در تحقیقات صورت گرفته درباره حکیم خیام، محققان درباره اشعار وی تحقیقات متعددی انجام دادهاند ولی درباره رسائل وی بالاخص رسائل فلسفی او به همین بسنده کردهاند که
... اشاراتی مختصر به رسالههای وی کنند و بررسیهای دقیق فلسفی راجع به رسائل انجام نگرفته است. تحقیق دربارۀ رسائل فلسفی حکیم خیام به دلیل ابتکارات فلسفی وی و نقدهای او بسیار اهمیت دارد. برای نمونه وی مطالبی دربارۀ اعتباری بودن وجود مطرح کرده که در سنّت فلسفۀ اسلامی به طور مفصّل ادامه پیدا کرده است. همچنین حکیم خیام نقدهایی به فلسفه مشائیان کرده که بر روی فلاسفه بعد از خود بسیار تاثیر گذاشته است. به طور کلی از لحاظ تاریخی در مسیر بین حکمت سینوی تا حکمت اشراق حکیم خیام در میانه نقش بسزایی دارد. عمدۀ مسائلی که خیّام در همۀ رسائل فلسفی اش سعی در پاسخ به آنها دارد بحث سلسلة الترتیب عالم و تبیین شر است. خیّام برای آنکه پاسخ دهد که شر در عالم عدمی است و بالذات به واجب تعالی برنمی گردد، در ابتدا بحث صفات اشیاء و دسته بندیهای آن را بیان میکند تا روشن سازد که چه صفاتی ذاتی شیء است. پس از آن بیان میدارد که ذاتیِ ماهیّات مختلف بالعرض در تضاد با یکدیگر است و این تضاد باعث پیدایش شر میشود. پس، همۀ ماهیّات خیر هستند و همگی بر اساس سلسة الترتیب از حق تعالی فیضان یافته اند و نمیتوان شر را بالذّات به مبدأ تعالی بازگردانید.خیّام برای پاسخ به سؤالات فوق، مطالب ابتکاری و نسبتاً مفصّلی دربارۀ صفات و اعتبارات عقلی بیان کرده است که از نظر تاریخ فلسفه بسیار حائز اهمّیّت هستند. در این نوشته سعی شده که این مطالب مورد بررسی بیشتر قرار بگیرند.
بیشتر