جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه ى «کلام جدید» نوشته هاى گزیده اى است، حاصل سال ها تحقیق و تدریس در حوزه و دانشگاه. مجموعه اى در هفده گفتار که بخش هاى اولیه ى آن به مباحث مقدماتى و روش شناسى و معرفت شناختى اختصاص دارد و گفتارهاى دیگر آن، در بر دارنده ى مسائل جدید کلامى است. بى تردید، مسائل جدید کلامى، بیش از موضوعاتى است که در این مجموعه گرد هم آمده اند و مباحث آن ها نیز بسیار گسترده تر از آن است که نوشته ى مذکور در برگیرنده ى همه ى آنها باشد و نویسنده، تنها به مسائل دوران معاصر ایران پرداخته است; مسائلى که زاییده ى تعارض سنت و تجددند و از جوامع مدرن اقتباس یافته اند; مباحثى که متفکران را دچار شکاف هاى فکرى عظیمى کرده است. در این نوشتار، سعى شده به چالش ها و ضرورت هاى این محورها اکتفا شود; به طورى که ذهن ها را به زوایاى پیچیده تر مشغول نسازد و در حد امکان، پرسش هاى معاصر کلامى در بستر اجتماع ما را پاسخ دهد.

مبنای کلامیِ تفسیر، آن دسته باورهای دینی است که بر اساس آنها منابع، قواعد و یا محتوای تفسیر آیات قرآن شکل می گیرد و بدین نحوه در تفسیر قرآن تاثیرگذارند. مبانی کلامی تفسیر، در چهار بخش جای دارند: اول، مبانی کلامی مربوط به پدیدآورنده قرآن: خداوند. به عنوان نمونه: خدا عادل و حکیم است. این صفت با توجه با اصل حسن و قبح عقلی بدین معنا می انجامد که خدا از هر قبیح عقلی به دور است. بر اساس این آموزه، اصل فهم پذیری و حجیت ظواهر قرآن بنا گذاشته می شود و شرایطی برای نسخ شمرده می شود، آیات وحی به دور از تناقض و ناراستی دانسته می شود و آیات متناقض نما بررسی می شوند. بخش دوم مبانی کلامی مربوط به قرآن کریم: قرآن سخن خداست، پس با توجه به ویژگی های پدیدآورنده اش فهم و تفسیر می شود. و قرآن یگانه است، پس اختلاف قرائت ها از قاریان ریشه می گیرد و به چندگانگی آیات وحی نمی انجامد. و قرآن حق و صادق است، پس هیچ ناراستی و نادرستی در آن راه ندارد. و قرآن حکیم است، پس ارتباط و تناسبی در درون آیات و آیات با یکدیگر یافت می شود، و بافت و سیاق همگونی در آیات وحی وجود دارد. و قرآن حادث (پدیده) است، پس رویدادها و فرهنگ زمانه نزول در فهم و تفسیر آیات تاثیرگذار است. بخش سوم، مبانی کلامی مربوط به دریافت کننده قرآن، پیامبر اکرم است. حضرت محمد مصطفی، از گناه و خطا و نسیان در حوزه دین، معصوم است. پس آیات وحی و سنّت نبوی و پس از آن گفتار و رفتار اهل بیت قابل اعتماد و اطمینان است و از هر ناراستی و خطا به دور است. بخش چهارم، مبانی کلامی مربوط به مخاطبان قرآن است: حجیت و اعتبار عقل و فهم مفسر.هر مبنای کلامی، ابتدا تبیین می شود و تا حد امکان ادله اثباتی آن، به ویژه در آثار شیخ طوسی، بیان می گردد. پس از آن ارتباط آن مبنای کلامی با مبحث تفسیری، بر اساس درک عقلانی یا روش عقلایی تحلیل می شود. و سپس مباحث تفسیری متاثر از آن مبنای کلامی، بر اساس نمونه های موجود در آثار شیخ،طرح و بررسی می شود. این پژوهش، گامی در جهت بازشناسی و تعریف مبانی کلامی تفسیر شیعی، با محور قرار دادن آثار شیخ طوسی است و همچنین نشان دهنده ارتباط گسترده و پرجانبه تفسیر قرآن و مباحث کلامی است.از سویی دیگر این تحقیق، گستره مباحث کلامی-تفسیری در تفسیر التبیان و همچنین جایگاه شیخ طوسی در سه حوزه تفسیر قرآن و کلام اسلامی و دامنه میان رشته ای این دو دانش راآشکار می سازد

تخالف و توافق میان عقل و شرع، موضوع معارضه ابنرشد و غزالی است. در مقالـه پـیش رو، اختلافات و مشابهتهاي فکري غزالی و ابنرشد ترسیم شده است تا درجه اعتبار آراي هریک روشن شود و کوششهاي آن دو در ابطال یا اقبال بـه فلسـفه در عرصـه دیـن بـه محـک نقـد گذاشته شود. ازسویی به بررسی علل ساختاري و معده بهوجودآورنده مناظره ابنرشد و غزالـی نیز پرداخته شده است. از علل ساختاري میتوان به جریان نوگرایی معتزله اشاره کرد که تکامـل آن بهوسیله رشد فلسفه مشاء بهواسطه ابنسینا صورت گرفت. ابـنسـینا فلسـفه مشـاء را بـا مشرب افلاطونی درآمیخت که این علت ساختاري، خـود علتـی معـده محسـوب مـیگـردد تـا ابنرشد به معارضه با غزالی برخیزد. علت معـده ایجـاد ایـن معارضـه نیـز شـرایط سیاسـی ـ اجتماعی عصر ابنرشد بوده است که با فلسفه سر مخالفت داشتهاند؛ بنابراین ابنرشـد مـورد ایذاي ابناي زمان شد و بهنوعی با انتقـاد از آراي غزالـی، بـه دفـع اتهـام از خـود مجبـور شـد. درحقیقت منازعه غزالی و ابنرشد، هم منشأ سیاسی ـ اجتماعی داشت و هم منشأ عقیدتی که ناشی از دو ساختار و بنیاد ایمانگرایی و عقلگرایی است که در جهان اسلام بهعنـوان دو طیـف دامنهدار، حیات یافته بودند

در این اثر مولف از موضع سلفی به نقد آثار و دیدگاه عقل گرایان معاصر جهان عرب پرداخته است.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی دیدگاه ایمان گرایانه کرکگور و آثار و دلالت های این دیدگاه در تربیت دینی است. برای این منظور، نخست منطق ترجیح موضع ایمان گرایی بر سایر رویکردهای تربیت دینی تشریح شد. آنگاه با تکیه بر مواضع کرکگور در باب هستی مندی، ایمان و سپهرهای زندگی یا مراحل هستی مندی انسان مورد بررسی قرار گرفت. در نتیجه، بر اساس این مواضع تصریح شده است که از دید کرکگور برای رسیدن به تربیت دینی مناسب، متعلم لاجرم باید ویژگی هایی نظیر فردیت و آزادی انتخاب را کسب نماید، تا یاری رسان او در انتخاب ساحت ایمانی باشد. از این رو، پیش از پرداختن به تربیت دینی، به تربیت عمومی بر اساس سه اصل شناخت، آزادی و فردیت پرداخته شده است. در بخش تربیت دینی نیز بر اساس ویژگی های ساحت دینی به سه اصل سیر انفسی، شورمندی و جهش توجه شده است. متعلم در این نوع تربیت به دنبال یافتن اشتیاق لازم است و سعی دارد برای رسیدن به مراحل بالای ایمان به جهش ایمانی بپردازد. بنابراین، چنین استدلال شده است که تربیت دینی بر طبق دیدگاه کرکگور باید بر خود «باور» تاکید کند و از ابتنای ایمان بر روشهای آفاقی پرهیز نماید.

این مقاله در آغاز، چشم اندازی کلی از زمینه های تاریخی شکل گیری کلام ارائه می دهد، سپس پرسش های بنیادین و پاسخ های درخور و متناسب را مطرح می سازد تا وجوه اشتراک و افتراق و ریشه های تقابل و چالش های کلام دینی و فلسفی را از دیدگاه شیعه بررسی نماید و در این راستا، تعاریف و تقسیم بندی های مختلف عقل و اصالت آن و نگرش درون دینی و برون دینی به علم کلام و شکل گیری کلام فلسفی با گرایش به عقل فلسفی و چالش های جدید را مورد توجه قرار میدهد و با ارائه پیشنهادها و چشم انداز آینده، مقاله را پایان میدهد.

بر اساس تخقیقات ما در این رساله، که در صدد تبیین دیدگاه های رازی در باب نسبت عقل و دین بوده ایم، چنین بر می آید که گویا رازی، اصل اعتقاد و توجهاتش، متوجه عقل است و به مناهج غیر از عقل، اعتنای چندانی ندارد.

«مسند الإمام الصادق أبي‌عبدالله جعفر بن محمد عليهما السلام» تأليف شيخ عزيزالله عطاردى، هفتمين كتاب از مجموعه بزرگ «مسانيد الأئمة(ع)» است كه به زبان عربى در 22 جلد منتشر شده است. در اين كتاب اخبار و احاديث حضرت امام صادق (ع) در موضوعات مختلف گردآورى و دسته‌بندى شده است. احاديثى كه در اين مسند گرد آمده بر سه بخش است: 1- احاديثى كه مربوط به زندگى و شخصيت و روابط آن معصوم است كه در 12 باب آمده است. 2- احاديثى كه آن معصوم در موضوعات مختلف بيان كرده‌ اند كه هم چون ساير مجموعه‌ هاى حديثى در ضمن كتاب‌ هايى مشتمل بر ابواب متعدد ذكر شده است. 3- راويانى كه از آن معصوم نقل حديث كرده‌ اند، به‌ همراه ياد كرد آنها در كتب رجال. عطاردی، مباحث كتاب را از منابع معتبر شيعه و سنى گردآورى نموده است. نويسنده در مقدمه كتاب توضيحات مختصرى درباره كتاب و مباحث مطرح‌ شده در آن نوشته است.

روش ملا محسن فیض کاشانی در دین پژوهی، بعنوان یک فیلسوف، فقیه و مفسر قرآن کریم، بر اعتبار و ارزشمندی عقل استوار است. وی برای عقل و عقلانیت جایگاه ویژه ای قائل است و در تفسیر متون دینی از آن مدد جسته است. او اخباری ای بود که با اجتهاد خود تلاش کرد از طریق اخبار و احادیث به تبیین صحیح و منطقی دین بپردازد. برخی بر این باورند که وی بعنوان یک محدث اخباری به عقل و عقلانیت بهایی نداده است. در این پژوهش تلاش بر آن است تا با جستجو در آثار ملامحسن فیض کاشانی، خلاف این ادعا را به اثبات رساند. با وجود اینکه ایشان یک اخباری بود، برای عقل منزلتی والا قائل بود؛ بگونه ای که در روش تفسیر خویش ضمن توجه به روایات تعارض بین روایات را بر اساس روش عقلی رفع کرد. و در متون تفسیری خود به روش استدلال عقلی، به تفسیر آیات و روایات پرداخته است.

دوران قرون وسطی، با وام گیری از فضای فکری یونان باستان و همچنین بهره گیری فراوان از آموزه های مسیحیت، ترکیبی بی بدیل از آمیزش دین و فلسفه ارائه داد که در نوع خود یگانه بود. اینکه فلسفه چه واکنشی در مقابل ورود آموزه های دینی در مقولات مورد بحث خود داشته و دین چه میزان به باورهای فلسفی استناد می کرده است، موضوعی است که در این مجموعه، به جد بررسی شده است. حضور دینی قدرتمند، چون مسیحیت، با جهت دادن به افکار عمومی و باورهای دینی مردم، در نوع نگاه و تعریف آنها از فلسفه تاثیر گذاشته و متقابلا فلسفه نیز با عرضه اندوخته های عقلانی خود به دین، آن را وادار به تطبیق پذیری با خود کرده است. این که در این میان هر یک به چه میزان از دیگری تاثیر پذیرفته و بر آن تاثیر گذاشته است، مبحثی است که به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد اما آنچه مسلم است آن است که این دو حوزه در تماس مستقیم و تنگاتنگ با یکدیگر بوده و حتی با وجود انکار یکدیگر، وابستگی و پیوند شدیدی دارند. درست است که دین بر فلسفه تاثیر گذاشته و محدوده و قلمرو حرکتش را محدود کرده است، اما فلسفه نیز با ورود به حوزه آموزه ها و تفاسیر دینی، آنها را بسیار متحول نموده است.