق.
عطوی, محمد بن عطیه (فرقه نجاریه)
کوشانی, (متکلم جبری)