جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانشگاه آزاد اسلامیواحد تهران مرکزیدانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی ، گروه روانشناسیپایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A ) گرایش تربیتی عنوان : رابطه بین رضایتمندی زناشویی مادر و سبک های شناختی با عزت نفس دانش آموزان دختراستاد راهنما : دکتر فریبا حسنیاستاد مشاور : دکتر مژگان سپاه منصور پژوهشگر : سیده طاهره معروف کلاهیتابستان 1391فهرست مطالبعنوان

وحی در این رساله به مثابه یکی از تجربه ناپذیرترین مجرای انسان در فرایند فهم و درک حقایق، الزامات و نیازمندیهای متکاملانه انسانی در حوزه‌های عقلانی و فراعقلانی و ایجاد یک نظام ارزشی که سعادت و نیک فرجامی بشر را تامین کند مورد بررسی قرار گرفته است. معرفت وحیانی معرفت است که در فرایند ایجادات گفتاری خدا و پیامبر به تحقق می رسد. و به همین سبب فهم اشعری گرایانه و تفسیر مینوی از وحی-که این روزها برحوزه تفکر دینی سایه انداخته است دور از حقیقت وحی بوده و به همین دلیل تلاشهای فیلسوفانه انسان بدون موهبتهای خاص پیامبرانه نیز نمی‌تواند به معرفت وحیانی دست بیابد. با این تحلیل معرفتی از وحی مهمترین دست آوردهای وحی: قرآن، با نزول دوگانه و حفظ جاودانگی و تفسیرپذیری چند وجهی-و عترت به عنوان مفسران اصلی کلام وحی با حفظ جنبه انسانی آن نیز از پیامدهای معرفت و حیانی است که تفاوت کلی با سایر متون و تفسیرگران بشری را دارا است. بر همین مبنا ادعای بسط تجربه نبوی و هم سنخی معرفت مینوی و عرفانی با معرفت وحیانی به ویژه هرمنوتیک وحی از محورهای قابل توسعه این تحقیق می‌تواند قرار بگیرد.

فقه الحدیث دانش فهم حدیث است که راه رسیدن به فهمدرست سنت را به ما نشان می‌دهد. عالمان بسیاری از جمله شیخ بهایی برای رسیدن به فهم درستی از سنت، توجه ویژه‌ای به فقه الحدیث داشته‌اند.بررسی شیو? فقه الحدیثی شیخ بیانگر آن است که وی به پیش نیازهای فهم حدیث آشناست. نسخه‌های مختلف یک حدیث را می‌یابد و به تصحیف توجه می‌دهد.مراحل فهم حدیث نزد شیخ بهایی را می‌توان در دو مرحل? کلی جای داد: فهم ظاهر و فهم مقصود. در فهم ظاهر، مفردات، علم صرف و دانش نحو و معانی بیان را به کار می‌برد.در فهم مقصود نیز این‌گونه عمل می‌کند: به قرینه‌های متصل کلامی مانند تلمیح، تعلیل، سوال و تفسیر راوی و سیاق کلام نظر دارد.قرینه‌های منفصل که مهم‌ترین آن خانواده حدیث است مورد اهتمام شیخ بهایی است و با این قرینه که همان احادیث مشابه است احادیث را تخصیص و تقیید می‌زند و گاه تبیین می‌کند. برای تبیین حدیث از آیات بهره می‌گیرد. وی با توجه به احادیث معارض، در حل تعارض یکی از دو حدیث را بر جواز، استحباب، کراهت، ضرورت، تخییر یا تقیه حمل می‌کند.از دانشهای بشری چون طب، حساب و نجوم برای شرح حدیث استفاده می‌کند.وی با موانع فهم حدیث در هر دو مرحله فهم ظاهر و فهم مقصود آشناست. موانع فهم ظاهر نزد ایشان، اشتراک لفظی، تحول زبان، خلط لغت با اصطلاح، عدم توجه به حروف جر، آشنا نبودن با تصحیف و ادراج و تقطیع نادرست است.وی در شناخت موانع فهم مقصود به موانعی چون عدم تتبع کامل، ساده‌انگاری، جمود، اخباریگری و بی‌توجهی به آهنگ سخن آگاهی می‌دهد.مباحث فقه الحدیثی شیخ بهایی عمدتاً در آثار حدیثی وی مطرح شده که عبارتند از: الحبل المتین، مشرق الشمسین، الأربعون حدیثاً، الحدیقه الهلالیه و مفتاح الفلاح.وی در مباحث فقه الحدیثی از عالمان برجسته و محدثان بنامی چون شهید ثانی، شیخ حسین پدر خود، محقق کرکی و شهید اول تأثیر پذیرفته است و تراث حدیثی خویش را وامدار این بزرگان است.

چکیده:قرآن کتاب الهی و کلام حق تعالی ، بزرگترین معجزه ی جاودانه ی اخرین پیام آور الهی ، عصاره و چکیده ی همه کتابهای آسمانی است . یگانه کتابی که می تواند همه خواسته های جوامع بشری را در همه ابعاد عبادی، تربیتی، اخلاقی، فرهنگی، هنری، سیاسی، اقتصادی، قضایی و علمی به بهترین شکل برآورده سازد و انسان را به سوی عالی ترین مراتب رشد و کمال انسانیرهنمون شود. برای رسیدن به این امور مهم، برترین و زیباترین روش های حکیمانه را به کار برده است.از جمله این روش ها زینت بخشیدن کلام با تأکید می باشدکه آدمی را به سمت و سوی برنامه های انسان ساز سوق می دهد.این روش در تعلیم و تربیت بسیار موثر و خصوصاً در مورد افراد جاهل و لجوج بسیار راه گشاست .به همین خاطر است که می بینیم بیشتر آیات قرآن دارای تأکید می باشند.اسلوب تاکید از جمله اسلوب های مهم بکار رفته درقرآن و زبان عربی می باشد بدلیل اینکه نقش بسیار مهمی در تفسیر و تاویل آیات قرآنی دارد به همین خاطر «تأکید» و کاربرد آن در قرآن از جمله مباحث علوم قرآنی است که مفسران و علمای علم بلاغتبدان پرداخته اند.با جستجو در منابع علمی وابسته به زبان عربی و با تکیه بر شواهد قرآنی این نتیجه به دست می آید که اسلوب تاکید در متن قرآن کریم به شیوه های گوناگون به کار رفته است. چرا که تاکید در قرآن گاه با حروف تاکید ذکر شده و گاه به صورت افزودن حروف در ساختمان کلمه و گاه به صورت تاکید لفظی ومعنوی (تکرار ) ،گاه تأکید با اسلوب سوگند و شیوه های بلاغی ظهور پیدا می کند.پایان نامه حاضر اسلوب تأکید را در کلام عربی با شواهد قرآنی تا آنجا که بضاعت و توان فهم و بیان آن باشد مورد بررسی قرار می دهد.کلمات کلیدی :تاکید، حروف تاکید، تاکید لفظی، تاکید معنوی، قرآن

آنچه بیش از پی ریزی تمدن ها ضروری است، پایداری و پیش گیری از فروپاشی آنهاست. دیناسلام با توجه به این واقعیت، از آغاز پیروانش را با عوامل نابودی تمدن های پیشین آشنا ساخته و در منابع مختلف اعم از قرآن، و احادیث و روایاتراهکارهایی را برای جلوگیری از سقوط تمدن ها ارائه داده است. در این نوشتار سعی شد که با بررسی نهج البلاغه به عنوان یکی از مهمترین منابع اسلامی-شیعی که عهده دار تحلیل های عقلانی - اجتماعی و از جمله توجه به آفات و آسیب های زندگی اجتماعی می باشد به علل اضمحلال و سقوط تمدنها و جوامع بپردازیم که در پاسخ به سوالاتی که پیرامون موضوع فوق مطرح شد به عواملی همانند ظلم و ستم حکام و از بین رفتن عدالت، عدم وحدت اجتماعی و همچنین عدم اجرای امربه معروف و نهی از منکر اشاره شد. که البته در کنار نهج البلاغه برای استناد بیشتربه آیات قرآن مجید نیز اشاره شده است.که می توان گفتآن چه که از نهج البلاغه و قرآن مجید برمى آید، این است که علاوه بر عوامل فوق الذکر، عامل اساسى آغاز و پایان منحنى تمدن ها و فرهنگ ها خود انسان است.که با اعمال خویشآن را رقم می زند.همانگونه که با نگاهی به تاریخ بشری به خوبی روشن می سازد که تمدن ها مانند انسان ها زاده می شوند به بالندگی و رشد می رسند و به عوامل و علل بیشتر درونی از هم می‌پاشند و می‌میرند.سقوط تمدن‌ها امری است که تاریخ از آن بسیار سخن گفته است و از آن به تمدن های فراموش شده یاد شده.اما کمتر منبعی همانند نهج البلاغه توانسته است عوامل انسانی و فرهنگی را در آن به مورد تبیین بگذارد.در طول این پایان نامه و در تبیین علل فروپاشی تمدن ها از دیدگاه امام علی (ع)بیشتر به سه عامل اشاره شد که عبارت بودند از: 1- تفرقه و اختلاف که در فصل سوم آن را مورد بررسی قرار دادیم.لذا یکی از عوامل سقوط جوامع تفرقه و اختلاف است. در این اختلاف و درگیری داخلی، عامل به تحلیل رفتن قدرت و اقتدار داخلی دانسته شده است. چون زمانی که وحدت اجتماعی وجود نداشته باشد جامعه از هم گسیخته شده و استحکام و انسجام ملیضعیف شده از بین میرود، تا جایی که خودی‌هایکدیگر را دشمن می‌پندارند و به جای توجه به دشمن، یکدیگر را نشانه و هدف می‌گیرند.و در صورت مواجه با دشمن کارایی خویش را دست داده و دشمن به راحتی میتواند به فتح آن جامعه موفق شود. لذا تمدنی که در آن وحدت اجتماعی وجود نداشته باشد، با دست خود زمینه‌ی نابودی خود را فراهم می‌کنند. بنابراین همکاری و همیارییک ملت و یک جامعه و یک «امت» موجب سربلندی و عامل قدرت و وحشت آن خواهد بود و در مقابل تفرقه و جدایییک جامعه سقوط آن را در پی خواهد داشت.حضرت علی (ع) در متوجه ساختن مردم به سرگذشت پیشینیان می فرماید: «پس بنگرید که آنان چگونه بودند به هنگامی که جمعیت‌ها متحد و اندیشه‌ها متفق و دلها متعدل و دستها با هم یار و شمشیرهایاری کننده یکدیگر و بینش‌ها نافذ و عمیق و تصمیم‌ها همه یک شده، آیادر سراسر زمین فرمانروا و او بر همه جهان حاکم نشدند؟ و همچنین به پایان کارشان بنگرید که میانشان جدایی افتاد و الفت‌ها به تشتت گرایید و به گروههای متعدد تقسیم شدند و دسته دسته با هم به ستیز برخاستند...»پس در نهج البلاغه و از حضرت امیر (ع): هنگامی که جمعیت‌ها با هم مجتمع می‌شوند و خواست‌ها و گرایش‌ها با هم ائتلاف می‌کنند جامعه به اوج حیات و سرسبزی می‌رسد و هنگامی که فرقه، فرقه می‌شوند تعدد کلمه و تعدد مقاصد و اهداف پدید می‌آید و جامعه کرامت‌‌اش را از دست می‌دهد و مرگ و سقوط آن سرانجام ظاهر می‌شود.بنابراین همبستگی اقوام، نژادها و ملیت های مختلف یک جامعه، بستر گسترش اخلاق اجتماعی است، ولی قبیله گرای و تشتت اجتماعی باعث پراکندگی و سرچشمه اختلافات بسیار است و باعث می شود که شهروندان به جای پیمودن راه های سعادت و کمال، به نزاع و کشمکش بپردازند.گزیده‌ای از کلام مولا علی (ع) در نهج البلاغه (خطبه 26) و پیش‌گیری از تفرقه در جامعه اسلامی «پس از وفات پیامبر (ص) و بی‌وفایییاران، به اطراف خود نگه کرده و یاوری جز اهل بیت خود ندیدم، پس به مرگ آنان رضایت ندادم چشم پرداز خار و خاشاک را فرو بستم، و با گلویی که استخوان شکسته در آن گیر کرده بود جام تلخ حوادث را نوشیدم و خشم خویش فرو خوردم و بر نوشیدن جام تلخ‌تر از گیاه حنظال، شکیبایی نمود...»حضرت على(ع)در نهج البلاغه بزرگترین دستاورد نبوت خاتم انبیاء(ص) را ایجاد الفت و اتحاد در میان مردمى متفرق و پراکنده مى داند، مردمى که در اثر تعصبات بیجا به جان هم افتاده بودند و بر لب پرتگاه سقوط و اضمحلال بودند و نبى اکرم (ص) در اثر تعالیم حیات بخش اسلام، همگان را به خداى واحد متوجه ساخت و آنان را در جماعات و مجالس در یک صف قرار داد، امتیازات موهومى را از میان برداشت و سیاه و سفید، عرب و عجم، فقیر و غنى، صاحب دولت و رعیت، همه را فرزندان یک پدر و مادر معرفى کرد و فضیلت و امتیاز را تنها به تقوى و علم و مجاهدت دانست که در اثر کوشش و ریاضت بدست آید، نه مال و ثروت و نژاد و رنگ و نسب که در اثر اتفاق و شانس و تصادف پیدا مى شود. حضرت على(ع) به اصحابش گوشزد مى کند، تا قدر این نعمت بزرگ الهى را بدانند. و با تمسک به قرآن سنت رسول اکرم هرچه بیشتر به وحدت و یکدلی روی آورند که در غیر اینصورت در سراشیبی سقوط خاهند افتاد. بزرگترینعاملعزتوسرافرازىامتهاىپیشینرااتحادواتفاقآنانمىداندوبالاترینعاملشکستوذلتوسقوطایشانراتفرقهوجدایىواختلافمیانآنهامىشناسد. درخطبهىقاصعهکهخطبهىمشهورومفصلىاستبه تفصیل در این باره با اندرز دادن و توجه به سرگذشت فرزندان اسماعیل و بنی اسرائیل مردم را به اتحاد و جلوگیری از تفرقه فرا می خواند. 2- ظلم حکام: که در فصلچهارم به آن پرداختیم.لذا آنچه که به دست می آید این است که زمانی که عدالت از جامعه ای رخت بر می بندد، ظلم و ستم جای آن می نشیند. لذا این سخن حضرت علی(ع) بر همگان آشکار است که جوامع شاید با کفر ادامه یابند اما با ظلم هیچ چی جامعه و تمدنی نمی تواند دوام خویش را حفظ کند.حضرت علی(ع) همچنین عدل و جلوگیری از ظلم را برتر از جود و بخشش قرار می دهد: «العدل یضع الامورمواضعها، والجود یخرجها من جهتها و العدل سائس عام و الجود عارض خاص فالعدل اءشرففهما، و افضلهما» عدالت خودش کارها را در جایگاه خودش قرار می‌دهد و بخشش کارها را از مسیر و جهت خود خارج می‌کند؟ عدل، تدبیرگری عام و بخشش خاص است. به عبارت دیگر «عدل» برای همه، و «جود» برای مواردی خاص کاربرد دارد. بنابراین عدالت شریفتر و با فضیلت تر از بخشش است ظلم اگر به معنای کم کردن یا کاستن از حق هم باشد، همان است که بیرون از محدوده‌ی معین بکار رفته، چه نقصان و کاستن از حق باشد یا از مرز حق تجاوز کرده باشد. قرآن نیز ظالم را چنینتوصیه می‌کند «و من یتعد حدود الله فاولئک هم الظالمون» آنها که از حدود و قوانین خداوند متعال تعدییا تجاوز نمایند، ظالمند. عدل در امور اجتماعییعنی رعایت حقوق افراد و دادن حق به صاحب حق است و ظلم رعایت نکردن حقوق افراد می‌باشد. هیچ چیز چون ستمگری، نعمت خدا را دگرگون نمی‌کند و کیفر او نزدیک نمی‌سازد، که خداوند شنوای دعای ستمدیدگان است و در کمین ستمکاران.از نظر امام علی (ع) روابط ظالمانه در جامعه در حقیقت سبب ظهور زمینه‌های هلاک و نیستی آن است. زیرا که ظالم به تعبیر آن امام (الظلم بوار الرعیه) شالوده جامعه را سست می‌کند از نظر امام علی علیه السلام، عدالت اجتماعی عامل استواری و قوام افراد جامعه است. (العدل یصلح البریه) عدالت باعث صلاح مردم است. بنابراین ظلم و بی‌عدالتییکی از عوامل سقوط و انحطاط جوامع در نگاه امام علی علیه‌السلام مطرح شده است.3-امر به معروف و نهی از منکر که در فصل پنجم مورد بحث قرار گرفت. و مشاهده شد که این فرضیه الهی که در فروع دین قرار می گیرد از چه جایگاه اهمیتی برخوردار است.حضرت علی علی(ع) امر به معروف و نهی از منکر را «افضل اعمال لق»، «غایت دین»، «قوام شریعت»، «صفت خداوند» و «بالاتر از همه‌ی اعمال نیک و جهاد در راه خداوند» معرفی می‌نماید که همگی دلالت بر فضیلت این فرضیه دارد.امام علی(ع) می فرمایند: «تمام کارهای خیر و حتی جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف، مثل رطوبت دهان است در برابر آب دریا».چون این فریضه نه تنها آثار و برکات فردی بلکه آثار و برکات آن در سطح جامعه نیز از جایگاه و تاثیر شایانی برخوردار است.بگونه ای که حفظ حقیقت اسلام به اجرای آن در زندگی فردی و اجتماعی مومنان است و امر و نهی دینی، وسیله ای مقدس و موثر برای اجرای احکام دین به شمار می آید.حضرت علی(ع) با توصیه به اجرای امربه معروف ونهی از منکر به تبعات کلان سیاسی و اجتماعی ترک این وظیفه مهم می پردازند و جبران ناپذیری آن را گوشزد می نمایند. علاوه بر نظارت های رسمی که در حیطه نظام قضایی و سیاسی جا می گیرد و آن حضرت در دستوراتشان به والیان و نمایندگانشان به کرات مورد توجه و تاکید قرار می دهند بر نظارت اجتماعی عمومی و غیر دولتی نیز تاکید می کنند به طوری که آن را از عوامل رشد و تعالی و یا انحطاط و سقوط جامعه می دانند. نظارتی که از ناحیه عموم مردم مسلمان اعمال می شود در قالب « امر به معروف و نهی از منکر » مطرح می گردد. لذا اگر مردم نسبت به موقعیت اجتماعی خود و رفتار دیگران بی تفاوت بوده، احساس مسوولیت نداشته باشند، آنگاه که رفتارهای مزبور مسیر انحرافی بپیماید و هنجارشکنی و نقض قواعد اجتماعی رواج یابد، بر اثر فقدان واکنش های نظارتی مناسب عادی گردند و در نهایت، نقش ها و منزلت های اجتماعی دگرگون گردد و موقعیت های حساس به نااهلان سپرده شود، راه برای اصلاح مسدود خواهد شد و زمان برای ترسیم کاستی های جامعه از دست خواهد رفت. لذا، تلاش و تقاضای مردم بی اثر خواهد ماند.و در اینصورت است که جامعه در سراشیبی سقوط خواهد افتاد و راهی برای نجات آن وجود نخواهد داشت.

چکیده:پژوهش حاضر به بررسی و تبیین ماهیت و ویژگی‌های افعال بشری، وپیامدهای کلامی تصرفات بشر در خلقت می پردازد. تصرفات کنونی بشر به طور قطع دارای لوازم وپیامدهای گوناگونفلسفی وکلامی است واز آن جهت که این تصرفات بشری در مخلوقات الهی صورت می گیرد که بر اساس مبانی کلامی وفلسفی و اصول اعتقادی افعال الهی بوده وخلق الهی کامل واحسن ،حکیمانه وغایتمند وتابع علم ومشیت وتدبیر ربوبی است ولذا با توجه با این اصول کلامی واعتقادی و اهداف خاص تشریعی، نظیر: وعده ظهور حضرت حجت بن الحسنبرای اقامه حق وعدلوگسترش دین توحیدی باید دید تصرفات بشر با توجه به پیامدهای کلامی آن چگونه قابل تبیین وتحلیل هستند،به گونه ای که این گونه پیامدها وچالش ها را در پی نداشته باشند ولذا طرح این موضوع هم از منظر تبیین ماهیت وفلسفه افعال بشر وهمبه جهت پاسخ گویی به این چالش های کلامی مهم ودر خوربررسی وتحقیق است. نوشتار حاضر با استناد به مبانی متقن کلامی وبراهین قوی وقویم پس از اشاره به برخی از تصرفات چالش زا ، مهم ترینمسائل کلامی و فلسفی مربوطه را مطرح ومورد تحلیل قرار داده و کوشیده است تا مسائل مطروحه را پاسخ دهد. این تحقیق دستاوردها ونتایج متعدی از حیث نظری و کاربردی وعلمی دارد. که مهم ترین آنها عبارتند از: یک؛ارائه نظریه ای کامل وجامعدر باب ماهیت حقیقی فاعلیت انسان ومبانی فلسفی وکلامی آن. دو؛ پاسخ به چالش های وشبهات مطروحه ورایج با استناد به مبانی متقن فلسفی وکلامی. سه؛ ارائه نظریه در باب رابطه بایسته ونوع مواجهه معقول انسان وطبیعت ،چهار؛ ارائه پیشنهاد هایی برای تدوین نظریه در باب فلسفه افعال و فلسفه تکنولوژی. اشاره به رابطه علی بین نظام تکوین وتشریع وعدم امکان نظریه استقلالی به انسان،طبیعت وجهت داری علم وافعال وتکنولوژی بشری.واژگان کلیدی: خلقت، تصرفات بشری، فاعلیت الهی،پیامدهای کلامی ،فلسفه افعال، حکمت،غایت مندی ،تدبیر ربوبی، نظام احسن.

این پایان نامه به بررسی ادله شیعه و معتزله در مقوله جبر و اختیار از منظر فرقه معتزله و شیعه امامیه می‌پردازد و میزان استحکام ادله و راهکارهای آنان در اثبات مختار بودن انسان و تفاوت دیدگاه‌های یشان در این زمینه را تحلیل می‌کند. نویسنده در قالب چهار فصل تفاسیر مختلف شیعه و معتزله را در مبحث جبر و اختیار و راه میانه‌ای به نام امر بین‌الامرین از منظر اهل بیت( را بررسی کرده است. وی در فصل اول به بررسی کلیات تحقیق، مانند بیان مفهوم لغوی و اصطلاحی جبر و اختیار، مکتب‌های جبر و اختیار و پیشینه تاریخی آن، معانی لغوی اختیار و مترادف آن (حریت و آزادی) و اهمیت این مسأله در آموزه‌های اسلامی می‌پردازد. در فصل دوم ضمن معرفی شیعه و معتزله، ظهور و پیدایی هر یک، مهم‌ترین اصول فکری هر کدام در مورد عدل الهی و روش فکری آنان در علم کلام اسلامی بررسی شده است. نگارنده در فصل سوم با اشاره به دیدگاه‌های معتزله درباره تفویض یا اختیار مطلق، پیامدهای منفی این دیدگاه را شرح می‌دهد. او در عین حال ادله عقلی مبتنی بر اراده و اختیار انسان را در انجام و عدم انجام تکالیف شرعی و معیارهای مدح و ذم افعال انسان بر اساس همین اختیار را بررسیده و دلیل‌های نقلی مبتنی بر مختار بودن آدمی از آیات قرآن و برخی روایات و مخالفت داشتن مسأله جبر با توحید و عدل الهی و پاسخ بعضی اشکال‌ها در این زمینه را نیز مطرح کرده است. نویسنده در فصل چهارم به تبیین مسأله امر بین‌الامرین (دیدگاه اهل بیت) پرداخته و ضمن ارائه تفسیرهایی چند از متکلمان شیعه و اهل سنت و فلاسفه مسلمان، به نقد و ارزیابی برخی از آن‌ها می‌پردازد.

موضوع این پایان نامه آنگونه که درعنوان هم ذکرشده ، جلوه آرایه های حسن تعلیل و مذهب کلامی در دیوان سه شاعر بزرگ سبک خراسانی یعنی ناصرخسرو قبادیانی ، مسعود سعد سلمان و فرخی سیستانیاست . دراین پایان نامه به سبب نزدیکی آرایه های حسن تعلیل ، تمثیل و مذهب کلامی به یکدیگر ، ابتدا بصورت مفصل این سه آرایه بدیعی معنوی مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . چون دو آرایه مورد بحث از عناصر دانش بدیع است ، بدیع و آرایه های آن در زیبایی و لطف شعر و کلام ادبی تاثیری بسیار دارد، در مورد علم بدیع و پیشینه آن نیز سخن رفته و جایگاه این دانش در علم بلاغت مشخص گردیده است . همچنین در چگونگی کاربرد آرایه های بدیعی و اینکه نباید در آوردن آنها افراط گردد ، بحث شده است . پیرامون تعقل و تخیل که یکی مبنای مذهب کلامی و دیگری پایه و اساس حسن تعلیل است ، بحث شده و نظرات دانشمندان و بزرگانی چون عبدالقاهر جرجانی و زکی الدین ابی الاصبع در این مبحث بیان گردیده است . دیدگاههای علمای علم بلاغت از قدیم و جدید مورد بررسی قرار گرفته و نظر ادیبان و سخن شناسانی چون استاد خلیل رجائی ، استاد جلال الدین همایی ، استاد نصرالله تقوی ، شمس العلما گرکانی ، حسام العلما آق اولی ، رضا قلی خان هدایت، دکتر سیروس شمیسا، دکتر حسین بهزادی اندوهجردی ، دکتر محمدعلی صادقیان و دیگران در مورد این دو آرایه بدیعی معنوی مورد بررسی و تحقیق کامل قرار گرفته است. نمونه ها و مثالهای شعری از سه شاعر موضوع پایان نامه یعنی ناصرخسرو ، فرخی سیستانی و مسعود سعد بصورت کامل استخراج شده است و کوشش به عمل آمده تا نمونه ها و مثالها نزدیک به ذهن خواننده و متناسب با موضوع پایان نامه باشد. نگارنده ضمن تعریف و بررسی دو آرایه مذهب کلامی و حسن تعلیل از شاعران و گویندگان عصر صفوی چون صائب تبریزی ، کلیم کاشانی ، وحشی بافقی و نظایر آنان نیز برای این دو آرایه شواهد و مثال آورده است. از آنجا که سه شاعر مورد نظر در قرن پنجم هجری می زیسته اند ، فصلی تحت عنوان : ویژگیهای ادبی قرن پنجم دراین پایان نامه آمده است . بدیهی است زندگی نامه های سه شاعر مورد بحث به صورت مختصر در این پایان نامه درج گردیده است و آنگونه که معمول است در مقدمه پایان نامه ، تاریخچه این تحقیق و اهداف و کاربرد آن نیز ذکر شده است.

از جمله علومی که دربین سایر علوم از فضیلت والایی برخوردار است علم مربوط به فهم معانی راستین کلام‌الهی است ; کلامی که تعالیم مقدس و اهداف و آرمانهای اصیل اسلامی و انسانی نشات گرفته از آن است و نزول آن سبب پیروزی و توفیق پیامبر (ص) عرب زمان درمیدان فصاحت عرب می‌باشد. قرآن کریم که به زبان عربی نازل گردیده، مسحون از الفاظ زیبا و معانی باریک و دقیق است و مطالعه آن هر سخنور و سخن سنج را به اعجاز وامی‌دارد. زبان عربی علاوه براینکه زبان دینی ماست بیش از چهارده قرن است که با زبان فارسی پیوند مستحکم دارد و ما برای فهم معانی کلام الهی و پی بردن به عمق اعجاز، همراه با ایجاز آن ناگزیر از تعلم زبان عربی و فراگرفتن علوم و فنون مربوط به آن هستیم . علوم و فنونی که تدبر و تعقل درآن مارا در تحقق آرمانهای ملکوتی و معنوی یاری خواهد داد. و انس و الفت و آشنائی ما را با کلام وحی دو چندان خواهد کرد. نشر و گسترش علوم‌اسلامی و فرهنگ قرآنی میسر نمی‌شود مگر بوسیله پرداختن به آثار بلاغی ادبی عربی و ترجمه آنها به زبان فارسی . و دراین امر مهم بسیاری از علما و فصحی و ادبای نکته سنج و سخنور گامهای موثری برداشته هریک به نوبه خود خدمات ارزنده‌ای ارائه داده‌اند. این همه پرداختن به علوم و آثار ادبی-بلاغی و تحقیق و ترجمه آنها حاکی از اهمیت زبان عربی است که کلام وحی بدان زبان نائل شده است . ازجمله علومی که ما را در فهم عمیق معانی نغز و پرمغز کلام خدا یاری می‌بخشد علم بلاغت و فصاحت است که علمای پیشین به تفحص و تعقل درآن پرداخته نسبت به ترویج آن درمیان ملل و اقوام گوناگون اقدام نموده‌اند. در دهه علمای اخیر خصوصا بعداز پیروزی انقلاب اسلامی که هدفش نشر و گسترش علوم اسلامی در سایه پیام‌های روشنگرانه و راهنمائیهای حکیمانه قرآن کریم است تالیف و ترجمه آثار و علوم قرآنی و بلاغی از زبان عربی به فارسی و بالعکس اهمیت بسزایی یافته است . لذا ترجمه متن از بلاغی عظیم و گرانقدر جواهرالبلاغه مرحوم سید احمد هاشمی (1978-1943 م)، ادیب و محقق و استاد فقیه جامع‌الازهر را که صاحب ده‌ها جلد کتاب گرانقدر در انواع مختلف علوم ادبی است و خود او در آغاز کتاب از آنها نام برده است . درمورد سلیقه مولف به‌اختصار می‌گویم که وی کتاب خود را با خطبه‌ای در ستایش خداوند عزوجل و پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و صحابه آغاز کرده، به دنبال آن مقدمه‌ای در فصاحت و بلاغت آورده است سپس کتاب را در سه فن معانی و بیان و بدیع نگاشته و هر فنی را به بابها و فصل‌ها تقسیم نموده‌است و در هر فصلی بعداز تعریف و توضیح عناوین، شواهدی را از آیات قرآن کریم و احادیث و آثار منظوم و منثور شعرا و ادبای عرب ذکر کرده است . دراینجا لازم می‌بینم اشاره‌ای کوتاه به نحوه ترجمه کتاب داشته باشم . ترجمه کتاب ((جواهرالبلاغه)) از چاپ سوم 1368 متن عربی با رعایت امانت و صداقت ، بدون هیچگونه دخل و تصرفی صورت گرفته است . مواردی که لازم بود در پاورقی نوشته شود شماره‌گذاری شده، به صورت مجموعه‌ای درآخر هرباب تحت عنوان یادداشت‌ها و منابع و ماخذ آمده است .

علم بدیع در کنار معانی وبیان ، یکی از علوم سه گانه ای است که به طور کلی تحت عنوان «علوم بلاغی» نام گذاری شدهاند. از همان قرون اولیه اسلامی به دلیل توجه به بعد ادبی قران کریم، تدوین کتب بدیع القرآن رواج یافت ومولفان این کتابها با توجه ودقت در ارتباطی که بین الفاظ قرآن کریم است وتدبر در جنبه‌ی بلاغی کلام الهی متوجه زیبایی هایی شدند که اگر از آنها چشمپوشی میشد، در درک سخن حق دچار لغزش میشدند واز طرفی، روشنگری نسبت به رابطهی الفاظ باعث فهم دقیق تر آیات میگردید. همچنین از همان آغاز، ادیبان وسخن‌شناسان در پی نام گذاری آن زیباییها برامدند. این نام گذاریها در آغاز شامل تعداد معدودی بود و به مرور زمان هم بر تعداد آنها افزوده شد وهم در ذیل هر عنوان تقسیم بندیهایی ایجاد گردید، لیکن همین افزایش نام گذاری ها و تقسیمات، در کتب بعدی باعث ایجاد اختلالات و نابسامانی هایی در عناوین موجود در کتاب های بدیع القرآن گردید؛ طوری که گاه برای یک عنوان تعاریف متعددی میآمد و یا برای یک تعریف عناوین گوناگونی استعمال میشد. در حوزهی مصادیق نیز آشفتگیها کمتر از این نیست. بهخصوص در مورد آرایههایی که به یکدیگر نزدیک ترند، مانند «تفسیر» و «تقسیم» تداخل مصادیق بیشتر دیده میشود. بنابراین و با توجه به نابسامانی های موجود در این کتاب ها، تدوین فرهنگی که علاوه بر بررسی ونشان دادن آشفتگیها به تنظیم مدخل‌های مختلف بدیعی بپردازد، بسیار لازم مینماید.پژوهش حاضر در پی آن است که پس از بررسی تطور تاریخی علم بدیع، خلأ مذکور را پر کند و نقش توجه به بدیع را در فهم کتاب خدا روشن سازد.