جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شاید هیچ گوینده و متفکری چون حکیم عمر خیام نیشابوری، مورد توجه و اقبال جهانیان نبوده است و هیچ اثری چون رباعیات وی موضوع گفتگوها، بحث ها،پژوهش ها، ترجمه ها و نقدهای جهان شرق و غرب قرار نگرفته است. اعتقاد بنده این است که تبیین اندیشه خیامی جز از اخلال رباعی ها مقبول الاصاله وی میسر نیست و آن چه اصالت هر رباعی را تایید می کند، سازگاری و توازن مفاهیم آن است با سایر رباعی هایی که مجموعاً «منظومه فکری خیام» را معرفی می کند. از سوی دیگر وزن و اعتبار علمی خیام به علاوه فرهیختگی و متانت او، در تشخیص درجه اصالت هر رباعی و در نتیجه، تقویت منظومه فکری خیام سودمند تواند بود. در این مقاله 60 رباعی که در ساختار منظومه فکری خیام نقش کلیدی داشته، انتخاب شده است و ده عامل یا عنصر، ساختاراین منظومه را تشکیل می دهد. به مدد این عوامل و عناصر، تشخیص میزان اصالت هر رباعی و صحت انتساب آن ها به خیام آسان تر می نماید، چه با تحلیل رباعی های مذکور بر اساس آن منظومه فکری، افراط ها و تفریط ها تعدیل شده، شناختی نزدیک به واقع از چهره حکیمی آگاه، پرسش گر و محیط بر دانش های زمان حاصل می آید. در این رهگذر ملاحظاتی چند در باب «تنیین اندیشه خیامی» از سوی همۀ پژوهش گران شرق و غرب از روزگار خیام تا امروز ایراد و منابع مهم معرفی شده است.

ابن سینا (370- 428) در این خطبه کوتاه، فشرده دیدگاه فلسفی خود را در باب ذات اقدس خدای متعال، امکان ناپذیری اطلاق مقلات بر او، صفات او، ارکان نظام هستی، ترتیب موجودات، حکمت خلقت، جایگاه انسان و فیض و هدایت الهی بیان کرده است.

عقاید فلسفی ابو العلا، فیلسوف معره که به قلم ادیب و مورخی مانند عمر فروخ نوشته شده، کتابی است در معرض مردی لطیف الطیع و ظریف الذوق که صراحت کلامش همواره او را در انزوا قرار داده است. با خواندن این کتاب ، با آراء و اندیشه های مردی آشنا می شویم که زندگی را بخششی نا بجا می داند و اندیشه های تلخ و گزنده خود را در قالب شعر بیان می کند؛ اما تلخی اندیشه ها و بد بینی آشکار و انکار نا پذیر او چنان ظریف به بیان در می آید که همواره منفذ یا زاویه ای برای نگاه کردن و لذت بردن از زیبایی های نهفته زندگی باز می گذارد.

این کتاب از یک پیش ­گفتار، یک مقدمه، شرحی از زندگی دکتر نصر و نهایتا ۲۴ فصل تشکیل شده­است. این فصول در در ۶ بخش تنظیم شده­اند. بخش اول به کلیات تفکر اسلامی و فرهنگ ایرانی پرداخته ­شده­ است. در بخش دوم به فلسفه متقدم اسلامی از فارابی تا سهروردی پرداخته­ شده­ است. نصر از آن­جا که اهمیت زیادی به وجوه اشراقی تفکر اسلامی می­دهد بخش سوم را اساسا به سهروردی اختصاص داده­است. از نظر وی سهروردی یک نقطه عطف تمام­عیار است. در بخش چهارم به فلاسفه، شعرا و دانشمندان تمدن اسلامی از خیام گرفته تا رشیدالدین فضل ­الله پرداخته­ است. وی در فصل پنجم به فلسفه متاخر اسلامی یعنی ملاصدرا و حواشی آن پرداخته ­است. نهایتاً در بخش ششم به تفکر اسلامی در ایران دروه جدید می­ پردازد. ضمنا این کتاب حاوی کتاب ­شناسی خوبی از دکتر نصر و نیز فرهنگ واژگان مرتبط با موضوعات کتاب نیز هست. اکثر این سخنرانی­ ها در دهه ۴۰ ایراد گردیده ­است که نشانگر وضعیت نسبتاً خوب دکتر نصر نسبت به همراهان وقت است. هم­چنین بعضی از آثار به زبان فرانسوی نوشته ­شده که نشانگر تسلط ایشان بر این زبان است. مطالعه این کتاب برای علاقه ­مندان به حوزه تمدن اسلامی و معارف گوناگون دینی یقیناً خالی از لطف نیست.