جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب کلامی معروف شیعی، باب یازدهم از منهاج الصّالح فی مختصر المصباح که علامه حلی • (متوفی ۷۲۶) به خواهش وزیر محمدبن محمد قوهدی نوشته و در آن مصباح المُتَهَجِّد شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) را که در ادعیه و عبادات است خلاصه کرده است. وی تلخیص خود را در ده باب گردانیده و سپس از جهت آنکه شناخت عبادت و دعا، فرعِ شناخت معبود و مدعو است و صحت عبادت بستگی به صحت اعتقاد و ایمان دارد بابی به نام باب یازدهم (الباب الحادی عشر)، در شناخت اصول دین به آن افزوده است. علامه حلّی در این بابِ یازدهم، از اصول دین آنچه را به اجماعِ علما بر هر مسلمانی واجب است چنین برمی شمارد: شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او و آنچه بر او صحیح و از او ممتنع است، و شناخت نبوت و امامت و معاد. مؤلف الذریعَه متجاوز از بیست شرح برای آن یاد کرده است. از میان شروح باب حادی عشر شرح فاضل مقداد • (متوفی ۸۲۶) به نام النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر بیش از شروح دیگر مورد توجه اهل علم و تدریس در مدارس و حوزه ها قرار گرفته و بارها طبع و نشر شده است.

کتا‌ب‌ حا‌ضر ترجمه‌ شرح‌ با‌ب‌ حا‌دی عشر تحت‌ عنوان‌ "النا‌فع‌ یوم‌ الحشر" فا‌ضل‌ مقداد است‌ که‌ خود شرحی‌ است‌ بر "البا‌ب‌ الحا‌دی عشر" علامه‌ حلی‌

شرحي است مزجي، تحت عنوان -قال، اقول- از علامه حلي شيخ جمال الدين حسن بن يوسف متوفي 726 هـ. ق. كه بخواهش فرزندش فخرالمحققين، محمد بن حسن در ظهر روز چهارشنبه سوم ذيحجه 703 ساخته است. اين شرح بر كتاب قواعد العقائد- تأليف خواجه نصيرالدين طوسي متوفي 672 هـ. ق. مي باشد و در سال 1305 هـ. ق. در تهران چاپ شده است. (فاضل) اين رساله كه در كلام است صفحات اول آن افتاده و از آنچه بآخر آن مي آيد شرحي است بر مقدمه اي ولي مقدمه معلوم نشد كه چه مقدمه است باري اين رساله از آنجا كه بدست است بحث در موجود و معدوم مي كند و سپس بجواهر و اعراض مي رسد و مفصل آنها را مي آورد بعد باثبات باري تعالي و صفات او مي پردازد و بآخر نيز عقايد گروههاي مختلف در ملل و نحل را در توحيد ذكر مي نمايد. (عبدالله انوار) شرحي است بر قواعد العقايد خواجه نصيرالدين طوسي. (ارگاني بهبهاني، محمود) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله علي تواتر نعمائه و تظاهر آلائه وترادف عطائه الذي فضلنا ... اما بعد فقد اجمع راينا في هذا الکتاب الموسوم بکشف الفوائد علي ايضاح ما اشتملت عليه الرسالة الموسومة بقواعد العقايد ... قال المصنف: الحمد لله المنقذ من الحيرة ... اقول: ان للنفس الناطقة قوتي علم و عمل ... انجام كتاب: و آخرون قالوا: انما تتعلق باجرام عنصرية بسائط ... و تستکمل قليلاً قليلا الي ان تتجرد فهذا ما اردنا ايراده في شرح هذه المقدمة و الحمدلله علي نعمه و صلي الله علي سيدنا الانبياء و الاولياء محمد النبي و آله الاخيار و سلم تسليما كثيرا. [كتابخانه جامع گوهرشاد 3/1636؛ الذريعة 18/51 و 52 و 17/176؛ مکتبة العلامة الحلي ص162و163؛ فهرست سپهسالار 5/433؛ مرعشي 21/52؛ عكسي مركز احياء 2/320 و 1/271؛ مدرسه فيضيه 1/204-205، 1/219، كشف اللثام ج 1ص 2-مشار، ؛ كتابخانه ملي 14/45؛ الذريعه 6/186 و 18/1151 و 14/23 و 18/51 ش 635؛ مشار عربي ص741؛ الهيات تهران ص 584؛ ذخائر التراث العربي الاسلامي 1/242؛ علامه طباطبايي 2/209؛ مجلس شورا 16/294 و 32/300؛ دانشگاه تهران 3/606؛ حضرت شاهچراغ ص 121؛ كتابخانه ارگاني بهبهاني ص 56؛ مجلس ش 5389؛ مشار عربي 741؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: درر الفرائد قمي زيواني، حبيب الله بن زين العابدين (1289-1359)

اعتقادات شيعه اماميه را بطور بسيار مختصر شرح داده است و فقط به آنچه كه اعتقادش لازم است اكتفا نموده است. (سيد احمد اشكوري) مولف، خلاصه اي از اعتقادات ديني و مسائلي فقهي كه دانستن آن بر مكلفين واجب باشد را در اين رساله به رشته تحرير در آورده. در مباحث اصول اعتقادات، اشاره اي به اصل معاد نشده و از فروع فقهي نيز تا آخر امر به معروف و نهي از منكر ذكر شده است. (علينقي منزوي و حبيب الله عظيمي) رساله مختصري است دربيان آنچه که اعتقاد و عمل بدان از اصول و فروع بر مکلفين واجب است. گفتاري بسيار مختصر دراصول پنجگانه دين و احکام فقهي تا امر به معروف ونهي از منکر. بحث معاد در اين رساله نيامده است. بر اين رساله شروح متعددي نگاشته اند از جمله نجاح العباد، فرائد الانعقاد موجب النجاة في الحياة والممات وارشاد العباد ... اين رساله بهمراه شرحش <الاعتماد>ضمن مجموعه بنام «كلمات المحققين » بچاپ رسيده است. كتاب خلاصه ايست از مسائل اصول اعتقادي. علامه در اين رساله اول از طريق حدوث عالم اثبات وجود حقتعالي مي كند، سپس ازليت و قدرت و وحدت و اراده پروردگار را بيان كرده و بعد مي گويد خداوند مريد معاصي نيست و كاره آنهاست، حقتعالي مركب نيست و اجزاء ذهني و خارجي ندارد، آنگاه بيان نبوت و عصمت و خلافت بلافصل علي (ع) و ساير ائمه پرداخته پس از ذكر ابن اصول بتكاليف شرع از قبيل نماز، وضو، تيمم، زكوة، صوم، خمس و حج اشاره مي كند و كتاب خود را به جهاد كه واجب كفائي است ختم مي نمايد. آغاز كتاب: بسمله. الحمدلله علي نعمايه، و صلي الله علي سيد رساله ... اما بعد فقد بينت في هذه المقالة واجب الاعتقاد علي جميع العباد و لخصت فيها ما يجب معرفته من المسايل الاصولية ... فنقول يجب علي المكلف ام يعتقد ان الله تعالي موجود لانه اوجد العالم بعد ان لم يكن ... . انجام كتاب: و منها الامر بالمعروف و النهي عن المنكر هذان واجبان علي كل من يستطيع اليه بشروط و هي العلم بكون المعروف المعروفا و المنكر منكرا و تجويز تاثير الانكار و الامن من الضرر. و بالله التوفيق و صلي الله علي نبينا محمد و آله اجمعين. [التراث العربي 5/432 و 5/431؛ مکتبة العلامة الحلي ص 217-221 و 263؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1348؛ الهيات مشهد1/449؛ آستان قدس 11/422؛ الذريعه 25/4 رقم 19 (از شرحهاي آن ياد شده است.)؛ مرعشي 32/667و 15/184 و 27/120 و 24/280 و 30/358 و 34/702 و 37/708؛ ريحانة الأدب 4/178؛ كتابخانه هاي گلپايگان 95؛ مدرسه فيضيه 2/139؛ الهيات تهران ص 235؛ كتابخانه ملك 5/265 و 5/437؛ كتابخانه ملي 19/209 و 17/349؛ دليل المخطوطات 1/149؛ مجلس شورا 14/230 و 1/250/29؛ فيلم دانشگاه 1/777؛ جعفريه زهان ص 67؛ مدرسه صدر بازار 2/258 و 2/463؛ دانشگاه تهران 16/673؛ نشريه 5/303 و 5/304 و 11/924 و 11/928 و 11/930؛ اهدائي به آستان قدس ص 384؛ چهار كتابخانه مشهد ص 428؛ سه كتابخانه اصفهان ص 110؛ عكسي مركز احياء 6/78؛ نسخه پژوهي 3/86 و 3/119؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 65؛ مهدوي، مصلح الدين ص 125؛ مكتبة اميرالمؤمنين 4/494؛ دنا 10/926-927] شرح و حواشي: شرح واجب الاعتقاد (-) فرائد الانعقاد في شرح واجب الاعتقاد (-) شرح واجب الاعتقاد (-) شرح واجب الاعتقاد (الف) (-) شرح واجب الاعتقاد (الف) (-) نجاح العباد في شرح واجب الاعتقاد (-) شرح واجب الاعتقاد (-) شرح واجب الاعتقاد (-) حاشية واجب الاعتقاد (-) الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (-826) ارشاد العباد في كشف واجب الاعتقاد فراء مسيبي، عبدالمطلب بن فخر (-) نهج السداد الي شرح واجب الاعتقاد نعماني، عبدالواحد بن صفي (-9) تحصيل السداد في شرح واجب الاعتقادات ابن مفلح، ابراهيم بن علي (-10) شرح شرح واجب الاعتقاد حسن بن محمد بن راشد (-) موجب النجاة في الحيوة و الممات توني، حسن بن عبدالحق (-12)

فقه از جمله علوم اسلامی است که با تاریخچه بیش از هزار ساله، پویایی و تحول خود را در بستر زمان حفظ کرده و پاسخگوی نیازهای جامعه بوده است. با این حال، در برهه هایی از زمان، بنا به علل و عوامل خاصی دچار وقفه و رکود نسبی گشته از سرعت رشد و بالندگی آن کاسته شده است. در میان این عوامل، جاذبه و تاثیر شخصیت فقها، عامل مهمی به شمار می رود که کمتر بدان توجه شده است. این مقاله به تبیین نقش این عامل در رکود نسبی و کندی سرعت رشد و بالندگی فقه و اجتهاد در عصر «مقلده» می پردازد که شامل حدود یک صد سال از زمان وفات شیخ طوسی (ره) تا زمان ابن ادریس حلی است. نویسنده بر این نکته تاکید می کند که فقها در عین بهره گیری از نظریات علمای سلف، هیچ گاه نباید تحت تاثیر نام و شهرت و عظمت مقام علمی آنان قرار گرفته، از تفکر اصولی و اجتهادی و پاسخ گویی به نیازهای جامعه در چهار چوب شرایط زمان و مکان خود باز مانند؛ چرا که باب اجتهاد برای آگاهان به این فن، همواره مفتوح و هر فقیهی هر چند ماهر، فقیه زمان خود و نه زمان آینده است.

تفسیر آیه 238 سوره بقره، یکی از بحث برانگیزترین تفسیرها بوده و یافتن مصداق «صلاه وسطی» که عبارتی از آیه مذکور است، استدلال های بسیاری را برانگیخته است. در مقاله حاضر، با انگیزه یافتن مصداق «صلاه وسطی» با پرداختن به ده قول عمده عرضه شده، و نیز بیان استدلال هر یک و نقد و بررسی آنها نشان داده می شود که هیچ کدام توانایی اثبات خود را ندارد و باب تفسیر این آیه، همچنان گشوده و بحث در باره آن ناتمام است.

رسالۀ مختصر امّا پرثمرِ استِقصَاءُ النَّظَر فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر در زمرۀ تک‌نگاشت‌های متکلّم آوازه‌مند امامی، حسن بن یوسف بن علی بن مُطهّر حِلّی (د: ۶۴۸ _ 726 ھ.ق.) ملقَّب به علّامۀ حلّی قرار دارد که به بحث از موضوع بحث‌برانگیز و مناقشه‌آمیز جبر و اختیار اختصاص یافته است. او در این اثر کوشیده است دیدگاه‌ها و ادلّۀ باورمندان به دو عقیدۀ جبر یا اختیار انسان در صدور افعال را شرح دهد و آنگاه بر اساس دلایل عقلی و نقلی ایستار درست را در این مسئله تبیین نماید. در مقالۀ حاضر، نخست به مهم‌ترین نگاشته‌های متکلّمانِ پیش از علّامۀ حلّی در موضوع قضاء و قدر اشاره می‌شود. پس از آن، ساختار و محتوای رسالۀ استِقصَاءُ النَّظَر، تاریخ نگارش آن، ویراست‌های مختلف به‌چاپ رسیده از این اثر، شروح نگاشته‌شده بر آن و نیز دست‌نویس‌ کهنِ ارزشمندی از رسالۀ مزبور معرّفی و بررسی می‌شود.