جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معناشناسی یکی از گسترده‌ترین شاخه‌های زبان‌شناسی جدید معاصر است که به تحقیق و مطالعه تحلیلی درباره کلمات کلیدی زبان می‌پردازد و به عنوان یکی از روش‌های نوین تحقیق و پژوهش در حوزه حدیث (دانش جرح و تعدیل) قابل توجه است. پژوهش حاضر با نگاهی معناشناسانه و رویکردی حدیث پژوهانه، با بهره‌گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای و اسنادی به بررسی مبانی و راهکارهای علم معناشناسی در حوزه حدیث پرداخته، از رهگذر تتبع در روایات رجال کشی، شاهراه اصلی تحقق بخشی جایگاه و مرتبه الفاظ جرح و تعدیل منقول از ائمه? را به بحث و گفتگو می‌گذارد. این ارزیابی در حوزه‌های لغت، سیاق، تضاد و ترادف، بافت و ساختار و بر اساس مبانی مستخرج از دانش معناشناسی، به صورت پژوهش واژگانی معنا (بُعد زبانی) و پژوهش توصیفی واژگان (بُعد غیر‌زبانی) مورد واکاوی علمی قرار می‌گیرد تا بدین‌وسیله جایگاه و مرتبه علمی الفاظ جرح و تعدیل منقول از ائمه?، ارزیابی و سامان‌دهی شود.

در این پایان‌نامه در وهله اول معنا و مفهوم واژه عدل از فرهنگها و لغتنامه‌های فارسی و عربی و فرهنگهای اختصاصی علم کلام و فلسفه استخراج شده است . در گفتار دوم در باره عدالت گرایی عرفا شروع کرده، پس از آن به سراغ عدالت از دیدگاه سنایی پرداخته شده است . پس از بررسی آثار سنایی، آثار عطار مورد بررسی قرار گرفته است .

در این نوشتار ما به دنبال این مدعا هستیم که مبانی کلامی نقش اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن کریم چه می باشد؟ یعنی به چه دلیل تفسیری که اهل بیت (ع)از قرآن کریم ارایه کرده اند، حجت است. به این منظور این نوشتار را در دو بخش ارایه کردیم. در بخش نخست به توضیح و تبیین تفسیر اهل بیت (ع) از قرآن کریم پرداخته ایم. بخش دوم که مهم ترین بخش است، به تبیین مبانی پرداخته است. به نظر ما حجیت تفسیری اهل بیت (ع) بر سه مبنا استوار است؛ نخست، اتصال اهل بیت (ع) به غیب است. دومین مبنا، برخورداری آنان از عصمت است، و سومین مبنا ارتباط اهل بیت (ع) با سیره نبوی است. بر اساس برخی روایات، پیامبر (ص) علم خود را به همه ی جانشینان و حتی به حضرت زهرا (ع) منتقل کرده است، بنابراین اهل بیت (ع) آگاه ترین افراد از سیره ی نبوی خواهند بود.

بررسی کلامی متون علمی بویژه مقاله های دانشگاهی همیشه برای محققان ، مدرسان و تمام کسانیکه با آموزش زبان سر و کار دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. یکی از مواردیکه در سال های اخیر در بین زبانشناسان و کسانیکه با علم تجزیه و تحلیل کلام سر و کار دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است، « بررسی فراکلامی» و یا به عبارتی دیگر «بررسی فراگفتمانی» متون مختلف می باشد. هدف از تحقیق حاضر، بررسی مقایسه ای نشانگرهای فراکلامی موجود در مقاله های دانشگاهی در دو رشته علوم اجتماعی و علوم پایه بود. مدل پیشنهادی هایلند (1998) به عنوان چهارچوب انتخابی برای این تحقیق در نظر گرفته شد و تلاش بر این بود تا به سوالات زیر پاسخ داده شود:- آیا تفاوتی در نحوه استفاده از نشانگرهای فراکلامی و نیز میزان استفاده از نشانگرهای بینافردی و نشانگرهای متنی در مقاله های دانشگاهی در دو رشته علوم اجتماعی و علوم پایه وجود دارد؟- آیا میزان استفاده از نشانگرهای فراکلامی در تمام بخش های متون دانشگاهی یکسان می باشد؟بدین منظور 15 مقاله دانشگاهی در هریک از این دو رشته و در مجموع 30 مقاله دانشگاهی برای تحقیق انتخاب گردید.تلاشبراین گردید تا مقاله ها از یک بازه زمانی مشخص انتخاب شوند و تعداد کلمات بکار گرفته شده در هر دو رشته با یکدیگر قابل مقایسه باشد. بعد از تحلیل متون و بررسی آماری اطلاعات بدست آمده، نتایج حاصله نشان داد که میزان استفاده از نشانگرهای فراکلامی در رشته علوم اجتماعی بیشتر از علوم پایه می باشد که البته این تفاوت به میزان استفاده از نشانگرهای بینافردی در این دو رشته مربوط می باشد. بر طبق این نتایج، تفاوت معناداری در میزان و نحوه استفاده از نشانگرهای بینافردی در این دو رشته وجود دارد و میزان استفاده از نشانگرهای بینافردی در علوم اجتماعی بسیار بیشتر از علوم پایه می باشد. همچنین بر طبق این نتایج، میزان استفاده از نشانگرهای فراکلامی در بخش مربوط به نتیجه گیری و گفتگو بیشتر از دیگر بخش های مقاله های دانشگاهی در این دو رشته می باشد.نتایج بدست آمده از این نوع تحقیقات می تواند به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در طراحی و تدوین متون تخصصی زبان بویژه کتابهایی که برای اهداف ویژه نوشته می شوند، مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین آموزش استفاده از نشانگرهای فراکلامی به دانش آموزان و دانشجویانی که رشته تحصیلی آنها غیر از زبان می باشد، می تواند به آنها در درک مطلب و نیز نوشتن مقاله های دانشگاهی کمک کند.

پی بردن به عمق معنا و جان کلام بسادگی ممکن نیست و بدون داشتن قریحتی ذاتی و رحمتی ربوبی میسر نمی‌شود. ظاهر گفتار حکما از مفاهیم عمیق و ژرف آن حکایت نمی‌کند، علی‌الخصوص وقتی با رمز و تمثیل همراه باشد. گاه افسون کلام و آرایه‌های سخن بعضی را مفتون ظاهر می‌سازد و از درک معانی باطنی بازشان می‌دارد. خام‌اندیشی آفتی است که در اذهان بعضی رسوخ کرده و آنان را گرفتار جهل مرکب ساخته است . اینان با هر گفتار در ظاهر آراسته‌ای به وجد می‌آیند، با هر نشانی از تشخص و روشنفکری ساده‌لوحانه مجذوب می‌شوند و هویت و اصالت خود را از یاد می‌برند و در این پندار باقی می‌مانند که با خواندن ورقی معانی دانسته‌اند. آنگاه به خود اجازه می‌دهند در ژرفترین مسائل فلسفی و غامضترین مضامین عرفانی که حاصل عمر حکیم یا عارفی بزرگ بوده است وارد شوند و اظهارنظر کنند. دقت‌نظر و تلاش مولف این کتاب در بیان اندیشه‌های فلسفی حکمای اسلامی قابل تقدیر است ، اما قضاوت در این موضووع را که وی تا چه حد در فهم و استنباط فلسفهء قطب‌الدین شیرازی و شیخ اشراق بر صواب رفته به اهل فن می‌سپارم. شرح زندگانی و آثار قطب‌الدین شیرازی از آنچه تاکنون درباره او نوشته‌اند کاملتر و محققانه‌تر است . مولف ، بیشتر منابع مربوط به شرح حال او را از نظر گذرانده و گاه به تحلیل اخبار و گزارشهای رسیده و مقایسه آنها با یکدیگر می‌پردازد. سیر تحول زندگی قطب‌الدین، مسافرتها و ویژگیهای اخلاقی او با استناد به منابع موجود بیان می‌شود. نوشته‌ها و افکار قطب‌الدین با بررسی مهمترین آثارش : شرح حکمه‌الاشراق و دره‌التاج آغاز می‌شود. مولف با تامل در متن عبارات و گفته‌های قطب‌الدین و آگاهی از مشرب فیلسوفان پیش از او به شرح و تحلیل افکار وی می‌پردازد. از آنجا که قطب‌الدین در اصل فیلسوفی اشراقی است ، باز نمودن نکات اساسی فلسفهء اشراق و تحلیل فلسفهء سهروردی در این کتاب هدف اصلی آن را تشکیل می‌دهد. افکار و اندیشه‌های سهروردی در حکمه‌الاشراق ابتدا از طریق ذوق برای او حاصل می‌شود، سپس برای اثبات آنها به اقامهء براهین فلسفی توسل می‌جوید. شیخ اشراق در کتاب خود روی سخن با کسانی دارد که هم در جستجوی حکمت ذوقی هستند و هم در جستجوی حکمت بحثی، حکمت بحثی صرف را باید در کتابهای دیگر او مثل تلویحات جستجو کرد. مقایسهء فلسفه اشراق با فلسفهء مشاء - البته به گونه‌ای که سهروردی آن را تفسیر می‌کند - و نگاهی انتقادی به آن - که اساس حکمه‌الاشراق را تشکیل می‌دهد از جمله مسائل دیگر مورد بحث در این کتاب است .

علم و حکمت از باارزش‌ترین هدایا و الطاف خداوندی به انسان‌ است. در بسیاری از کتب، علم و حکمت به صورت مترادف ذکر شده‌اند لکن، با اینکه این دو واژه هر دو به یک نوع آگاهی و معرفت اشاره دارند، در عین حال متفاوت‌اند. البته، حکمتی که در فلسفه مطرح است با آن که در قرآن و روایات به آن اشاره شده، یکی نیست و این دو فقط مشترک لفظی‌اند. اما در عین حال شباهتهایی نیز با هم دارند.مطابق آیات قرآن و سخنان امام علی?، حواس پنجگانه، عقل و قلب از مهمترین ابزارهای شناخت‌اند. و اهمّ منابع تحصیل علم و حکمت عبارتند از، خداوند متعال، پیامبران و اولیاء الهی، آیات آفاقی و انفسی، و... . علاوه بر اینها، دستیابی به علم و حکمت نیازمند پیمودن مقدمات و راههایی می‌باشد؛ مانند، تفکر نمودن، تقوا و نیکوکاری، صبر در راه تعلیم، گوش دادن و... که هر کدام از اینها در دستیابی به علم یا حکمت متفاوت‌اند. در قرآن و نهج البلاغه از عواملی همچون عناد و لجاجت، کفر، نفاق و دورویی، آرزوهای دور و دراز و ... به عنوان موانع دستیابی به علم و حکمت یاد شده است. در بین اینها، موانعی همچون کفر و نفاق بیشتر مانع تحصیل حکمت به شمار می‌روند تا علم، زیرا حکمت در قلب کافر و یا منافق ماندگار نمی‌شود. در مقابل عواملی چون، عمل نکردن، هوا و هوس، دنیا پرستی، غرور علمی، گناهان و رذایل اخلاقی، و ... از مهمترین آفات علم و حکمت به شمار می‌روند.سرانجام اینکه، با مطالعه آیات گرانقدر قرآن کریم و سخنان گهر بار امام علی? می‌توان به برخی از ارزشمندترین آثار علم و حکمت پی برد. این آثار مربوط به جنبه‌های مختلف زندگی از جمله، اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی است. علم و حکمت در برخی از این آثار مشترک‌اند. حکمت بیشتر از علم بر اخلاق و مکارم اخلاقی تأکید دارد. با اینکه آثار اعتقادی علم بیشتر از حکمت است، اما این امر نمی‌تواند دلیل بر این باشد که علم بیشتر از حکمت بر اعتقاد آدمی اثر می‌گذارد زیرا حکیم قبل از تحصیل حکمت به ایمان دست می‌یابد سپس حکمت، درجات ایمان وی را عالی‌تر می‌گرداند. به همین دلیل است که برای حکمت نمی‌توان اثر سوئی تصور نمود بر خلاف علم که دارای آثار سوئی نیز می‌باشد.

نوشتار حاضر درصدد تبیین معنای ایمان در کلام اسلامی یعنی خوارج، مرجئه، اشاعره، معتزله و امامیه است. خوارج اجماع دارند که مرتکب کبیره کافر محسوب می‌شود به این ترتیب اعمال ظاهری را جزء ذات ایمان می‌دانند و فقدان عمل را کفر به شمار می‌‌آورند. مرجئه بر خلاف خوارج عمل را از مفهوم ایمان خارج کرده‌اند و مرتکب گناه را مومن می‌دانند. آنان معتقدند کسی که معرفت به خدا و اقرار زبانی داشته باشد از مصونیت جانی و مالی و دنیوی برخوردار است و مخلد در آتش جهنم نیز نخواهد بود. اشاعره ماهیت ایمان را از مقوله تصدیق قلبی و نفسانی می‌دانند و مرادشان این است که تصدیق امر کسبی است که از روی اختیار و اراده صورت می‌گیرد. و این با علم و معرفت که امر کسبی نیست و اختیار در آن دخالتی ندارد فرق می‌کند. همچنین اشاعره قائل به مراتب ایمان است. با اینکه عمل را از متن ایمان خارج می‌دانند ولی این مراتب را در خود تصدیق می‌دانند به این معنا که خود تصدیق مراتبی دارد. معتزله می‌گوید: معنای لغوی ایمان همان تصدیق است و در لغت به متعلق تصدیق توجهی نشده است با این حساب اگر کسی وجود شیطان را تصدیق کند از جهت لغوی مصدق است ولی مومن نیست. پس تصدیق به تنهایی ماهیت ایمان را تشکیل نمی‌دهد، بلکه در شرع اسلام انجام و ترک گناهان نیز در حقیقت ایمان دخالت دارند. نکته قابل توجه اینکه خوارج که عمل را جزء ذات ایمان می‌دانستند مرتکب کبیره را کافر می‌نامیدند، اما معتزله مرتکب کبیره را نه مومن و نه کافر بلکه فاسق نامیدند و گفتند حکم ثالثی را دارد و آن عبارت (از منزله بین المنزلین) هر یک از این دو مقام ایمان و کفر ممکن است او را به طرف خود بکشاند. اگر توبه کرد جزء مومنان و اگر امور دیگری را کنار کبیره انجام داد کافر است. دانشمندان شیعه به این نتیجه رسیده‌اند که ایمان عبارت است از تصدیق، با معرفت قلبی نسبت به خدا و رسول و آنچه را که پیامبر از جانب خدا آورده است، و اقرار زبانی و عمل جوارحی را لوازم خارج از ذات ایمان می‌دانند. در ضمن معرفت را شرط لازم می‌داند و نه شرط کافی دیگر اینکه اختلاف و مراتب ایمان را به حسب اختلاف و خصوصیات و ویژگی مومنان می‌دانند. نویسنده بر آن است که ایمان برخواسته از نوع معرفتی است که با نفس آدمی گره خورده و شناخت در ایمان همانند علم به موضوع و محمول یک گذاره نیست بلکه ایمان نوع پیوند قلبی با گذاره‌های اعتقادی است که عنصر اختیار و اراده و خضوع قلبیدر تحقق آن نقش بسزایی دارد.

علم بلاغت علمی است که به مطابقت کلام با مقتضای حال و شناخت ظرافتهای کلام و دستیابی به رموز آن می‌پردازد. این علم به سه قسم: معانی، بیان و بدیع تقسیم می‌شود. یکی از مسایلی که در علم معانی مطرح شده است ، بحث قصر وحصر است که به معنی: اختصاص دادن چیزی به چیز دیگر است . این اختصاص به دو صورت حقیقی و اضافی یا صفت و موصوف است . از فایده‌های این بحث ، تاکید، مبالغه و ایجاز و ... مباشد. اسلوبهای قصر شامل: نفی و استثناء، انما، عطف ، تقدیم ماحقه التاخیر، ال جنس و ضمیرفصل است . یکی از شاعرانی که در اشعارش از این اسلوب‌ها به ویژه اسلوب نفی و استثناء پیروی نموده است ، متنبی است ، که حدود چهارصد بیت از اشعار وی در برگیرنده این معناست . او از برجسته‌ترین شاعران دوره عباسی و شاعر دربار سیف‌الدوله است که اسلوب قصر در دیوان وی بیشتر دارای رنگ و بوی حقیقی ادعایی است .

اهمیت کاربرد علم اصول فقه در موطن اصلی خود ، یعنی حوزه استنباط احکام شرعی بر کسی پوشیده نیست . بخش زیادی از قوانین جاری کشور برگرفته از فقه اسلامیواصول فقه نیز زیربنا و شالوده مواد قانونی است . در میان ادله اربعه، کتاب و سنت که هر دو دلیل لفظی هستند و به صورت الفاظ عنوان شده اند، به دلیل آنکه نشان دهنده اراده شارعند از اهمیت زیادی برخوردار می باشند . مطلق و مقید از مباحثی است که در ضمن مباحث الفاظ مطرح می شوند. مطلق در لغت به معنای " رها و بدون قید " و مقید به معنای " گرفتار، دربند شده و همراه قید " است. در اصطلاح اصول مطلق به لفظی می گویند که بدون لحاظ وصف، حالت یا قید خاصی بیان میشود و مقید به لفظی گفته می شود که به همراه وصف یا قید خاصی باشد .اگر در کلام لفظی مطلق به کار رفته باشد و قرینه قطعی و قید مسلمی در کلام نباشد اما شنونده احتمال دهد که گوینده لفظ مطلق را مقید ساخته، در این صورت به استناد اصاله الاطلاق باید به اطلاق رجوع کرد و احتمال تقیید را نادیده گرفت و لفظ را بر معنای مطلق حمل کرد . علمای حقوق تقسیمات حقوقی را بر اساس مبانی مختلفی انجام داده اند . یکی از این تقسیمات بر اساس وجود یا عدم وجود عنصر نتیجه است که منتج به تقسیم جرایم به دو بخش جرم مقید و جرم مطلق شده است. همچنین در قرارداد تشکیل بیع، تعهدات و قراردادهای منعکس در قولنامه و وضعیت حقوقی این قراردادها نظیر تعهدات و قراردادهای مربوط به بیع مال غیرمنقول که بدون تنظیم سند رسمی است دیگر نمی تواند عنوان " قولنامه " داشته باشد، بلکه موضوع بحث باید ماهیتهای حقوقی مطلق یا مقید ثبت نشده مندرج در سند عادی باشد .

این پایان‌نامه برای بررسی نظرهای نظامی دربارهء انسان و چگونگی زبان او تحت عنوان جلوه‌های شاعرانه عوامل کمال و نقص انسان در خمسه نظامی تدوین یافته است . به نظر نظامی شناخت درست جایگاه انسان از ضروریات می‌باشد و خودشناسی کلید خداشناسی است او عقل و دل آگاه را ابزارهای شناخت و حواس ظاهری، دل نادان و بی‌توجهی به عقل را از آفات آن می‌شمارد. نظامی روح، جسم، عقل و دل را ابعاد وجودی انسان می‌داند و انسان را از همهء موجودات برتر و صاحب کرامت معرفی می‌کند و معتقد است که مقام انسان، مقام خلیفه‌اللهی است . او هدف خلقت انسان را تفکر در پدیده‌های عالم، شناخت زمین و آسمان، انجام اعمال نیک و درنهایت خداشناسی و اطاعت از او می‌داند. نظامی همهء این موارد را با هنرمندی و شیوایی بیان کرده و از صنایع مختلف ادبی نظیر تشبیه، کنایه، استعاره، مجاز، مراعات نظیر، تضاد، جناس ، ارسال مثل، تمثیل، زبانزد، و نیز از مضامین آیات و روایات و حکایات و افسانه‌ها مدد گرفته است . نظامی از بیست و دو عامل به عنوان عوامل کمال یاد می‌کند: -1 خدامحوری، -2 دین‌باوری، -3 یقین، -4 توفیق، -5 دعا، -6 درستی، -7 توبه، -8 صبر، -9 علم، -10 پرورش دل، -11 ریاضت ، -12 زهد، -13 عشق، -14 قناعت ، -15 بی‌نیازی از مردم، -16 تواضع، -17 ترک خودپرستی، -18 امیدواری، -19 دادگری، -20 همنشینی با نیکان، -21 خدمت به خلق، -22 مردمی‌بودن. او همچنین به یازده عامل نقص انسان به شرح زیر اشاره می‌کند: -1 غفلت ، -2 حرص ، -3 ثروت‌اندوزی، -4 شکم‌پرستی، -5 میگساری، -6 غرور، -7 دورویی، -8 عیبجویی، -9 ستمگری و ستم‌پذیری، -10 همنشینی با بدان، -11 منت دونان بردن. نظامی در القای بهتر این مفاهیم از آرایه‌های ادبی و ابزارهای زیباسازی سخن استفاده کرده و در بیان شاعرانه کلام کوشیده است .