جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن‌کریم با برخورداری از ویژگی جهانی‌بودن، جامعیت و جاودانگی، از شخصیت و ابعاد وجودی انسان تصویر دقیق و منطقی را ارائه کرده‌‌است. خداوند شخصیت انسان را ناشی از رفتار وی می‌داند. (قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی‌ شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی‌ سَبیلاً) (اسراء/ 84) انسان می‌تواند علاوه بر فطرت خداجویی، با داشتن قلب سلیم، عقل و خرد، با علم برگرفته از وحی، هدایت یافته و راه بندگی را بپیماید. انسان سالم مؤمن علاوه بر تکامل فردی، مسئولیت هدایت جامعه را نیز به عهده دارد. قرآن‌کریم شخصیت عباداللّه را با شاخصه‌هایی از جمله اخلاص، تقوی، شکرگزاری، عمل صالح، تفکر و تعقّل و... توصیف نموده‌است. پژوهش حاضر با مطالعات کتابخانه‌ای به روش توصیفی و تحلیلی، شخصیت انسان سالم در مکاتب روانشناسی با رویکرد روانکاوی، رفتارگرایی، انسانگرایی و معناجویی را مورد بررسی قرار داده‌‌است. ویژگی‌های انسان سالم از دیدگاه روانشناسان، برخورداری از آزادی، اختیار، وجدان بشری، تفرّد، مسئولیت‌پذیری، خودشکوفایی و معناجویی است. هدف پژوهش، نگاهی جدید به بررسی و مقایسه دیدگاه روانشناسان درباره شخصیت انسان سالم با ویژگی‌های عباداللّه از منظر قرآن‌کریم است. با وجود اینکه علوم بشری به نتایج مفیدی درباره ماهیت انسان دست پیدا کرده اما با گذشت زمان و ثابت شدن نقایص آن، رو به پیشرفت و تکامل است. یک‌جانبه‌نگری شاخصه‌های رشد شخصیت در انسان سالم، نگاه مادی به ابعاد وجودی انسان و عدم ارائه تعریف جامع و کامل از مبدأ و معاد از نقایص نظریه‌های روانشناسی است. در حالیکه خداوند روح انسان را الهی دانسته و هدف خلقت وی را عبودیت بیان نموده‌است. قرآن‌کریم چهارده قرن پیش، مصادیقی از انسان سالم مؤمن را با ویژگی‌ها و ملاک‌های دقیق ارائه کرده‌است و علاوه بر تبیین شاخصه‌های فردی عباداللّه، به نقش وی در هدایت جامعه و اصلاح قوانین اجتماعی اشاره نموده‌است. از نتایج دستیابی به شناخت همه‌جانبه شاخصه‌های فردی و اجتماعی عباداللّه ضرورت حضور ولی‌عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در عصر حاضر اشاره ‌نمود.

تنبیه، در لغت به معنای آگاهانیدن، بیدار کردن، واقف گردانیدن به چیزی و آگاه و هوشیار کردن آمده است.برخلاف برخی نظام‌های تربیتی، از نظر اسلام و قرآن، اصل تنبیه به طور مطلق محکوم نبوده، بلکه در جای مناسب خود لازم است. آیات فراوانی در قرآن با اشاره به مجازات سرپیچی کنندگان از احکام الهی در میان اقوام گذشته، به آیندگان هشدار می دهد که اگر آموزه های پیامبران الهی را زیر پانهند، به عذاب و مجازات دنیوی یا اخروی یا هر دو گرفتار خواهند شد. بر اساس اهمیتی که ماهیت تنبّه در تنبیه الهی از دیدگاه قرآن و روایات دارد، در این پژوهش برآنیم تا با نگاهی به منابع اسلامی، جایگاه تشویق و تنبیه را بررسی کنیم و روش های مجاز تشویق و تنبیه و ویژگی ها و اهداف هر یک را از دیدگاه اسلام بکاویم.در این تحقیق به مواردی چون بررسی موارد استفاده از تنبیه الهی در ساختار و اثر آن بر شخصیت انسان، مفهوم و موارد تنبیه و تنبّه در گستره تنبیهات الهی در راستای تولید اخلاقی و نشان دادن توانایی آموزه‌های دینی در تولید انسان اخلاقی خواهیم پرداخت و ابعاد مختلف این مسائل را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد. این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی بوده و مبنای جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای می‌باشد و در گردآوری اطلاعات از ابزار فیش استفاده شده است. نتایج این تحقیق بیانگر آن است اسلوب‌های تنبیه در قرآن به دو دسته تنبیه بدنی و غیر بدنی تقسیم می‌شود. اسلام، تنبیه بدنی را به عنوان آخرین روش تربیتی برای مجرم یا مجرمان مطرح می‌کند. بیشتر مصادیق تنبیه شدگان در قرآن اهل کفر، منافقین، منکران نبوت، توحید، معاد، وحی، و همچنین رباخواران و زناکاران و.. می‌باشند. مصادیق متنبهین نیز در افرادی چون حضرت سلیمان، حضرت ابراهیم، حضرت نوح، پیامبر اسلام، اصحاب، زنان پیامبران و... خلاصه می‌شود.

از جمله دانش های علوم قرآنی که در قرون اخیر مورد توجه خاورشناسان از جمله بلاشر قرار گرفته، دانش تاریخ گذاری و تعیین زمان نزول سور می باشد. مستشرقان در این زمینه روش های متفاوتی را ارائه نموده اند؛ یکی از معروف ترین روش ها، روش طبقه بندی چهار دوره ای سور می باشد که براساس سه دوره ی مکی و یک دوره ی مدنی ابتنا یافته است. رژی بلاشر آخرین خاورشناسی است که در دوره ی معاصر به چنین طبقه بندی گرایش یافته است. به همین رو، نقد و بررسی دستاوردهای وی می تواند از ارزش علمی بیش تری برخوردار باشد. این مستشرق فرانسوی پیرو سایر خاورشناسان، با تصور اینکه قرآن یک کتاب ادبی و اثر خود پیامبر است سعی نموده تا با استفاده از شاخص های سبک شناسی نظیر طول، نوع واژگان، نوع مضامین، نوع خطابات و میزان اسلوب های تصویری آیات و سور به طبقه بندی سوره های قرآن بپردازد؛ اما نظر به این که این شاخص ها، شاخص های پسینی در تاریخ گذاری می باشند و اعتبار خود را از شاخص پیشینی یعنی مضامین تاریخ دار کسب می کنند لذا بالاستقلال نمی توانند در تاریخ گذاری به کار گرفته شوند. لذا کار بلاشر و سایر پیشگامان او چندان علمی نبوده و معتبر ارزیابی نمی شود. این مقاله بر آن است تا با کشف موارد نقض، تاریخ گذاری بلاشر را براساس شاخص های سبک شناختی و به تفصیل مورد نقد و بررسی قرار دهد.

مفسران قرآن کریم از دوره متقدم تاکنون روش‌های مختلفی داشته‌اند. از جمله عوامل پیدایش این روش‌های متفاوت تخصص و اندوخته علمی مفسر است. درواقع عالمان رشته‌های مختلف علمی روش‌های مختلف تفسیری را رقم زده‌اند. با پیدایش علوم جدید روش‌های تفسیری جدید نیز به وجود آمده است. یکی از عالمانی که در قرن اخیر در عرصه تفسیر قرآن گام نهاد و تحولی شگرف در عرصه تفسیر نگاری از خود برجای گذاشت مرحوم علامه طباطبایی است. ایشان در علوم گوناگون اسلامی صاحب‌نظر بوده به‌خصوص در حکمت و فلسفه اسلامی نوآوری‌هایی ابراز کردند، ازجمله آن‌ها می‌توان به نظریه اعتباریات اشاره کرد که در اکثر آثار بر‌جای مانده از ایشان ظهور و بروز دارد. این نظریه به علت پایه‌ای و کلیدی بودنش بر بسیاری از آراء ایشان از جمله آراء تفسیری، آثاری بر جای گذاشته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بحث درباره‌ی تأثیر نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پرداخته و پس از فحص و بررسی جامع در المیزان در خصوص این نظریه و مقایسه آن با دیدگاه سایر مفسران در موارد مربوط، به این نتیجه رسیده است که تأثیر نظریه اعتباریات در تفسیر علامه را می‌توان در حوزه‌های مسائل خداشناسی و انسان شناسی پی‌گیری کرد. علامه در تبیین خود از آیات قرآن در این دو حوزه نظریه اعتباریات را دخالت داده است. در حوزه مسائل خداشناسی در موضوعاتی مانند: مالکیت، کلام و تکلم، سلطنت، ولایت، حکم و افعال خداوند، انتساب ظلم و معصیت، حقیقت عرش الهی، علامه با توجه به این نظریه معتقد است که این عناوین نوعا در میان جامعه بشری با اغراض دنیوی و بنابر احتیاجات اجتماع بشری اعتبار شده‌اند و در خارج و حقیقت از وجود آن‌ها خبری نیست. علامه لوازم معنایی که از اسناد اینگونه از عناوین به ذهن می‌آید را از ساحت خداوند به دور دانسته است. در حوزه مسائل مربوط به انسان شناسی نیز تأثیر نظریه اعتباریات بر دیدگاه علامه را می‌توان در سه حوزه مسائل مربوط به معاد، اخلاق و مسائل اجتماعی پی‌گرفت. در حوزه مسائل مربوط به معاد در بیان موضوعاتی مانند: کیفیت تکلم انسان در روز قیامت، کیفیت حیات شهدا، رابطه عمل و جزا و نسبت‌های خانوادگی، علامه تأکید می‌کند که سرای آخرت دار ظهور حقایق بوده و از اعتباریات دنیوی خبری نیست و محدوده کاربرد این مفاهیم اعتباری صرفا در دنیا است. در حوزه مسائل اخلاقی و اجتماعی نیز در بیا‌ن موضوعاتی مانند: حسن و قبح، حقیقت حیات اجتماعی انسان، رابطه اخوت و بنوت، عقد نکاح، کلام انسانی، علامه با توجه به نظریه اعتباریات سخن گفته و این نظریه در تبیین ایشان از این مسائل تأثیر بسیاری داشته است،‌چنانکه حسن و قبح را اعتباری دانسته و بیان می‌کند که بسیاری از مفاهیمی که در اجتماع انسانی امروزه مشاهده می‌شود از جمله اعتباریاتی است که نیاز انسان به حیات اجتماعی او را وادار به اعتبار آن‌ها کرده است.

یکی از دشوارترین و حساس ترین بحث‌ها در میان عالمان مسلمان، کیفیت معاد جسمانی است، بزرگان فلسفه تلاش‌های فراوانی برای تبیین و تقریر آن نموده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند‌. ملاصدرا با تببین مقدمات یازدگانه در کتاب اسفار، براین باور است که نفس انسان که در این جهان همراه با بدن جسمانی و ماده خویش است، پس ازمرگ وجدا شدن ازبدن، طبق ملکات نفسانی خود و به کمک قوه خیال، بدنی لطیف برای خویش خلق می‌کند‌‌‌‌‌‌‌ و با آن همراه می‌شود. وی معتقد است که نفس انسانی هیچ تغییر نکرده و همان نفسی است که قبلاً در دنیا موجود بوده، بدن او نیز برای همان نفس و نفسش متحد با همان بدن محسوب می‌شود. ایشان در موارد متعددی تصریح می‌کند‌‌‌‌‌‌‌ که آنچه در معاد بر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد، از نظر نفس و بدن، عین همان انسان دنیایی است، زیرا تشخص و بقاء انسان، به نفس اوست، نه به جسم او؛ به گونه‌ای‌‌‌‌‌‌‌ که اگر کسی او را ببیند، خواهد گفت که او همان شخصی است که در دنیا بوده است. دیدگاه ملاصدرا همسو با نظرگاه قرآنی است، زیرا بیشتر آیات قرآنی اصل معاد جسمانی را اثبات می‌کنند و کاری به کیفیت آن ندارند، و اگر بعضی از آیات به کیفیت آن اشاره کرده‌اند، در حقیقت مثلیت بدن اخروی را با بدن دنیوی اثبات می کنند نه عینیت آن را، که ادعای ملاصدرا هم مثلیت این دو بدن است؛ پس بدن جسمانی اخروی به عین ماده عنصری و بدن دنیوی نخواهد بود بلکه به مثل آن است. ملاصدرا در مباحث خویش، روی دو نکته تأکید ویژه دارد: یکی آن که عالم آخرت تام است و دیگر اینکه عالم آخرت و عالم دنیا هم سنخ نیستند. این دیدگاه هماهنگ با آموزه‌های وحیانی است، زیرا از آیات قرآنی به دست می‌آید که حیات اخروی تکرار حیات دنیوی نیست. قرآن کریم از دنیا به نشئه اولی و از آخرت به نشئه اخری تعبیر فرموده است. همچنین با دلایل عقلی و نقلی ثابت می‌شود که جهان آخرت غایت زندگی دنیوی است، نه تکرار و باز گشت آن.