جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آن چه این رساله به آن پرداخته، آشنایی با فتنه ها و شبهه های فرهنگی زمان حکومت علی(علیه السلام)است.در فصل اوّل و دوم، پس از بیان کلّیات، مفهوم لغوی و اصطلاحی شبهه و فتن با استفاده از قرآن و نهج البلاغه تبیین شده است. فصل سوم، شبهه ها و فتنه های پس از رحلت پیامبر(صلی الله علیه وآله)، پیشگویی های حضرت از فتنه های زمان خلفای سه گانه، و روش های برخورد با مخالفان حکومت را بررسی کرده است. فصل چهارم، به موضوع اصلی رساله اختصاص یافته و شبهه ها و فتنه های زمان خلافت علی(علیه السلام) و شبهه هایی را که از سوی قاسطین، مارقین، و ناکثین مطرح می شد، بررسی کرده است. آن چه می توان به صورت حاصل و خلاصه بحث ارائه داد این است: امام علی(علیه السلام) زمانی حکومت را در اختیار گرفت که فرهنگ اصیل پیامبر(صلی الله علیه وآله) که با زحمت بسیار ایجاد کرده بود، و دگرگونی بزرگ جزیرة العرب، رنگ باخته، و فرهنگ ایثار و شهادت، برادری و برابری جای خود را به فرهنگ دنیاطلبی، رفاه طلبی، برتری طلبی، نابرابری و تبعیض داده بود. و این فقط بخشی از مشکلات در ابتدای حکومت علی(علیه السلام)به شمار می رفت. بخش دیگر، کسانی بودند که در اثر آن تحوّل (سقوط) فرهنگی و اجتماعی زمان خلفای سه گانه، منافع و امتیازهایی را به دست آورده بودند و حکومت علی(علیه السلام)را که یکی از شاخص ترین اصول حکومتش عدالت اجتماعی بود، با منافع خود مغایر می دیدند; بدین سبب برای حفظ منافع خود به شبهه افکنی و در پی آن، فتنه انگیزی اقدام کردند که عمده وقت علی(علیه السلام)صرف رفع شبهه ها و دفع فتنه ها شد و متأسّفانه، مخالفان، حسودان، کینه ورزان و متحجّران، با شبهه افکنی ها و فتنه انگیزی ها، مانع تحقّق اصلاحات علوی شدند و این پایان کار نبود; بلکه القای شبهه ها و در پی آن، ایجاد فتنه ها، پیامدهایی را در پی داشت که خسارت های بزرگی را بر پیکره اسلام ناب وارد کرد و شاید بتوان گفت: عمده ترین پیامد آن فتنه ها، انتقال قدرت به طُلقا (کسانی که تا واپسین زمان ممکن، به مبارزه با اسلام و پیامبر پرداختند و زمانی تسلیم شدند و به ظاهر، اسلام را پذیرفتند که چاره ای جز آن نداشتند، و مورد عفو پیامبر(صلی الله علیه وآله) قرار گرفتند) و تبدیل خلافت به سلطنت، و پس از آن هم، موروثی شدن خلافت بود.

اگرچه همه انبیاء الهی در یک خط و مسیر، یعنی واسطه هدایت الهی بودن، قرار داشتند، مقتضیات زمان و سطح تعلیمات آنان یکسان و شبیه به هم نبوده است.در این زمینه رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله ویژگیهای بارزی نسبت به سایر انبیاء عظام داشته اند. بارزترین این ویژگیها، خاتمیت آن حضرت است. او باید مکتبی راپایه ریزی می کرد که تا پایان حیات بشر اساس و برنامه زندگی قرار می گرفت. انجام این مهم دشواریهای فراوانی را به دنبال داشت. شدت حرص پیامبر صلی الله علیه وآله برهدایت قوم از یک سو و اذیتهای فراوان روحی وجسمی دراین راه از دیگر سو ایجاب می کرد که حضرتش با اتکا به پشتوانه های قوی به رسالت خویش ادامه دهد و نه تنها خسته و مانده نشود بلکه روز به روزاستوارتر گردد. به همین علت، خداوند کتاب آسمانی نازل بر او را که معجزه اش بود بتدریج در بستر زمان وهمپای حوادث فرو فرستاد تا مایه دلگرمی و تثبیت قلب آن حضرت شود و این مهمترین راز نزول تدریجی قرآن نیز بود . این نزول با ارائه بهترین رهنمودها و اتخاذمتنوعترین و عالیترین شیوه ها، پیامبر را در جهت رسالت جهانی و تکمیل اهداف الهی کمک می کرد وتدریجی بودنش موجب می گشت آن حضرت با داشتن بهترین پشتوانه دلگرم کننده با پایداری تمام به ادای رسالت خویش بپردازد.

این تحقیق بر آن است که با تفحّصی عمیق، تأثیر روحی، اخلاقی ذکر خدای تعالی در نهاد بشر را با استفاده از آیات قرآن مجید و روایات معصومان علیهم السلام و با تأکید بر استفاده از تفاسیر شیعه و سنّی از آغاز تاکنون که منابع عظیم اسلامی هستند، مورد بررسی قرار دهد، تا گامی در جهت حلّ مشکلات عدیده انسانِ قرن حاضر از جهت روحی بردارد. از آن جا که بشر قرن حاضر، دست خوش نگرانی ها و اضطراب های عمیق روحی است و هر روز بر بیماری های روحی و عصبی او افزوده می شود، درحالی که کامل ترین دین هاست و به حق، داعیه سعادت دنیوی و اخروی بشر را دارد و دستیابی به آن را به شرط متخلّق شدن به اخلاق اسلامی می داند، لذا ضروری است که موانع سعادت بشر، شناخته شود و مهم ترین راه دستیابی به اطمینان و آرامش روحی از نظر اسلام، بررسی و دستورالعمل آن به کار گرفته شود. از احادیث بسیاری که در ذیل آیات مربوط ذکر آمده، مشخّص می شود که ارتباط اجتناب ناپذیری بین یاد خدای متعال، اطمینان، هدایت و نشاط روح و قلب وجود دارد. پس لازم است بر اساس نقل و عقل، شناخت صحیحی نسبت به خدا باشد تا حقیقت ذکر، آن چنان که باید در وجود ذاکر تأثیر بگذارد و طی مراحل کمال در پرتو ذکر برای انسان محقّق شود و نیز مسائلی مانند: رابطه ذکر و علم، ذاکران و تاریخ، ولو اجمالاً، دانسته شود. این موضوع، طی پنج فصل در پایان نامه این محقّق، عرضه شده است: وی در فصل اوّل، ارزش و اهمّیت موضوع و سوابقی از مطالعات خود را تحلیل نموده است. در فصل دوم، منابع اصلی برگزیده، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم، چگونگی و حیطه تحقیق، عنوان شده است. در فصل چهارم، که شامل دو بخش است، نگارنده، یافته های خود را عرضه نموده است. وی در بخش اوّل، ابتدا به بررسی مفهوم ذکر پرداخته و سپس دلایلی از قرآن و روایات را با توجّه به تفاسیر برگزیده و شرح احادیث عنوان نموده، تا ثابت کند ذکر، واجب عقلی است. وی در این بخش، تأثیرات مختلف ذکر را بررسی نموده و اُسوه های متعالی ذکر را معرّفی کرده است. سپس عوامل بازدارنده ذکر را مطرح ساخته و راه کسب این خُلق متعالی را تفصیلاً بیان کرده است. در پایان این بخش نیز خالق سبحان را که مذکورِ ذکر است، با استفاده از کلام خداوند و روایات، معرّفی نموده تا حقیقت ذکر، آن چنان که شایسته کمال انسان است، محقّق شود و بر اساس بینش و معرفت، استوار گردد. نگارنده، در بخش دوم این فصل، نقطه مقابل ذکر را که غفلت است، بررسی نموده و تأثیرات آن را ذکر کرده است. در این راستا، تأثیر غفلت در جهان امروز را مطرح کرده و راه گریز از آن را با استفاده از کلام هدایتگر الهی و سخنان گهربار معصومان علیهم السلام و همچنین نظریات برخی از دانشمندان اسلامی و غربی مطرح کرده است. در فصل پنجم، نتایج مطالب عرضه شده، در چهار قسمت بیان شده و سپس، توصیه هایی در زمینه تحقیق عرضه داشته است. این فصل، در پایان، شامل کتاب نامه است که نگارنده، شصت منبع مورد استفاده خود را در آن ثبت نموده است.

در این پایان نامه ابتدا تأویل در لغت و در اصطلاح بررسی شده است و حقیقت و مجاز در ارتباط با تأویل،و تفاوت میان تأویل و تفسیر و تنزیل، و تأویل قرآن دردیدگاه قدما و متأخرین مانند ابن تیمیه، عبده، علامه طباطبائی، ابن عربی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، غزالی و رازی بیان شده است و در پایان امکان علم به تأویل قرآن، صفات خداوند، تأویل در عمل وتأویل در عهدین بررسی شده سات.

هدف از تحقیق حاضر، یافتن ملاکهای تاویل صحیح قرآن کریم است تابراساس آن ملاکها از یک سو تاویلاتی که تاکنون انجام شده مورد ارزیابی قرار گیردو از سوی دیگر بتوان با روش صحیح به تاویل قرآن پرداخت. سوالهای اساسی این پایان نامه عبارت است از تاویل قرآن چیست؟ وعلم به تاویل قرن نزد کیست؟ این پایان نامه دردوبخش تنظیم شده است. بخش اول از ‎۶ فصل تشکیل شده است. فصل اول بحث تاویل در خارج از حوزه اسلامی را مطرح کرده است و فصل دوم به بحث لغوی پیرامون تاویل پرداخته است .فصل سوم، مهمترین آراء ارائه شده در مورد تاویل قرآن در حوزه اسلامی را مورد اشاره قرارداده و از تاویل به معنای تفسیر، تاویل به معنای باطل آیات، تاویل به معنای توجیه صحیح آیه متشابه، تاویل به معنای معنای مجازی، استعاری و کنایی آیات" و تاویل به معنای واقعیت عینی بحث کرده است.فصل چهارم بحث تاویل را از دیدگاه قرآن بررسی کرده و فصل پنجم به تاویل از دیدگاه عقل اختصاص دارد. و بالاخره فصل ششم تاویل قرآن را از جهت حیثیت جمعی و تفصیلی آن مورد توجه قرار داده است . بخش دوم که درصدد پاسخگویی به سوال دوم است از دو فصل تشکیل شده است . فصل اول دو قول را در مورد علم به تاویل قرآن بررسی کرده است. قول به انحصار این علم در خداوند و قول به عالم بودن راسخان در علم به تاویل قرآن. نگارنده قول دوم رابرگزیده و معصومین علیهم السلام را عالم به تاویل قرآن به نحو اتم و اکمل می داند. فصل دوم نمونه هایی از تاویلات قرآنی را ذکر کرده است. نمونه هایی از تاویلات عرفانی، تاویلات اسماعیلیه، معتزله، خوارج و فلاسفه( ابن سینا، ابن رشد، اخوان الصفا، سهروردی و صدرالمتالهین) و تاویلات علمی(تجربی) قرآن محتوای این فصل را تشکیل می دهد. نتایج تحقیق نشان می دهد که تاویل معنای جامعی است که می تواند مصادیق متعدد داشته باشد. درقرآن و روایات تاویل درمعانی مختلف استفاده شده و عقل هم علاوه بر معانی که درنقل آمده معانی دیگری را هم تجویز می کند. درباره علم به تاویل، اگر عقل به تاویل انجام شده حکم کند و صحت آن را تصدیق کند تاویل صحیح است در غیر اینصورت، تنها تاویلی مورد پذیرش است که مستند به کتاب و سنت باشد.

این رساله در چهار فصل تنظیم شده است. مباحث مطرح شده در رساله به تربیب به این صورت آمده است: مسائل مقدماتی تاویل در قرآن، تاویل در لغت و اصطلاح، مساله تاویل و حقیقت مجاز، تفاوت میان تاویل و تفسیر، تاویل در استعمال قرآن، تاویل قرآن، آیات و احادیث مشتمل بر تاویل، دیدگاه قدما و متاخرین در تاویل، دیدگاه ابن تیمیه و عبده، علامه طباطبایی، علم به تاویل قرآن، صفات خداوند و تاویل، تاویل خواب، تاویل در عهدین

سهروردی از جمله فیلسوفان مسلمانی است که با روش اشراقی خود، الگویی را ارائه کرد که به طور گسترده به تلفیق و آمیزش وحی با مباحث فلسفی پرداخت و این روند تحولی در فلسفه اسلامی ایجاد کرد که پس از وی نیز تداوم یافت. مسأله این است که اولا آیات قرآن که وحی الهی و تعالیم دینی را شامل می شود، چگونه و با چه هدفی در مباحث عقلی جای گرفته است؟ و ثانیا نقش و تا.ثیر این تأویل و اقتباس از قرآن بهره برده است. قرآن کریم، در ایجاد فرضیه ها ودغدغه های معرفتی جدید و اصول مبنایی شیخ اشراق و حتی ارکان براهین و استدلال های او،نقش ویژه ای داشته است. سهروردی با مطالعه، تعمق و تدبر در قرآن کریم و دیگر اندیشه های انسان ساز، تناسب ها و حلقه مشترکی بین آنها یافته است که همان شناخت نفس و پرورش آن برای رسیدن به حقیقت گمشده ای است که اندیشه انسانی در تکاپوی رسیدن به آن است. او باتوجه به این تناسب ها و تعالیم باطن گرای نبوی به ضوابطی دست یافت که یاریگر او در تفسیر وتأویل آیات قرآن جهت توصیف بهتر حقایق معرفتی و فلسفی شد. شیوه سهروردی در استناد به قرآن تا حد زیادی ضابطه مند و از اشتباهات و تحمیل نظرهایی که دیگران داشته اند به دور است ولذا مورد قبول و الگویی برای آیندگان شد. او در تفکر فلسفی و تأمل قرآنی خود متأثر از تفکرات باطن گرا و بطور شاخص بهره مند از احادیث پیامبر اسلام(ص) و حضرت علی(ع) بوده است و به همین دلیل در جریان تفکر فلسفی شیعی که با حکمت صدرایی همراه بود. متقابلا تأثیر گذاشت.

این پایان نامه مشتمل بر چهار بخش است: در بخش اول تجسم اعمال در آیات بررسی و آرای مفسران فریقین در خصوص آنها ذکر شده است. در بخش دوم موضوع در روایات مورد بررسی قرار گرفته است. دربخش سوم نظر دانشمندان مختلف اعم از فلاسفه، عرفا،متکلمان و محدثان درباره تجسم اعمال نقل شده است.بخش چهارم به بررسی شبهاتی که در زمینه موضوع وجود دارد، اختصاص یافته است.

در این پایان نامه شماری از آیات نازله در شأن اهل بیت (ع) در روایات اهل سنت بررسی شده اند. آیات مورد بررسی عبارتند از: آیه مباهله، آیه اولوالامر، آیه ولایت، آیه اکمال دین، آیه تبلیغ، آیه ولایت، آیه تطهیر، آیه نجوی. در خاتمه آیاتی از سوره مبارکه دهرکه در شأن اهل بیت (ع) نازل شده بررسی شده اند.

فصل اول تعریف لغوی فکر: در چیزی اندیشه کردن. تعریف اصطلاحی فکر: اعمال فکر است و آن عبارت است از ترتیب امور معلومه برای بدست آوردن نتایج مجهوله. تعریف لغوی عقل: خرد، دانش. تعریف اصطلاحی عقل: نور روحانی است که توسط نفس درک می شود نه حواس عقل و عاقل او را از هلاکت نجات می دهد. فصل دوم توضیحاتی پیرامون تفکر و تعقل بخش 1. عقل و شرافت آن: برای اثبات شرافت عقل نیازی به دلیل نیست و عقل خود سرچشمه علم و منبع و اساس آن است و به منزله نور است. بخش 2. لشکریان عقل و جهل: خداوند عقل را از نور خویش آفرید و برای آن 75 لشکر قرار داد. خوبی، وزیر عقل و بدی، وزیر جهل و ... ادامه دارد. بخش 3. ویژگی عقل: 1.ملکه ادراک بودن آن. 2.ملکه قضاوت در عقل است و با ملکه حکمت در ارتباط است. 3.سومین ویژگی عقل رشد است. بخش 4. انواع عقل: از نظر فلسفی: 1. عقل اجمالی. 2. عقل بالفعل. 3. عقل بالقوه. 4. عقل بالملکه. 5. عقل تفصیلی. 6. عقل فعال. 7. عقل مستفاد. 8. عقل هیولانی. 9. عقل عملی. 10. عقل معاش. بخش 5. دلیل تنوع تفکرها: مسلمانان در مراجعه به اوامر و نواهی قرآن و مراجعه به نصوص صریحی که آمده هم عقیده اند. گروههای مختلف با عقاید و اصول و زبانهای مختلف به اسلام گرویده اند و این اختلافات به تفسیر آنان از برخی آیات و اقوال سرایت کرد این اختلاف بیشتر مربوط به موارد اندیشه و روشهای مختلف درک است. 1.تفکر اسلامی: اسلام آنچه برای مردم پیشنهاد می کند چون از سرچشمه وحی است می تواند تا عمق جان نفوذ کند. 2.نظر اروپا درباره بشر امروز: بشر امروز به سه چیز نیاز دارد. 1. تعبیری روحانی از جهان. 2. آزادی روحانی فرد. 3. اصول اساسی که تکامل اجتماع بشری را توجیه کند. 3.نظر اسلام درباره بشر امروز 4. روح اسلامی در مسلمین مرده است به خاطر تقلیدهای کورکورانه. 5.نقص کار در تفکر مسلمین است. 6.آینده اسلام و مسلمین به تعبیر علی علیه السلام. 7.طرح حیات تفکر اسلامی را قرآن ریخته. 8.یکی از علائم حیات. بخش 6. پرورش عقل از دیدگاه اسلام: عقل عامل بندگی انسان نسبت به خدا و ضامن بهشت و سعادت اوست. بخش 7. آیا عقل می تواند پشتوانه اخلاقی باشد؟ می تواند پشتوانه اخلاقی باشد ولی با کاستیهایی که دارد نمی شود به آن قناعت کرد. بخش 8. لذت عقلی بالاترین لذتهاست، به دو دلیل: 1.ادراک عقلی به کنه شیء می رسد و غیر متناهی است و مدرکات عقل همانا خداوند و موجودات است. 2.لذات ملائکه هم لذت عقلی است. لذت حیوانات حسی. بخش 9. چرا برخی عرفا عقل را سرزنش کردند؟ کدام عقل؟ عقلی را سرزنش کرده اند که مشوب و آمیخته با وهم و خیال است. بخش 10. شکایت از عقل: اگر امر دائر باشد میان اینکه « موجب درد» نباشد و انسان درد نداشته باشد « درد نداشتن» به دلیل نبودن موجب درد از درد داشتن بهتر است ولی اگر موجب درد وجود داشته باشد و درد نداشته باشد موجب بدبختی است. بخش 11. مکتب عقلیون: اساساً جوهر انسان عقل اوست. بخش 12. نقش عقل از نظر فقهی: عقل یکی از شرایط تکلیف در فقه است. بخش 13. چرا شیعه تمایل بیشتری به مباحث عقلی دارد؟ سلسله جنبان این طرز تفکر فقط ائمه بودند. بخش 14. باب کم عقلی، سفیه شخص پست است که به زیر دست خود فخر می فروشد و برای بالا دستان زبونی. بخش 15. رابطه عقل و دل: از کانون دل حرارت و حرکت برمی خیزد و از عقل هدایت و روشنی. گاهی یک مطلب را هر دو، هم عقل، هم دل می پسندد مشکلی نیست اما گاهی کشمکش میان عقل و دل است. فصل سوم تفکر از دیدگاه اسلام، روشهای فکری اسلامی (4 روش)، متفاوت بودن افکار مردم، فضیلت تفکر، انواع تفکر. فصل چهارم تفکر و تعقل در قرآن تفکر در قرآن، تفسیر چند آیه. تعقل در قرآن، اقسام عقل در قرآن. فصل پنجم تفکر و تعقل در سنت فکر و اندیشه در روایات اسلامی. تعقل در روایات اسلامی. فصل ششم موانع بر سر راه تفکر و تعقل تقلید، تکیه بر ظن و گمان، شتابزدگی، میل ها، شخصیت گرایی. فصل هفتم آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی تفکر و تعقل با تفکر می توان به سعادت مطلقه رسید از ریزش وقت جلوگیری می کند با تفکر برای آدمی ابوابی مفتوح می شود.