جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله به بررسی و استخراج نکات بیانی و بدیعی و استنتاج از آنها دراثر جاودانه تاریخ جهانگشای جوینی که نوشته نویسنده توانای قرن هفتم عطاملک جوینی است پرداخته، محقق ابتدا چنین تصور کرده که نکات بیانی و صنایع لفظی و معنوی بدیع آن بنا به جنبه تاریخی کتاب ، چندان چشمگیر نباشد و فقط در جلد اول نویسنده چیره دست این زیبائیهای ادبی را در کلام خود آورده اما بعد از غور در آن و بیرون کشیدن زیبائیهای کلامی و ادبی آن مسجل شده که مطلب غیر از این اندیشه ذهنی است زیرا زیبائیهای ادبی این کتاب فراوان است و بیش از 3ˆ1 تاریخ مذکورجنبه ادبی صرف دارد که منظور کابرد بعضی نکات بیانی و بدیعی، چون تشبیه، کنایه، براعت استهلال، اقتباس ، تنسیق‌الصفات ، انواع سجع، تکرار و تمثیل و غیره است و نیز مواردی از معانی است که موجب اطناب در کلام نویسنده شده‌اند . در مورد پراکندگی نکات بیانی و صنایع بدیعی در سه جلد جهانگشا خاطر نشان شده که میزان کاربرد این موارد در هر مجلد متغیر است بنحوی که در جلد اول کمتر صفحه‌ای است که بطور متوسط بیست مورد زیباشناسی سخن در آن بکار نرفته باشد در حالی که در جلد دوم تراکم در آغاز کتاب می‌باشد و اواخر کتاب موارد کمتری را ازاین نکات در خود جای داده و در جلد سوم کاربرد زیباشناسی در کلام سیری نزولی دارد و تنها 3ˆ1 آن دارای زیبائیهای مختلف ادبی است و بتدریج سیر نزولی شدت بیشتری دارد بطوریکه در بعضی صفحات فقط دو یا سه مورد سجع بچشم می‌خورد. رتبه اول را سجع با 3370 مورد بخود اختصاص داده و رتبه آخر را ایهام با یک مورد در علم بیان نیز مورد تشبیه دراین اثر با 142 مورد بالاترین کاربرد را دارااست و مجاز نیز با 250 مورد کمترین کاربرد را به خود اختصاص داده است ، تعاریف هرصنعت با استفاده از کتب قدیم و جدید ذکر گردیده و توضیحات لازم داده شده است و در پایان هر صنعت یا فصلی نتایج بدست آمده بیان شده تا خواننده بطور جداگانه با نتیجه‌های مربوط آشناگردد. ضمنا برای سهولت در مراجعه و مطالعه آسانتر دانشجویان علاقمند جدولی ارائه شده تا صنایع بدیعی و نکات بیانی بکاررفته مشخص و رتبه هرکدام معین گردد دراین جدول هریک از چهار مورد علم بیان دارای کاربرد قابل توجهی هستند ولی از صنایع لفظی یا معنوی بدیع 30 مورد در تاریخ جهانگشای جوینی بکار رفته‌اند که دامنه کاربرد آنها بسیار متغیر است . در پایان مبحث متذکر شده که مجموعا 2366 نکات بیانی و 7277 صنایع لفظی و معنوی بدیع دراثر تاریخی-ادبی جهانگشا به چشم می‌خورد.

قرآن كريم آخرين كتاب الهى است كه بر خاتم الانبيا، محمد مصطفى (ص)، به منظور هدايت بشر نازل گرديده است. اين كتاب جاويد، كه در عصر ما در ميان كتب آسمانى تنها مرجع مصون مانده از تحريف است، هنگام نزول بر نبى اكرم (ص) منشأ حركت فكرى و فرهنگى بوده؛ زيرا از آغاز، مخاطبان خود را از يك سو، به تدبر در آن فرا مى خواند و از سوى ديگر، منكرانش را به تحدى دعوت كرده و آسمانى بودن و فوق بشرى بودن خود را مكررا و به صراحت بيان نموده است. در عصر ظهور و نورافشانى قرآن، چون اين كتاب مقدس به زبان مخاطبان اوليه اش نازل شده بود و آنان رسول الله (ص) را، كه مبين كلام خدا و مجسم آيات الهى بود، مى ديدند و با قراين آيات مانند اسباب نزول و شرايطى كه آيات الهى در آن اوضاع نازل شده بود. به طور محسوس و ملموس ارتباط داشتند. به سهولت به مفاهيم آيات دست مى يافتند و هر جا دچار مشكل مى شدند از رسول خدا(ص) كمك مى گرفتند. از سوى ديگر، جامعه اسلامى در آن عصر، جامعه اى بسيط بود؛ از جهت فكرى رشد نيافته و باسوادان آن انگشت شمار بودند. از جهت اجتماعى نيز روابط مسلمانان در سطحى بسيار ساده شكل يافته و از پيچيدگى هاى موجود در روابط اجتماعى عصر ما، كه نظريه هاى گوناگون انسانى، اجتماعى را در پى داشت، خبرى نبود. در این مقاله به موضوعوعات ذیل پرداخته می شود: در نظر گرفتن قواعد ادبى و لغت عرب؛ در نظر گرفتن روايات تفسيرى؛ در نطر گرفتن سازگارى تفسير آيات با يكديگر؛ در نظر گرفتن مبانى تفسير قرآن؛ در نظر گرفتن قواعد علم اصول و منطق؛ تعارض قواعد؛ ضابطه كلى تفسير.

با تامل در آيات قرآن کريم، از ساختار و معانی برخی از الفاظ و عبارات قرآن چنين بر می آيد که يک لفظ، در عبارتی واحد، دو معنا را با خود به همراه دارد که اين شيوه کاربرد در علوم قرآن و تفسير «تضمين» نام دارد. مفسران اسلامی در تفسير آيات الهی برای نشان دادن برجستگی های ادبی ـ بلاغی قرآن به صورت گسترده از اين صنعت ادبی استفاده نموده اند. ابن عاشور نويسنده تفسير «التحرير و التنوير» به طور چشمگير از اين قاعده بهره برده است. در اين مقاله ضمن معناشناسی تضمين، انواع آن اعم از ادبی، نحوی، بلاغی و عروضی مورد بررسی قرار گرفته است. تلقی مفسران اسلامی از تضمين منطبق بر تعريف نحويان از اين پديده است. نحويان تضمين را بر سه قسم: اسم، فعل و حرف تقسيم نموده اند. مقاله حاضر فقط به تضمين افعال پرداخته است. در بررسی آيات از تفاسير متعدد شيعه و اهل سنت بهره برداری شده است، اما تاکيد بر آراء و نظرهای ابن عاشور است.

از جمله علومی که دربین سایر علوم از فضیلت والایی برخوردار است علم مربوط به فهم معانی راستین کلام‌الهی است ; کلامی که تعالیم مقدس و اهداف و آرمانهای اصیل اسلامی و انسانی نشات گرفته از آن است و نزول آن سبب پیروزی و توفیق پیامبر (ص) عرب زمان درمیدان فصاحت عرب می‌باشد. قرآن کریم که به زبان عربی نازل گردیده، مسحون از الفاظ زیبا و معانی باریک و دقیق است و مطالعه آن هر سخنور و سخن سنج را به اعجاز وامی‌دارد. زبان عربی علاوه براینکه زبان دینی ماست بیش از چهارده قرن است که با زبان فارسی پیوند مستحکم دارد و ما برای فهم معانی کلام الهی و پی بردن به عمق اعجاز، همراه با ایجاز آن ناگزیر از تعلم زبان عربی و فراگرفتن علوم و فنون مربوط به آن هستیم . علوم و فنونی که تدبر و تعقل درآن مارا در تحقق آرمانهای ملکوتی و معنوی یاری خواهد داد. و انس و الفت و آشنائی ما را با کلام وحی دو چندان خواهد کرد. نشر و گسترش علوم‌اسلامی و فرهنگ قرآنی میسر نمی‌شود مگر بوسیله پرداختن به آثار بلاغی ادبی عربی و ترجمه آنها به زبان فارسی . و دراین امر مهم بسیاری از علما و فصحی و ادبای نکته سنج و سخنور گامهای موثری برداشته هریک به نوبه خود خدمات ارزنده‌ای ارائه داده‌اند. این همه پرداختن به علوم و آثار ادبی-بلاغی و تحقیق و ترجمه آنها حاکی از اهمیت زبان عربی است که کلام وحی بدان زبان نائل شده است . ازجمله علومی که ما را در فهم عمیق معانی نغز و پرمغز کلام خدا یاری می‌بخشد علم بلاغت و فصاحت است که علمای پیشین به تفحص و تعقل درآن پرداخته نسبت به ترویج آن درمیان ملل و اقوام گوناگون اقدام نموده‌اند. در دهه علمای اخیر خصوصا بعداز پیروزی انقلاب اسلامی که هدفش نشر و گسترش علوم اسلامی در سایه پیام‌های روشنگرانه و راهنمائیهای حکیمانه قرآن کریم است تالیف و ترجمه آثار و علوم قرآنی و بلاغی از زبان عربی به فارسی و بالعکس اهمیت بسزایی یافته است . لذا ترجمه متن از بلاغی عظیم و گرانقدر جواهرالبلاغه مرحوم سید احمد هاشمی (1978-1943 م)، ادیب و محقق و استاد فقیه جامع‌الازهر را که صاحب ده‌ها جلد کتاب گرانقدر در انواع مختلف علوم ادبی است و خود او در آغاز کتاب از آنها نام برده است . درمورد سلیقه مولف به‌اختصار می‌گویم که وی کتاب خود را با خطبه‌ای در ستایش خداوند عزوجل و پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و صحابه آغاز کرده، به دنبال آن مقدمه‌ای در فصاحت و بلاغت آورده است سپس کتاب را در سه فن معانی و بیان و بدیع نگاشته و هر فنی را به بابها و فصل‌ها تقسیم نموده‌است و در هر فصلی بعداز تعریف و توضیح عناوین، شواهدی را از آیات قرآن کریم و احادیث و آثار منظوم و منثور شعرا و ادبای عرب ذکر کرده است . دراینجا لازم می‌بینم اشاره‌ای کوتاه به نحوه ترجمه کتاب داشته باشم . ترجمه کتاب ((جواهرالبلاغه)) از چاپ سوم 1368 متن عربی با رعایت امانت و صداقت ، بدون هیچگونه دخل و تصرفی صورت گرفته است . مواردی که لازم بود در پاورقی نوشته شود شماره‌گذاری شده، به صورت مجموعه‌ای درآخر هرباب تحت عنوان یادداشت‌ها و منابع و ماخذ آمده است .

مقاله حاضر در ادامه مقاله گذشته "امام علی (ع) بزرگترین خطیب تاریخ" نوشته شده است. این مقاله در بخش های ذیل نوشته شده است: سجع در کلام امام علی(ع)، در ایجاز و اطناب، حسن مطلع، مقام تشبیه در سخن، تمثیل.

«احتباک» در بدیع، بدین معناست که در دو کلام پیاپی، از جملة اول، قسمتی که مشابه آن در جملة دوم بیان شده است حذف شود و از جملة دوم نیز بخشی که در جملة اول بدان اشاره شده است حذف گردد. این صنعت با خلق ظرفیت های معنایی در بخشی از آیات قرآن، معنای گسترده ای را در قالبی محدود، به نمایش می گذارد که پژوهش در آن، نشانگر تأثیر علم بدیع در تفسیر است؛ به این صورت: الف. گاه ایجاز، اقتضا می کند در دو موضوع متقابل با احکام جداگانه ، تنها به اصل یکی از دو موضوع و حکم موضوع دیگر، پرداخته شود تا شنونده، اصل متقابل دیگر و حکم لنگة مذکور در کلام را خود کشف کند. ب. گاهی که دو طرف تشبیه انطباق کامل ندارند به مدد احتباک، عدم انطباق ظاهری توجیه می شود. ج. در برخی آیات، که دو فعل متفاوت از حیث زمان به کار رفته و شبهة ناهماهنگی پدید آورده است، صنعت احتباک چنین مواردی را تحلیل می کند. د. احتباک، برخی از شبهات محتوایی آیات و ناسازگاری ظاهری میان آنها را پاسخ می دهد. این مقاله، حاوی نمونه های متعدد قرآنی و تفسیری در این زمینه است.

قرآن کتابی است که کلام آن استوار، با صلابت و مشحون از محاسن و زیبایی های ادبی می باشد و اسلوب و معیارهای بلاغت در بافت سور و آیات آن به شیوایی به کار رفته است.در این مقاله نمونه های لفظی بدیع با نظم منطقی از قرآن استخراج و مطابق آثار و نظریات دانشمندان اسلامی بررسی شده است.هدف اصلی شناساندن نمونه های بدیعی قرآن به جویندگان و دانش پژوهان است تا به محاسن و مفاهیم عمیق کلام الهی بیشتر پی ببرند.مطالعه در این مقاله به روش اصیل (Original) انجام گرفته و نوع تحقیق کیفی – توصیفی است، جامعه آماری شامل کلیه آیات قرآن و حجم نمونه آیاتی می باشد که نمونه های لفظی بدیعی در آن ها برجسته است.روش تحقیق با قرائت تک تک آیات قرآن و مطالعه آثار کتابخانه ای مرتبط با موضوع انجام گرفته و نمونه هایی که آرایه های لفظی در آن ها یافت شده؛ استخراج، فیش برداری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و یافته های جدید ارائه شده است.باتوجه به یافته های تحقیق، این نتیجه حاصل شد که بیشتر صناعات لفظی در قرآن در مرتبه اول فاصله، جناس، تکرار و تصدیر و در مرتبه بعد اعنات (التزام)، عکس، موازنه، ترصیع، تشابه الاطراف لفظی، قلب و تصحیف می باشد. دیگر این که نظم متن، برخاسته از شیوه تلفیق کلمات و ترکیبات با یکدیگر و صلابت و استواری کلام، ناشی از کاربرد طبیعی این آرایه ها در آیات است؛ بدین علت قرآن شیوا، رسا و در اوج فصاحت و بلاغت است.