جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫ميل به زيبايي در نهاد انسان ريشه داشته و روح در پرتو مشاهده زيبايي‌ها به آرامش مي‌رسد. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌اي به بررسي مسأله زينت و زيبايي از ديدگاه آيات و روايات پرداخته است. خداوند در اين دنيا زينت‌هاي متفاوتي را خلق کرده است؛ برخي از اين زينت‌ها مانند ايمان و تقوا باطني و معنوي هستند و بعضي ديگر مانند اولاد، اموال، زن، و زيبايي‌هاي طبيعت، جزء زينت‌هاي ظاهري هستند. اما غرض از آفرينش آن‌ها، اين است که انسان، اولاَ با علاقمندي و آرامش زندگي کند، و ثانياَ بهره‌مندي از اين زيبايي‌ها را وسيله‌اي براي رسيدن به سعادت اخروي قرار دهد. در آيات قرآن و روايات به زينت‌هاي بهشتي نيز اشاره شده است؛ لباس‌هاي زيبا، طلا و جواهرات، تخت‌هاي تزيين شده و نوشيدني‌هاي گوارا از مواردي هستند که در بهشت وعده داده شده است. استفاده از زينت‌هاي دنيايي اگر انسان را متوجه خدا نموده و حس سپاس‌گزاري او را برانگيزد، داراي ارزش مثبت است و اگر موجب غفلت او گردد، مورد نکوهش قرار گرفته است. البته زينت‌هاي معنوي هيچ‌گاه آثار منفي ندارند و حتي مي‌توانند انگيزه‌اي براي استفاده درست از زينت‌هاي ظاهري باشند؛ مثلاَ انجام کارهاي پسنديده، شيرين شدن مصيبت‌ها و محبت به خدا از آثار ايمان است. اما اولاد و اموال که زينتي ظاهري است در اثر غفلت از خدا مي‌تواند موجب غرور و دنياطلبي شود. لباس هم اگر با انگيزه درست استفاده نشود مي‌تواند انسان را به فخرفروشي، شهرت طلبي و يا تحقير ديگران بکشاند. زيبايي‌هاي طبيعت در آسمان و زمين هم براي بينايي و بيداري انسان آفريده شده است تا با مشاهده دقيق آن‌ها، ايمان او به خالق زيبايي‌ها افزايش يابد، و بداند که خداوند بر همه چيز بيناست و قدرت او همه چيز را احاطه کرده است.

‫در این نوشتار سعی شده مبانی و روش تفسیری، تفسیر نهج البیان عن کشف معانی القرآن اثر مرحوم محمدبن حسن شیبانی، از علمای قرن پنجم هجری مورد تحقیق قرار گیرد. هدف از این پژوهش شناخت مولفه ها یی است که ماهیت و جهت گیری هر تفسیری از جمله نهج البیان از پذیرش یا عدم پذیرش آنها از جانب مولف به شدت تأثیر می پذیرد، بنابراین پیدا کردن درک صحیحی از مبانی مورد نظر شیبانی در تفسیر کتاب خدا و روشی که ایشان در این روند پی می گیرد از اهداف اصلی این پژوهشند. چنانکه از عنوان این پایان نامه مشخص است، نوشتار حاضر در صدد تعیین مبانی تفسیری شیبانی در تفسیر نهج البیان و یافتن شیوه تفسیری وی است. بنابراین دامنه تحقیق حاضر، مباحثی چون اصول و قواعد و منابع تفسیری نهج البیان را در بر نخواهد گرفت. در این پایان نامه بجز کتب مناهج تفسیری از تفاسیر متقدم و متاخرین شیعه و سنی و کتب علوم قرآنی مرتبط و برخی از کتب لغت و پاره ای از آثار متکلمین، هنچنین از کتب شرح حال و ترجم و طبقات المفسرین سود برده شده است. در فصل اول این پژوهش به عنوان مقدمه تعاریف کلیات تحقیق آورده شده و به اختصار در مورد آن توضیحاتی داده شده است. فصل دوم شامل زندگی نامه محمدبن حسن شیبانی و معرف اجمالی تفسر نهج البیان است. در این فصل به مباحثی جون آثار دیگر شیبانی، عصر تألیف نهج البیان، انگیزه تألیف تفسیر، نسخه های خطی و چاپی نهج البیان و ... در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از پرسش ها ی این فصل که راجع به حیات شیبانی و چگونگی شکل گیری تفسیر نهج البیان است به علت گمنام بودن وی، به پاسخ مانده است. در اهمیت و جایگاه این تفسیر در تفاسیر شیعه می توان به استفاده سید هاشم بحرانی در البرهان از نهج البیان اشاره کرد؛ همچنین برخی دیگر از تفاسیر معاصر به واسطه البرهان مطالبی از این تفسیر نقل کرده اند. در فصل سوم به بررسی مبانی شیبانی در تفسیر آیات قرآن پرداخته شده است. در مبانی تفسیر از اصول بنیادینی سخن گفته می شود که هر نوع موضع گیری در خصوص آنها، موجودیت تفسیر یا قواعد روش تفسر را تحت تأثیر قرار میدهد. در این فصل در این خصوص به مباحثی چون تحریف ناپذیری قرآن و محکم و متشابه پرداخته شده است. شیبانی اگر چه قائل به عدم تحریف قرآن است اما ذیل برخی آیات روایاتی ذکر می کند مبنی بر حذف برخی کلمات از قرآن . البته چنانکه خواهیم گفت نقل یک روایت دلیلی بر التزام و اعتقاد به مفاد آن نیست. در بحث محکم و متشابه به بررسی این مفاهیم از دیدگاه نهج البیان در مسائل مربوط به این مبنا پرداخته شده است. در فصل چهارم شیوه مفسر در تفسیر آیات مورد بررسی قرار گرفته است. روش تفسیری امری است فراگیر که مفسر آنرا در همه آیات قرآن به کار می برد و اختلاف در آن باعث اختلاف در کل تفسیر می شود. این فصل ذیل بحث روش تفسیری شیبانی در نهج البیان به روش تفسیری قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به روایت که مورد اهتمام مؤلف بوده پرداخته شده است. فصل پنجم آخرین فصل این نوشتار است که در آن به دیدگاههای علوم قرآنی و کلامی نهج البیان می پردازد. در مبحث دیدگاههای علوم قرآنی مباحثی چون حروف مقطعه، ناسخ و منسوخ و اعجاز قرآن مورد بررسی قرار گرفته و دیدگاههای مرحوم شیبانی و دیگر صاحب نظران را در این موارد بیان شده است. مبحث دیدگاههای کلامی نهج البیان به مباحثی چون رؤیت خداوند، آیات متشابه اعتقادی، عصمت و امامت و جهت گیری شیبانی در ین موارد می پردازد.