جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این پژوهش بررسی عدالت در قرآن کریم و ترسیم محورهای اصلی آن می‌باشد. ابتدا جهت شروع بحث مفهوم عدالت از دیدگاه شریعت، فقیهان، اندیشمندان، حکما و فلاسفه مختلف مورد بررسی قرار گرفته و بیان شده که عدالت در اسلام از سطوح مختلف سطح فردی، سطح نظام هستی، سطح خداوند، سطح تشریع و قانونگذاری و سطح اجتماعی برخوردار است. مطلق یا نسبی بودن عدالت طرح و بررسی شده است و بیان شده که اسلام عدالت را نسبی ندانسته است و آن‌ را مطلق می‌انگارد. زیرا نسبت عدالت با اساس خاتمیت و ابدیت دین بستگی دارد. در ادامه به اهمیت عدالت در اسلام پرداخته شده و دلایل آن ذکر شده است. سپس به طور خاص عدالت در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است.

چهل و هفتمین آیه از سوره ذاریات به چگونگی پیدایش فضا و جهان‌گستری خداوند تصریح دارد، و آیه یازده سوره فصلت شکل پرداختن خداوند به آسمان‌ها را بیان می‌کند. مسأله گسترش جهان از آغاز تا انجام که مورد اشاره قرآن کریم است، مسأله‌ای است که دانشمندان علم نجوم در کشفیات جدید خود به آن دست یافته‌اند. یافته‌های جدید حاکی از آن است که در بازه زمانی ادامه‌داری که از لحظه پیدایش آغاز شده، کهکشان‌ها با سرعت فوق العاده‌ای در حال دورشدن از یکدیگر هستند. در این نوشتار ترجمه‌ها و تفسیرهای عالمان دینی از آیه چهل و هفت سوره ذاریات را بررسی کرده‌ایم و معنا و مفهوم آیه و ظهور معنایی آن بر پایه واژگان آیه را مورد مداقّه قرار داده‌ایم؛ سپس با کشفیات جدید علمی مطابقت داده‌ایم. روشن شد که معنای آیه با کشفیات جدید درباره فضا هماهنگی دارد.

ظاهر آیات قرآن از آفرینش شش روزه آسمان‌ها و زمین سخن می‌گویند اما علم جدید روند شکل گیری اجرام آسمانی و زمین را در بازه های زمانی طولانی مدّت دانسته و شکل گیری جهان را در مدّت زمانی معادل چند روز معدود نمی‌پذیرد. بدینسان بسیاری از قرآن‌پژوهان معاصر، از فهم ظاهرگرایانه و مشهور مفسران کهن - مبنی بر آفرینش آسمان‌ها و زمین در مدت زمانی معادل شش روز متعارف - عدول کرده و تعبیر «ستّه ایّام» را به شش دوران و مرحله تأویل نموده‌اند. در این میان، این راهکار هم در خور نظر است که در فضای علم نمی‌توان برای توضیح پدیده‌های طبیعی به امری خارج از طبیعت ارجاع داد و مداخله یک نیروی غیبی برتر، قابل پیش بینی و محاسبه نیست در حالی که بنیان بیان قرآن بر حضور و مداخله بی قید و شرط یک نیروی غیبی برتر و متعالی نهاده شده است. بدینسان چون نظرگاه دینی، به پیش فرض‌های بسته علم محدود و مقیّد نیست، به نتایج محاسبات علمی هم لزوماًٌ مقیّد و ملزم نخواهد بود و می‌تواند بر آن شود که در این زمینه نیروهایی فرا حسّی دخالت نموده‌اند. با این همه در عصر کنونی، دانش تجربی محترم‌تر و معتبرتر از آن است که با چنین تحلیلی بتوان نتایج و داده های آن را نادیده گرفت و در واقع چنین نگاهی، بر تصوّر تقابل قرآن و علم، مهر تصدیق و تثبیت می‌زند. در نتیجه اگر قرار بر اختیار یک قول افتد، تأویل «سته ایام» به شش زمان و دوران، یگانه قول تعیّن یافته و مرجّح جلوه می‌کند.

سلسلة الغدير الموضوعية؛ بحث مستل من موسوعة الغدير للعلامة الأميني رحمة‌الله‌عليه تحقيق، تلخيص و طبقه‌بندى موضوعى مجموعه يازده جلدى كتاب «الغدير» علامه عبدالحسين امينى مى‌باشد كه توسط محمدحسن شفيعى شاهرودى، تأليف و گردآورى شده است. كتاب به زبان عربى و مقدمه آن، در سال 1385ش، نوشته شده است. كتاب به انگيزه معرفى «الغدير» بين مردم و به‌ويژه جوانان نوشته شده است. آنچه باعث اهميت اين كتاب مى‌شود، آن است كه تا پيش از اين، محققان و پژوهشگران براى تحقيق در يك موضوع، بايد يازده جلد كتاب «الغدير» را ورق مى‌زدند، اما اثر حاضر، فرصت مطالعه سريع و دريافت مطالب در يك موضوع را براى مخاطبانش فراهم كرده است. مطالب این جلد از کتاب: ثقل اكبر قرآن كريم: مطالعه و شرح و بسط سخنان و وصاياى پيامبر(ص) در غدير خم پيرامون ثقل اكبر، موضوع تحقيق و تتبع اين كتاب مى‌باشد. نگارنده در اين جلد، اقوالى را كه محدثان در باب رويداد غدير و حوادث پس از حجةالوداع نقل كرده‌اند، بررسى كرده و راجع به حديث معتبر و مستند ثقلين، آيه تبليغ و آيه ولايت كه توسط فرشته وحى جبرئيل بر پيامبر(ص) نازل شده، سخن گفته است. در قرآن در سوره «و العصر» و آيات 22 سوره زمر و ديگر آيه‌هاى قرآن نظير «السابقون السابقون اولئك المقربون»، آيه مودت و قربى، آيه سلام و درود بر پيامبر، يك سلسله موضوعات مرتبط با اهل‌بيت(ع)، خلافت و امامت امام على (ع) استنباط شده كه مؤلف آن‌ها را در اين جلد بررسى كرده است. نويسنده براى اثبات حقانيت امام على(ع) با استناد به آرا و اقوال مفسران و محدثان ذيل عناوين فرعى ديگرى، مطالبى ايراد كرده و در مجموع گزارش كاملى از علم و فضل حضرت على(ع) و ارجحيت و افضليت ايشان بر ديگر صحابه در امر خلافت و هدايت مسلمانان به مخاطبان عرضه داشته است.

کتاب الوحی و دلالاته فی القرآن الکریم تألیف دکتر ستار جبر حمود الاعرجی است این کتاب پیرامون یکی از موضوعات مهم علوم قرآنی ، یعنی مساله وحی نوشته شده است. مؤلف که از قرآن پژوهان معاصر می‌باشد در این کتاب ابعاد گوناگون مساله وحی را تجزیه و تحلیل نموده و مطالب را در پنج فصل بیان کرده است. در فصل اول واژه وحی را معنی و آنرا در لغات مختلف و امتها و ادیان گذشته و نیز از نظر علماء اسلام مورد بررسی قرار داده است. در فصل دوم وحی را از نظر مصدر توضیح داده، بیان می‌کند که برای وحی سه مصدر وجود دارد که عبارتند از: وحی الهی، وحی شیطانی و وحی که غیر از این دو باشد. در فصل سوم وحی را از جهت دریافت کننده آن که انبیاء علیهم‌السّلام و یا دیگر موجودات می‌باشند تشریح می‌کند و به خاطر اهمیت موضوع، ابتدا وحی به انبیاء عموما و وحی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را خصوصا بحث نموده و در ادامه وحی به موجودات دیگر همچون وحی به انسان‌های عادی، وحی به حیوانات و وحی به زمین و آسمان را بیان نموده است. در فصل چهارم وحی را از دیدگاه صوفیه بررسی نموده و برای این منظور تقسیم بندی‌هایی برای علم ذکر، آنگاه دیدگاه‌های مختلف را در رابطه با علم انبیاء و اولیاء بیان کرده است. در فصل پنجم وحی را از نظر متکلمین و فلاسفه تشریح نموده است. در ابتدا وحی را از نظر متکلمین بحث نموده و اینکه کلام الهی چگونه است. در ادامه پیرامون قدیم و یا حادث و مخلوق بودن قرآن دیدگاه‌های مختلف را ذکر و در پایان بحث، اشکال مختلف وحی را نام می‌برد. در ادامه همین فصل وحی را از نظر فلاسفه اسلامی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. در پایان کتاب با عنوان خاتمه نتایج مهمی را از مباحث ذکر شده در کتاب ذکر نموده است. با توجه به ویژگی‌های کتاب و مباحث آن می‌توان گفت که این کتاب یکی از آثار برجسته‌ای است که توانسته است مساله وحی را از زوایای مختلف و تقسیم بندی‌های متفاوت، مورد بررسی قرار دهد. از طرف دیگر، استفاده از دیدگاه‌ها و نظرات مفسران و علماء شیعه نشان دهنده انصاف نویسنده نسبت به مذهب تشیع می‌باشد. کتاب دارای یک مقدمه و پنج فصل می‌باشد که فهرست مطالب آن به قرار زیر است: فصل اول: بررسی واژه وحی شامل: الف: وحی در لغت عرب و استعمالات قرآن. ب: وحی و مظاهر آن در لغات سامی. ج: وحی در لغات لاتین و انگلیسی. د: وحی در نزد امت‌ها و ادیان گذشته. ه: وحی در مفهوم اسلامی. فصل دوم: مصدر وحی شامل: مبحث اول وحی الهی شامل: نسبت وحی به خدا ، حکمت و اهداف وحی، اهمیت وحی، طرق وحی الهی. مبحث دوم: وحی شیطانی شامل: حقیقت شیطان، طبیعت وحی شیطانی، وحی و دعاوی القاء شیطان، علامات وحی شیطانی، انواع وحی شیطانی، مراتب تاثیر شیطانی. مبحث سوم: مصادر دیگر وحی شامل: الف: وحی بشری. ب: وحی ملائکه‌ای. ح: وحی مظاهر طبیعت. فصل سوم: وحی از جهت دریافت کننده آن شامل: مبحث اول: وحی نبوی عام (وحی به انبیاء) شامل: النبی و الرسول، خصائص دریافت کننده وحی، صورتهای مختلف وحی نبوی. مبحث دوم: وحی محمدی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شامل: وحی قرآن، صورت‌های مختلف وحی محمدی و اقسام آن، وحی الهامی، وحی مباشر، اقسام وحی، خصائص وحی محمدی. مبحث سوم: وحی به موجودات دیگر شامل: وحی به ملائکه، وحی به انسان‌ها، وحی به حیوانات، وحی به مظاهر طبیعت. فصل چهارم: وحی در نزد صوفیه شامل: مبحث اول: علم انبیاء علیهم‌السّلام. مبحث دوم: علم باطن (علم اولیاء). فصل پنجم: وحی در نزد متکلمین و فلاسفه شامل: مبحث اول: وحی در نزد متکلمین شامل: کلام الهی، خلق قرآن، کیفیت وحی، اشکال وحی. مبحث دوم: وحی در نزد فلاسفه شامل: خصائص دریافت کننده وحی، وحی و کیفیت آن، رؤیا. ویژگی‌های کتاب ۱- فصل اول: در این فصل، ابتدا اقوال گسترده‌ای را پیرامون معنای لغوی و اصطلاحی واژه وحی ذکر کرده و در ادامه وحی را در اصطلاحات قرآنی شرح می‌دهد و از آنجا که سخن گفتن خدا با پیامبران اختصاص به لفظ وحی ندارد، الفاظی که در قرآن در این باره به کار رفته، همچون: انباء- قصه- تکلیم و... را برای ارتباط خدا با پیامبران توضیح می‌دهد. ۲- فصل دوم: مبحث اول: وحی را از جهت مصدر الهی داشتن بحث نموده و در ادامه حکمت و اهداف وحی را تشریح می‌نماید. ۳- فصل دوم: مبحث دوم: در این مبحث پیرامون وحی از ناحیه شیطان بحث نموده و به همین مناسبت ابتدا پیرامون حقیقت شیطان سخن گفته، آنگاه علامات وحی شیطانی را توضیح می‌دهد. ۴- فصل دوم: مبحث دوم: در این قسمت انواع وحی شیطانی را بررسی نموده، در این رابطه از آیات قرآن استفاده می‌کند که وحی شیطانی به صورت‌های: وسوسه ، نزع، مس، همز و... می‌تواند صورت پذیرد. ۵- فصل سوم: مبحث اول: در این قسمت وحی به انبیاء و رسولان را مورد بحث قرار داده است. در ابتداء دو واژه رسول و نبی را از نظر لغت و اصطلاح معنی کرده، در ادامه دیدگاه‌های علماء را درباره تفاوت این دو لفظ بیان کرده است. ۶- فصل سوم: مبحث سوم: در این قسمت وحی به موجودات دیگر همچون ملائکه و انسان‌های عادی و حیوانات و... را مورد بحث و بررسی قرار داده. در ادامه به مناسبت وحی به مادر موسی این مساله را مطرح می‌کند که آیا زنان می‌توانند به مقام نبوت برسند یا خیر؟اقوال علماء را در این باره ذکر و بررسی نموده است. ۷- فصل سوم: مبحث سوم: در این مبحث وحی به دیگر موجودات را توضیح می‌دهد در قسمتی از آن وحی به حیوانات همچون زنبور عسل را بیان نموده که ممکن است به دو صورت الهام و غریزه و تسخیر صورت بپذیرد. ۸- فصل پنجم: در این فصل وحی را از دیدگاه فلاسفه و متکلمین مورد بحث قرار داده نظریه حدوث و قدم قرآن را از نظر متکلمین بررسی نموده است.

سلسلة الغدير الموضوعية؛ بحث مستل من موسوعة الغدير للعلامة الأميني رحمة‌الله‌عليه تحقيق، تلخيص و طبقه‌بندى موضوعى مجموعه يازده جلدى كتاب «الغدير» علامه عبدالحسين امينى مى‌باشد كه توسط محمدحسن شفيعى شاهرودى، تأليف و گردآورى شده است. كتاب به زبان عربى و مقدمه آن، در سال 1385ش، نوشته شده است. كتاب به انگيزه معرفى «الغدير» بين مردم و به‌ويژه جوانان نوشته شده است. آنچه باعث اهميت اين كتاب مى‌شود، آن است كه تا پيش از اين، محققان و پژوهشگران براى تحقيق در يك موضوع، بايد يازده جلد كتاب «الغدير» را ورق مى‌زدند، اما اثر حاضر، فرصت مطالعه سريع و دريافت مطالب در يك موضوع را براى مخاطبانش فراهم كرده است. مطالب این جلد از کتاب: على(ع) در قرآن: شناخت شخصيت و جايگاه حضرت على(ع) از ديدگاه قرآن، موضوع تحقيق اين جلد است. نويسنده طرح ديدگاه‌هاى خود را با تحليل و بررسى آيه 67 سوره مائده «يا أيها الرسول بلغ ما أنزل إليك» كه در سال حجةالوداع بر پيامبر(ص) نازل شده است، آغاز كرده است. برخى از مورخان، مفسران و محدثان، موضوع و مضمون اين آيه را اعلام امامت و جانشينى پيامبر(ص) دانسته و معتقدند آيات 61 سوره توبه، 35 سوره يونس، 18 سوره حشر، 47 سوره نساء، 3 سوره مائده و ديگر آياتى كه موضوع و پيام آن‌ها هدايت مسلمانان است، همه مرتبط با امامت و با دو آيه تبليغ و آيه اكمال دين پيوند مفهومى و اعتقادى دارند. نگارنده پس از تبيين مبحث امامت و جانشينى حضرت على(ع) از آيه مودت، آيه صراط، آيات سوره عصر و آيه «و السابقون السابقون»، آيه 33 سوره انفال، آيات 1 تا 3 سوره معارج و آيه انفاق، سخن به ميان آورده است. وى در پايان، مفاد و مضمون اين آيات را از ديدگاه مفسران مورد شرح و بحث قرار داده و منزلت و امامت حضرت على(ع) را بر اساس آن‌ها اثبات كرده است.

در این تحقیق نخست اصل کرامت انسان و چیستی و مبانی آن تبیین و سپس عوامل و زمینه‌‌سازهای آسیب‌پذیری کرامت انسان و سقوط او از آن مقام رفیع انسانی و جایگاه ویژه‌ در نظام آفرینش و نیز عوامل عجز و ناتوانی او از به فعلیت رساندن آن استعدادهای بالقوه، از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه بررسی شده‌است. برخی از این عوامل و زمینه‌سازها، به ساختار وجود انسان برمی‌گردد و برخی دیگر، متأثر از عوامل و زمینه‌سازهای بیرونی است. زمینه‌سازها و عواملی که به ساختار وجود انسان برمی‌گردد، برخی جنبه معرفتی و شناختی دارد و باور و شناخت نادرست انسان از خود، دنیایی که در آن زندگی می کند، خدای خود، هدف زندگی و دین حق و نوع تعامل بین عقل و دین در آسیب‌پذیری کرامت انسانی تأثیرگذار است، برخی به نوع مدیریت او بر غرایز و تأمین خواسته‌های نفسانی برمی‌گردد و نتیجه عدم تعدیل و مدیریت صحیح بر آن نیازهاست و برخی دیگر، جنبه رفتاری دارد. زمینه‌سازهای رفتاری آسیب‌پذیری کرامت انسان نیز به رفتار و تعامل نادرست انسان با خود، خدای خود، دنیا و آخرت و نحوه به-کارگیری ابزار هدایت عقل برمی‌گردد.عوامل و زمینه‌سازهای بیرونی نیز اموری مانند نقش خانواده، زمینه‌سازهای فرهنگی- اجتماعی، زمینه‌سازهای اقتصادی، هم‌نشینی‌ها، تأثیر نخبگان و گروه‌های مرجع را دربرمی‌گیرد.هم‌چنین در این تحقیق، راه‌های درمان آسیب‌های کرامت انسان از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه برررسی شده‌است که شامل اصلاح باورها و نگرش‌های انسان نسبت به موضوعات مختلف، اصلاح و تربیت گرایش‌های غریزی و نیز اصلاح رفتار و عمل انسان در ارتباط با موضوعات مختلف است.

شناخت مفهوم قرآن در حکمت متعالیه، مبیّن جایگاه قرآن در هستی شناسی صدرایی است، و حاصل این شناخت، تبیین ارتباط قرآن و انسان و جهان هستی است. از منظرحکمای متاله، همچنان که قرآن کلام الله و کتاب الهی است، انسان و جهان هستی نیز کلام و کتاب الهی هستند. و موجودات کلمات الله اند، و همچون آینه ای هر کدام به قدر مرتبه وجودیشان مظهر اسماء و صفات حق تعالی می باشند. در این میان انسان کامل که خلیفه الله است، آینه تمام نمای صفات جمال و جلال الهی است، که حق تعالی، با اسم جامع الله، در وی تجلی نموده است. از آن روی از بین موجودات عالم، انسان کامل را که از آن به حقیقت محمدیه تعبیر می شود،کلمه تامه الهی نامیده اند. از طرفی انسان، عالم صغیر و عصاره هستی است، و عالم کبیر نیز انسان کبیر است، و در اصل، نسخه رونوشت یکدیگرند. کلام خدا امری بسیط و واحد، و همان "کن وجودی" است که همو علت ایجاد آفاق و انفس معرفی شده است. پس در نهایت، حقیقت قرآن و انسان و هستی همان کلام الله است که تعین آن در مراتب هستی به صورت انسان و عالم و یا به صورت کتابی بین دو جلد ظهور یافته است.سیر در آفاق و انفس محتاج وسیله است. وسیله در حکمت متعالیه، استدلال و شهود است در پرتو وحی. حکیم متاله با استمداد از عرفان و برهان و در پرتو مشکاه وحی، سیر در آفاق و انفس می کند و با کشف حجاب های ظلمانی و نورانی، ملکوت هستی را مشاهده نموده و در نهایت به وصال حقیقه الحقایق عزّاسمه نایل می شود. حکمت متعالیه حل غوامض و مشکلات هستی شناسی را بدون تمسّک به مشکات وحی و نبوّت، میسور نمی داند. با این بیان برای کشف حقیقت قرآن باید از خود قرآن اقتباس نور کرد و با برهان و عرفان در پرتو وحی، صراط مستقیم را پیمود تا حقایق هستی منکشف گردد.