جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا استعاذه آثار روانشناختی نیز دارد؟ بخش مهمی از این نوشته به بررسی اثرات استعاذه بر جان و روان انسان اختصاص دارد و یافتن و گردآوری این آثار و نیز تحلیل چگونگی اثر گذاری استعاذه در پرتو متون دینی اعم از قرآن و حدیث، تعهد این پایان نامه است. در بررسی متون مرتبط که در قرآن و برخی تفاسیر و نیز متون روایی شیعه و اهل سنت صورت گرفت، به دو دسته آثار روانیایجابی و سلبی دست یافتیم. آثار ایجابی شامل سه احساس آرامش و بهره‌مندی از رحمت خدا،امنیت خاطراز گزند دشمنان و مصونیت نسبی در برابر شیطان است. آثار سلبی نیز در بردارنده چهار امر است که مهمترین آنها دور شدن برخی ترس‌ها و دلهره‌های عادی مانند ترس از دشمنان و بیمناکی از پیشامدهای ناگوار و نیز ترسهای غیر منطقی و نامتعارف مانند تنهایی هراسی، شب هراسی که در دانش روانشناسی نوین (فوبیا) خوانده می‌شوند. در آثار سلبی همچنین به نقش استعاذه در زدودن یا تقلیل اضطراب، افسردگی وخشم نیز پرداخته شده و متون مرتبط یافته و آورده شده است. در همه این موارد نقش استعاذه برای ایجاد این آثار مثبت و یا زدودن آثار منفی تایید شده است، ولی برای برخی دیگر از آثار روانی مانند اختلالهای حاد شخصیتی، تمایل به خودکشی، احساس حقارت و کهتری، و یا خودشیفتگی به متون تاییدو رد کننده و مرتبط دست نیافیتم.گفتنی است به دلیل نیاز به تعریف استعاذه و دامنه آن از جهت مستعیذ، مستعاذ منه و مستعاذالیه و نیز اهمیت استعاذه، در فصلهای ابتدایی به این موضوعات در زیر عناوینی مانند معناشناسی و حقیقت استعاذه و اهمیت و گستره آنبه صورت گذرا پرداخته شده است.

چکیده:ذکری، فرقه ای مذهبی است که اهل این مذهبدر بلوچستان ایران و بیشتر در بلوچستان پاکستان زندگی می کنند. این فرقه بر پایه آمیزش عقاید باطنی ، تاویل قرآن ، ظهور مهدیموعود(ع) ، آداب و سنن محلی بالخصوص عقاید صوفیانه رایج در منطقه، پدید آمده و اماکن مقدس این فرقه در کوه مراد که در نزدیکی کیچ (تربت فعلی) قرار دارد ، واقع هستند.ذکریها به جای نماز به ذکر روی می آورند. سعی ما در این نوشته معرفی فرقه ذکری ، علت نامگذاری این فرقه به ذکری ، مروری تاریخی برچگونگی ظهور و شکل گیری و نگاهی به آموزه های نظری و عملی فرقه ذکری و نقد و بررسی اعمال و مناسک دینی و مذهبی آنان از منظر قرآن و روایات می باشد.پژوهش حاضر با روش توصیفی -تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی ، قرآنی و روایی نشان می دهد که فرقه ذکری در قرن ده هجری قمری از بطن تصوف رایج در بلوچستان که ریشه در نظام صوفیانه هند دارد، پدید آمده و به تحریف بسیاری از مناسک و عبادات مذهبی پرداخته و بهبدعتهایی روی آورده اند. و آموزه هاینظری و عملی آنان با هیچ یکیاز فرق پنجگانه اسلامی موافق نبوده و با مبانی قرآن - روایی فاصله زیادی دارد. همچنین درمی یابیم که فرقه ذکری در نیم قرن اخیر به علل پاره ای از مسائل فرهنگی، سیاسی و نفوذ فرقه مهدوی هندوستان در میان آنان، به دو گروه بنیادگرا و تجددگرا تبدیل شده است.

ابوالحسن علی بن ابراهیم قمی (زنده در 307 ق) از برجسته‌ترین محدثانی می‌باشد که تفسیر منسوب به او، در بر دارنده برخی مطالبی است که با شرع، عقل و مبانی اعتقادی شیعه سازگار نمی‌باشد. از آنجا که این مطالب با افکار غالیان تناسب بیشتری دارد، به بررسی افکار، اقدامات و تأثیر آنان بر روایات موجود در تفسیر قمی پرداخته می‌شود. از طرفی مقایسه بین روایات تفسیری علی بن ابراهیم در کافی با روایات وی در تفسیر قمی می‌تواند ما را در تعیین مولف اصلی و زمان تألیف این تفسیر، یاری کند. تفاوت بین نقل طبرسی در مجمع البیان و استرآبادی در تأویل الآیات از تفسیر قمی، با آنچه در تفسیر فعلی موجود است ما را به این نتیجه می‌رساند که این تفسیر با تفسیری که در اختیار طبرسی و استر آبادی بوده، اندکی متفاوت می‌باشد. شیخ طوسی (م 460 ق) یکی از مشهورترین مفسران شیعه از مطالب این تفسیر بسیار اندک بهره برده است و نام علی بن ابراهیم فقط دو بار در تفسیر وی دیده می‌شود. این امر شاهد بر آن است که شیخ طوسی بسیاری از مطالب این تفسیر را قبول نداشته است.

از دیدگاه قرآن هدف از خلقت انسان کمال است که در گرو کسب کرامت است. کرامت در قرآن از کریم بودن خداوند آغاز می شود که یکی از صفات جمالیه پرورگار و دارای مصادیق مختلفی در هستی است نظیر: کرامت قرآن،فرشتگان، انبیاء و سایر انسان ها.از مبحث کرامت در روان شناسی با عنوان عزت نفس یاد گردیده که به معنای احساس ارزشمندی و سودمندی انسان نسبت به خود، که همراه ارزشیابی و ارزیابی است.روان شناسان در تبیین مفهوم عزت نفس، با قائل شدن به ارزشمندی وجودی انسان، هر آن چه را که موجب ارزش و پیشرفت و موفقیت شخص باشد، به عنوان ابزار و عامل ارتقاء عزت نفس بیان کرده، و در این راستا بیشتر به نقش عوامل محیطی و مادی در افزایش یا کاهش عزت نفس توجه نموده اند. این نگرش ایشان موجب برداشت و تلقّی خاصی از این مقوله گردیده که در پاره ای موارد با اهداف اخلاقی و کمال انسان سازگار نیست.قرآن با نگرشی خدا محور، تأیید الهی را میزان کرامت و عزت نفس انسان معرفی کرده و عامل اصلی در این راه را تقوا دانسته و نهایتا امور محیطی و مادی را تنها ابزار و وسایل کمک دهنده برای نیل به اوصاف بر می شمارد، بر این اساس نارسایی نظر روان شناسان برای نیل به کرامت و عزت نفس انسان روشن می شود.پژوهش حاضر سعی دارد، ضمن واکاوی و تبیین مفاهیم کرامت، عزت، فضل، و تقوا و بیان مصادیق واقعی آن ها از نظر قرآن، و همچنین تبیین مفهوم «عزت نفس» در حوزه روان شناسی، برای آشنایی و ایجاد راهکار های مناسب در خصوص کرامت و عزت نفس انسان؛با روش توصیفی تحلیلی، بررسی بین دو حوزه قران و روان شناسی در این خصوص انجام دهد؛ تا نقاط اشتراک و افتراق بین این دو دیدگاه به دست آید، و راهکار های مناسب و صحیح جهت ایجاد کرامت و عزت واقعی افراد بشر ارائه گردد.برخی از یافته های پژوهش حاضر عبارت است از اینکه:جهان بینی قرآن،از نوع خدا محوری است و لذا مفهوم کرامت و عزت واقعی در ارتباط با خداوند معنادار می گردد.در این جهان بینی انسان با ایمان و عمل صالح، به این مهم دست می یابد در حالی که در روان شناسی وجود انسان صرف نظر از رفتارش ارزشمند است و انسان محوری، اساس عزت نفس انسان را تشکیل می دهد.1-

آیین تصوف آکنده از آدابی است که سالکان طریقِ حق تلاش می‌کنند تا با رعایت آنها در زندگی فردی و اجتماعی خود، تحت نظارت مشایخ به تعالی معنوی دست یابند. از جمله مهم‌ترین این آداب، که در اکثر دستینه‌های صوفیه بابی ویژه بدان اختصاص یافت، ادب خلوت و صحبت است. خلوت در معارف متصوفه به دو گونه عام و خاص تقسیم شده است. خلوت عام یا ظاهری کناره‌گیری از خلق و ترک معاشرت است که عزلت نیز نامیده می‌شود اما خلوت خاص یا باطنی ترک نفس و انس به حق است که معمولاً با برآوردن چله-ها در خانقاه حاصل می‌شده است. خروج از خلوت و بازگشت به اجتماع و از سر گرفتن زندگی طبیعی، جلوت خوانده شده و صحبت که بخش عمده‌ی فرآیند تعلیم و تعلّم رهرو در قالب آن شکل می‌گیرد در همین ایام جلوت، مجال بروز می‌یابد. صوفیه گرچهادعا می‌کنند که این آداب را از قرآن و سنت فراگرفته‌اند اما رویکرد آنها به خلوت و صحبت، سطح و ساحتی متفاوت با مدلول دینی و شریعتی آنها می‌یابد. بررسی ادوار تاریخ تصوف نشان می-دهد که در قرون اول و دوم هجری به دلیل وجود شرایط خاص اجتماعی و سیاسی و غلبه‌ روحیه‌ی زهد، توبه و عبادت، روح تصوف با انزوا و عزلت مجانست بیشتری پیدا نمود، اما از قرن سوم تا هشتم هجری به دلیل روی آوردن صوفیه به علم‌آموزی، ضرورت تالیف و مجلس گفتن جهت دفاع از عقاید و تعلیم مریدان‌، هم‌چنین جایگزینی تصوف عاشقانه و عارفانه با تصوف زاهدانه، عزلت گزینی افراطی اولیه فروکش کرد و با تبدیل شدن تصوف به یک مکتب فکری و عقیدتی، خلوت و صحبت در معنای مصطلح خود مرسوم گشت. در باب ترجیح بی قیدوشرط خلوت بر صحبت یا عکس آن، نمی‌توان شواهد قانع کننده‌ای در آموزه‌های صوفیه ارائه کرد. این دو آموزه در کنار هم سالکان را به اوج و عروج روحانی نائل می‌ساخته و گرچه ضرورت پرداختن به هریک به اقتضای حال مرید و تشخیص مراد، اهمیت پیدا می‌کرده و یا مذهب عرفانی پیر – صحوی یا سکری- یا مذهب کلامی او- حنبلی، اشعری یا شیعی- نقش بارزتری برای یک آموزه رقم می‌زده است اما همواره خلوت و صحبت تکمیل کننده‌ی کار یکدیگر بوده‌اند.

دین اسلام علاوه بر تاکید بر اهمیت و ارزش اخلاق در زندگی مادی و معنوی دستوراتی برای راهنمایی به اخلاق بیان فرموده از جمله آنکه بیان شده خود را به اخلاق خداوندی آراسته کنید و لذا این پایان نامه بررسی تخلق به اخلاق خداوندی را توضیح می دهد. اخلاق الهی همان صفات خدا مانند حلیم ، غفور ، حکیم و... است و در قرآن به آنها اشاره شده است، در موارد زیادی این صفات در قرآن هم به خداوند و هم به نوعی به انسان نسبت داده شده است لذا لازم است انسان به عنوان خلیفه الهی با مراجعه به این کتاب الهی که از طرف خداوند برای راهنمایی انسان فرستاده شده، خلق و خوی خود را خدایی و خود را با آراسته نمودن به اخلاق خداوندی شبیه به خدای خود نماید.این پایان نامه سعی دارد با روش توصیفی تحلیلی به بیان اخلاق الهی و روش تخلق انسان به آن بپردازد.

انسان اشرف مخلوقات و خلیفه خدا، بر روی زمین است. هدف از خلقت انسان طی مسیر هدایت و رسیدن به قرب الهی است که طی این طریق با شناخت مسئولیت‌ها، هموارتر می‌شود. مسئولیتی که به عنوان امانت به انسان سپرده شده است. تکلیف و مسئولیت انسان از جهت دامنه در مقابل خود، والدین، فرزندان، خدا و... بوده و این مسئولیت از جهت نوع آن اعم از اجتماعی، حقوقی و اخلاقی می‌باشد.در این تحقیق به بررسی این سوال پرداخته شده است که مسئولیت اخلاقی متقابل والدین و فرزندان در قرآن و روایات چیست؟ نتایج حاصل از تحقیق گویای این است که مسئولیت اخلاقی فرزندان نسبت به والدین را می‌توان در حوزه 1- توسعه در امر معاش والدین، از طریق رزق و روزی و مسکن 2- پاس‌داشت حرمت و احترام آنها، از قبیل احسان، اطاعت، تشکر، حفظ حریم خصوصی آنهاو3- چگونگی برخورد و رفتار با والدین به ویژه در دوران پیری نام برد. همچنین مسئولیت اخلاقی والدین در مقابل فرزندان نیز در سه حوزه بیان کرد 1- تربیت به خصوص تربیت اخلاقی و مباحثی از اصول و روشها 2-آموزش به ویژه آموزش‌هایی را در مورد خواندن و نوشتن، مسائل دینی و اعتقادی و صفات و رفتارهای اخلاقی 3-توسعه در معاش فرزندان که شامل مباحثی از رزق و روزی، مسکن، تامین امنیت وآرامش بوده که هر کدام از این مسئولیت‌های متقابلمستندات روایی و قرآنی را در پی دارند. در پایان هر فصل به دامنه مسئولیت متقابل والدین و فرزندان پرداخته و آنها را از محدوده مسئولیت‌شان آگاه ساختیم.

یکی از عناصر مهم فرهنگ ، اعتقادات و باورهاست. بعضی از این اعتقادات، خرافات استکه عبارت است از عقاید باطل و بی اساس که به کلی خلاف منطق و واقعیات است. به تعبیردیگرخرافات همان معتقدات، باورها یا انجام کارهایست که هیچ گونه ریشه ی عقلانی ندارند. اینمعتقدات، مجموعهای از اخبار، عقاید، اندیشهها، عادات و اعمال غیر علمی و خلاف منطق هستندکه در رابطه با موضوعات و پدیده های طبیعی و بعضاً عینی به وجود می آیند. از آنجایی کهخرافات از عناصر فرهنگی جدانشدنی جوامع انسانی است و قرآن کریم از همان ابتدای نزول خود،باورها و رفتارهای خرافی را برنتافته است، لذا، هدف پژوهش حاضر محور قرار دادن روششناسی مبارزه با خرافه از منظر قرآن است و روش تحقیق، کتابخانه ای و پردازش آنها از طریقتحلیل منطقی می باشد. در این تحقیق ضمن تعریف خرافات، انواع آن مورد بررسی قرار گرفته وبه بحث پیرامون علل شیوع و زمینه های پیدایی آن و همچنین زمینه های روان شناختی وجامعه شناختی آن و درپایان به نقش پیامبران در زدودن خرافات و معرفی الگوهای عملیپرداخته شده است.نتایج حاصل از این کار کتابخانه ای گویای آن است که خرافات نزد افراد عمومیت دارد، اماشدت و ضعف آن متفاوت است. به همین ترتیب به لحاظ کارکرد های آشکار و پنهان و مثبت ومنفی ای که این دسته از عقاید در جوامع امروزی دارند، بحث و بررسی پیرامون آنها اهمیتویزهای می یابد.

بر اساس آیات و روایات ابلیس موجودی است از آفریده های پروردگار که قبل از اینکه انسانی به وجود آید به دلیل عبادت های طولانی با ملائکه می زیسته وهیچ امتیازی از آنان نداشته است.او از نوع جن واز جنس آتش آفریده شده بود ؛ولی پس از اینکه آدم (ع) پا به عرصه وجود گذاشت به دلیل کبر ونفاق درونی از امتثال امر الهی خودداری کرده واز صفوف ملائکه طرد و تا روز معینی برای تحقق یافتن اهداف معینی که اقتضای زندگی دنیوی است ،مهلت داده شد.او که آدم (ع) وبه تبع آن فرزندان وی را مسئول طرد و لعن شدنش می دانست و شناخت کاملی که از تمایلات و ویژ گی های درونی وبیرونی انسان دارد از طرق نا محسوسی با استفاده از تزیین و تسویل،پروراندن آرزوها ووعدهای کاذب به اغواگری انسان می پردازد و بدین نحو عداوت دیرینه خود را درقبال انسان ها آشکارتر ومحکم تر می سازد. اساسی ترین کار ابلیس وسوسه در باطن آدمی از طریق خطور افکار شر وتحریکنمودن انساناست؛اما میدان تاخت وتاز ابلیس ادراک آدمی است وی با همکاری نفس وهمیاری صفات مذموم واز طریق القاء اوهام وافکا ر باطل وارد عمل می شود.تا آنجائیکه در مال و اولاد آدمی شریک می شود وگاه برای اِعمال نفوذ بیشتر برای افراد خاصی تمثل پیدا می کند؛ولی تصرف ابلیس در وجود انسان تنها وسوسه قلبی و دعوت به گناه است و انسان در برابر وی مسلوب الاختیار نیست . لذا این خود افراد هستند با اختیار خود تحت سلطه ابلیس قرار می گیرند ؛ لکن انسان می تواند با پناه بردن به خداوند متعال و یاد او ،اخلاص و توکل ،تقوی و...در مقابل کیدهای وی ایستادگی کند.ابلیس همچنین به اذن خدا برای آزار واذیت انبیاء واولیاء و جلوگیری از تحقق آرمان های الهی برنامه حساب شده دارد ؛ولی از نفوذ در نفوس انبیاء عاجز است.

سرگذشت حضرت آدم علیه السّلام و رانده شدن ایشان از بهشت آغازین(باغ) و خلافتش بر زمین در هفت سوره‌ی قرآن یعنی، سوره‌های بقره، اعراف، حجر، اسراء، کهف، طه و ص آمده است که در سوره‌ های بقره، اعراف، حجر و طه به مراحل قبل از پیدایش حضرت آدم علیه السّلام، آفرینش ایشان، تعلیم اسماء، فرمان سجده، ویژگی منزل ایشان و در نهایت عصیان و هبوط و توبه، اشاره شده است و در سوره‌های اسراء، کهف و ص بیشتر به راه‌های نفوذ شیطان در آدم و فرزندان ایشان(تمامی انسان‌ها) و هشدار خداوند به بنی‌آدم نسبت به تداوم وسوسه‌های شیطان و عاقبت تلخ آن پرداخته شده است. مباحث این پژوهش حول محور4 سوره‌ی نخستین می‌باشد.ابتدای بحث پیرامون خلقت آدم علیه السّلام می‌باشد که در آن از ماده‌ی آفرینش ایشان و تسویه و دمیدن روح و چگونگی آن صحبت می‌شود، بحث بعدی خلافت آدم علیه السّلام در قرآن و روایات مورد بررسی قرار می‌گیرد. سجده‌ی ملائکه بر آدم علیه السّلام و روایات وارد شده از معصوم علیهم السّلام در این باره و تعلیم اسماء صحبت دیگر این پژوهش است. و نیز آراء و اقوالی که پیرامون باغی که حضرت آدم علیه السّلام قبل از هبوط در آن می‌زیسته، نقل شده، بیان می‌شود.در فصلی دیگر مسأله عصیان و عصمت حضرت آدم علیه السّلام بر طبق آیات و روایات مورد بررسی قرار می‌گیرد و سرانجام مسأله‌ی هبوط و توبه مباحث پایانی می‌باشد.هر کدام از این مباحث بر اساس آیات و روایات نقل شده از معصوم تحقیق و بررسی شده و آراء مختلف علما و مفسرین بزرگ و معروف در رابطه با هر بحث بیان شده است.