جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این تحقیق، نقش و تاثیر علامه حلی بر جهان اسلام، مخصوصا در زمینه ی کلام اسلامی را مورد ارزیابی قرار داده و کوشیده ایم تا با روش توصیفی -تحلیلی جایگاه، فلسفی- کلامی او را روشن سازیم. در فصل اول به کلیات تحقیق، فصل دوم شرح حال و معرفی آثاراو و فصل سوم به بررسی دیدگاه و نظریات علامه حلی پرداخته شده است. علامه حلی با هوش بالای خود و چیره دستی به نوعی ترکیب و تلفیق از جانب استاد بزرگ خویش خواجه نصیر رسید و به این نقطه ی عطف دست پیدا کرد تا دو علم کلام و فلسفه را بتواند درکنار هم هماهنگ کند و از هر دو علم استفاده کند. آنچه باعث جذابیت و علاقه‌مندی به علامه و کارهایش می شود سادگی در عین سختی مطالب است. او موضوعات و مباحث مهم کلامی - فلسفی را که از دوره های قبل مطرح بود با زبانی نسبتا قابل فهم و ساده برای مخاطبان و علاقه مندان مطرح کرد؛ که از آن جمله کتاب باب حادی عشر و کتاب کشف المراد را می توان نام برد. علامه حلی را باید از متکلمانی معرفی کرد که گرایش فلسفی دارند،که در بسیاری از دیدگاه های کلامی خود از این گرایش بهره برده است.

تاریخ کلام امامیه در مسیر رشد و تعالی خود تا کنون مدارسی را پشت سر نهاده است که هرکدام نقش تحول آفرینی در بالندگی اندیشه کلامی امامیه داشته اند. همه باورها و بن مایه های اعتقادی شیعه در دو مدرسه نخستین (مدینه و کوفه) تکوین، تبیین و تثبیت شد. سپس میراث پیشین با دو رویکرد کلامی، در مدرسه قم و بغداد ، مدون و انتقال پیدا کرد. با افول قم و بغداد، یکی از مدارس سترگ شیعه که از جهت جامعیت، تنوع ونو آوری از مدارس سرآمد امامیه شد، مدرسه حله بود. مدرسه ای که علاوه بر ایجاد تحول در دیگر علوم اسلامی، خاستگاه تحولات عدیده با رویکردهای متفاوت دراندیشه کلامی شیعه گردید. در آن میان تنها رویکرد فلسفی کلامی بود که توسط محقق طوسی بیشتر مورد توجه قرار گرفت ، دیگر رویکردها در شعاع رویکرد غالب فلسفی کمتر به چشم آمدند. از این رو این جستار برآن است، با مروری بر تحولات کلامی مدرسه حله از پیشینه، نو آوری و روند شکل گیری یکی از رویکردهای کلامی که توسط علامه حلی بوجود آمد ودر نگاه به حله مورد توجه بایسته قرار نگرفت، سخن گوید و نقش آن در تحول آفرینی کلام امامیه را بیش از پیش بنمایاند.

در این که امامت، یک مقام انتخابی است یا انتصابی، میان مسلمانان اختلاف است: از یک سو، امامیه با تبیینی عقلانی، تعیین امام را امری انتصابی و تنصیصی از جانب پروردگار متعال و پیامبر(صلی الله علی و آله) می داند زیرا اولا تعیین امام، لطفی است از جانب پروردگار برای اصلاح امور بندگانش و هر لطفی، بر خدا لازم است بنابراین، خدای متعال امام را خود تعیین می فرماید و ثانیا از نظر قرآن، امام باید افضل و معصوم باشد و جز خداوند که محیط بر ماکان و ما یکون است، کسی عالم بر عصمت و افضلیت افراد نیست؛ پس باید خداوند بر امامت امام، تصریح بفرماید. علامه حلی در کتاب نهج الحق، مؤید این دیدگاه است. از سوی دیگر اهل سنت، تعیین امام را امری انتخابی و بر عهده ی مردم می داند و معتقد است که نصی در این زمینه وارد نشده است و پیامبر تعیین نفرموده که چه کسی بعد از او، امام امت و جانشین پیامبر است به همین خاطر تعیین امام و جانشین پیامبر بر عهده ی انسان ها نهاده شده است ، فضل بن روزبهان در کتاب ابطال الباطل، این دیدگاه را مطرح می کند. ما در این بررسی، به دنبال تبیین اندیشه های این دو عالم و بازشناسی اندیشه های اصیل شیعه هستیم تا پاسخی باشد بر معاندین با مذهب امامیه.

هدف پژوهش حاضر تحلیل گفتمان امامت در اندیشه سیاسی علامه حلّی و ابن تیمیه بوده تا با برجسته‌سازی نقاط ضعف و دیدگاه آنان، براساس عقل، کتاب و سنّت، به نظریه معقولی از دین اسلام در باب مشروعیت سیاسی، رهنمون گردد. از این‌رو، با روش تحلیل گفتمان میشل فوکو در بیان اشتراکات و افتراقات دو دیدگاه، نشان داده شد که ابن تیمیه، به دلیل خلط در مفهوم امامت، نتوانسته است در نظریه‌پردازی موفق عمل کند. دیدگاه وی اشکالاتی نظیر تناقض‌گویی، دخیل دانستن مردم در امر مشروعیت‌سازی، ارائه معیارهای غیر واقع‌نما، سکولاریزه کردن جامعه، مشروعیت‌بخشی به حکومت‌های فاسد و خودکامه دارد. در مقابل، علامه حلّی به دلیل استفاده صحیح از عقل و نقل، توانسته است به صورت منطقی، دیدگاه خود را در باب مشروعیت سیاسی، مبتنی بر جهان‌بینی صحیح اسلامی قرار داده، آن را ناشی از اراده تشریعی خداوند متعال بداند که فقط از طریق نصب الهی محقّق می‌گردد.

این كتاب، كتاب مختصر و مفیدى است كه دربردارنده مباحث اصول دین و عمده مباحث كلامى است و از هشت فصل تشكیل شده است: فصل اول كه شامل هفت مبحث مى شود و درباره امور عامه است و داراى بحث‌ هایى مانند وجود و عدم، امكان و وجوب، قدم و حدوث مى باشد. فصل دوم كه آن هم هفت مبحث دارد و درباره جواهر و احكام آن‌ ها است. فصل سوم داراى بیست مبحث است و در مورد اعراض بحث مى كند. فصل چهارم، شانزده مبحث دارد و راجع به اثبات واجب الوجوب و بررسى صفات ثبوتى و سلبى حق تعالى است. فصل پنجم، هفت مبحث دارد و درباره عدل الهى است و شامل بحث‌ هاى مربوط به حسن و قبح عقلى، افعال عباد، تكلیف، لطف، آلام، ارزاق، آجار و اسعار مى باشد. فصل ششم درباره نبوت است و چهار مبحث دارد: لزوم بعثت انبیا، عصمت انبیا، اثبات نبوت حضرت محمد صلى الله علیه و آله و كرامات. فصل هفتم شامل چهار مبحث و راجع به امامت مى باشد و به بحث‌ هایى در مورد لزوم نصب امام، عصمت امام، اثبات امامت امیرالمؤمنین و سایر ائمه معصوم علیه السلام مى پردازد. و بالأخره فصل هشتم درباره معاد است و چهار بحث دارد و شامل مطالبى مانندِ حقیقت انسان، صحت عدم بر عالم، استحقاق ثواب و توبه است.
آغاز كتاب: بسمله ، الحمد لله المتوحد بالجلال المفترد بالكمال . انجام كتاب: إلي رحمة ربه رب العباد و شفاعة نبيه محمد و آله الأمجاد ]الذريعه 1/63 ، مكتبة العلامة الحلي ، سيد عبدالعزيز طباطبائي 25-26: ملي ، تهران 10/630 ؛ مجلس شورا 25/394 ؛ ملي 10/630 ؛ ايضاح المكنون 1/10؛ هدية العارفين 1/284؛ تاسيس الشيعه 398؛ معجم التراث الكلامي 1/100[

علامه حلي پس از اختصار كتاب «مصباح المجتهد» شيخ طوسي در ابواب هفتگانه كتاب «منهاج الصلاح في مختصر المصباح» خود، بدرخواست وزير محمد بن محمد قوهدي مسائلي از اصول دين را كه عامه مكلفين بدان احتياج دارند با عنوان «الباب الحادي عشر» به ابواب هفتگانه كتاب خود اضافه نمود. و از آنجا كه آخرين باب از ابواب كتاب «منهاج الصلاح في مختصر المصباح» علامه مشتمل بر مسائل اصول عقايد بوده و مباحث آن بيشتر از ديگر ابواب كتاب مورد نياز مردم بوده بنابراين باب يازدهم كتاب بصورت يك كتاب مستقل در آمده و شروح متعددي بر آن نگاشته شده است. مطالب كتاب «الباب الحادي عشر» بترتيب ذيل است: فصل اول - در اثبات واجب الوجود. فصل دوم - در صفات ثبوتيه. فصل سوم - در صفات سلبيه. فصل چهارم - در عدل. فصل پنجم - در نبوت نبي (ص) فصل ششم - در امامت. فصل هفتم - در معاد. «حبيب الله عظيمي» مؤلف کتاب معتبري در ادعيه نگاشته است بنام - مصباح المتهجد - که علامه حلي، حسن بن يوسف بن مطهري متوفي 726 هـ. ق. آن را در 10 باب مرتب نموده و بنام منهاج الصلاح - موسوم داشته است. سپس بر اين 10 باب، يک باب ديگر افزوده است که کلاً 11 باب شده و در اين باب يازدهم از مسائل کلامي و اعتقادي سخن رفته و بصورت مستقل و بنام - الباب الحاديعشر- معروف گشته که همين كتاب موجود است و چاپ شده. در هفت فصل 1- اثبات واجب الوجود 2- صفات ثبوتيه 3- صفات سلبيه 4- عدل 5- نبوت 6- امامت 7- معاد. (فاضل) مؤلف پس از اينكه مصباح المتهجد شيخ طوسي را ملخص و مرتب بر ده باب نمود و بنام منهاج الصلاح في مختصر المصباح موسوم داشت بدرخواست وزير خواجه عزالدين محمد قوهدي يكباب بر ده باب آن كتاب افزوده اين باب يازدهم شامل عقايد اماميه و از مختصرات كتب كلاميه است كه جداگانه تدوين و چاپ شده و داراي شروحي است. (مهدي ولايي) شيخ طوسي كتابي دارد بنام مصباح المتهجد و در آن از عبارات و ادعيه لازم بحثها كرده است بعدها محمد بن محمد القوهدهي از علامه حلي مي خواهد كه اين كتاب را مختصر كند. علامه چنين مي كند و آنرا در ده باب مختصر مي كند و بنام «مختصر المصباح» انتشار مي دهد و چون متوجه ميشود كه مكلف احتياجي بشناخت خدا و واجب الوجود نيز دارد لذا باب يازدهمي باين كتاب اضافه مي كند و آنرا باب الحادي عشر مي نامد اين باب درمعرفت حق و معارف ربوبي است. او پس از انضمام باب يازدهم كتاب حاصل از ده باب «مختصر المصباح» و اين باب را سر هم «بهج الصلاح في مختصر المصباح» نام مي گذارد. كتاب «الباب الحادي عشر» شامل هفت فصل است (عبدالله انوار) مؤلف کتابي در تلخيص <المصباح> شيخ طوسي (460 ق) در ده باب نگاشت، پس از آن باب يازدهمي در اصول دين و معتقدات اماميه بدان افزود که بعدها به تنهايي جدا گشته و رساله اي مستقل شد، اين رساله از ديرباز اهميت بسياري يافته و حواشي و شروح و ترجمه هاي بسياري بدان نگاشته شده است. اين رساله از متون موجز کلامي شيعه و در بيان اعتقادات آنان است. چون مؤلف، «مصباح المجتهد» شيخ طوسي را با عنوان «منهاج الصلاح في مختصر المصباح» تلخيص کرد، به خواهش وزير خواجه عزالدين محمد بن محمد قوهدي باب ديگري در اعتقادات به آن کتاب افزوده و به باب حادي عشر موسوم داشت. اين اثر با توجه به اختصار و پر محتوا بود رساله فوق، از کتاب اصلي جدا و به عنوان يک کتاب مستقل کتابت و شناخته شد. علامه حلي در اين باب از اصول دين آنچه را به اجماع علما و بر هر مسلماني واجب است چنين بر مي شمارد: شناخت خداوند و صفات ثبوتيه و سلبيه او، و آنچه بر او صحيح و ممتنع است، شناخت نبوت، امامت و معاد. وي اين باب را در هفت فصل ارائه کرده است. آغاز كتاب: الباب الحادي عشر فيما يجب علي عامة المكلفين من معرفة اصول الدين اجمع العلماء كافة علي وجوب معرفة الله انجام كتاب: فان الامر بالماضي و النهي عنه عبث. و تجويز التاثير و الامن من الضرر ... [الذريعة31/5 و 3/135و 13/118 و 3/5؛ مرعشي 33/314 و 32/544 و24/232و1/82 و 3/194و 36/295 و6/232و 18/47و 18/77و 18/202 و 19/307 و 13/353و 16/321 و 27/120و 23/133 و 29/585 و 34/842 و 37/293؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1201؛ التراث العربي 1/367؛ فهرست سپهسالار 3/232-233؛ عکس مرکز ميراث اسلامي 1/78 و 3/219-220؛ آية الله فاضل خوانساري 1/212 و1/254؛ الهيات مشهد 2/712؛ فهرست آستان قدس 1/53 و 4/33-34؛ أعيان الشيعة 5/396؛ ريحانة الأدب 4/167-179؛ مركز احياء ميراث 4/33؛ آيت الله جليلي 240؛ حضرت معصومه 1/75 و 2/218؛ خاندان ميبدي 50؛ مدرسه آيت الله بروجردي 54؛ سيد محمد حسن امام جمعه 143؛ كتابخانه ملك 7/5و 6/203 و 9/55 و 9/351 و 5/265 و 5/303 و 5/433 و 5/437؛ كتابخانه وزيري 5/1714 و4/1232 و4/1326؛ حوزه علميه امام صادق 2/56 و 2/110 و 2/130؛ مدرسه فيضيه 2/393 و 2/60 و 2/60 و 2/121؛ كتابخانه ملي 4/427 و 9/178 و 12/218 و 14/161و 15/158 و 16/44 و 12/381 و 14/216و 6/783 و 11/555 و 16/366 و 13/350؛ الهيات تهران ص 235و 252و 261؛ مجلس سنا 1/60؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/72، فهرست كتب خطي آستان قدس رضوي: 1/53؛ التراث العربي: 1/367؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1093؛ مدرسه نواب 518؛ عكسي مركز احياء ميراث 5/57؛ دليل المخطوطات 1/52 و 1/149؛ علامه طباطبايي 2/117؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1458 و 1494؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/281؛ مجلس شورا 9/178 و 10/729 و 7/325 و 12/38 و 17/25 و 16/256 و 14/243و 22/7و 16/290و 16/327 و 22/346 و 1/219/27؛ ملي فارس 1/287 و 2/307؛ دانشگاه تهران 3/542 و 13/3143 و 13/3209 و 17/169 و 16/503؛ فيلم دانشگاه 1/740؛ جعفريه زهان ص 67؛ مدرسه خان ص 40؛ مدرسه صدر بازار 2/371؛ آستانه قم ص 232؛ حضرت شاهچراغ 2/190 و 2/194؛ نشريه 5/78 و 7/519 و 17/229 و 7/230 و 11/926 و 7/279 و 13/229 و 13/387 و 11/695؛ ‌اهدائي به آستان قدس ص 352؛ چهار كتابخانه مشهد ص 224؛ نسخه پژوهي 3/70؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 81؛ مهدوي، مصلح الدين ص 112؛ شيخ علي حيدر 2/231 و 2/249 و 3/638؛ تراثنا س6ش/4 91؛ امام صادق چالوس ص 279 و 303؛ رايانه ملي ص 271 و 1809؛ عكسي مرعشي 3/215؛ التراث العربي 1/367؛ معجم التراث الكلامي 2/7-10؛ عكسي مرعشي 3/334؛ ميراث شهاب س9ش/2 40؛ دهگان ابراهيم 2/371؛ ملي 6/783، 10/322؛ مكتبة امير المومنين 1/164؛ نشريه 11/663 و 11/707؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: الباب الحادي عشر (ترجمه) (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) الباب الحادي عشر (ترجمه و شرح) (-) الباب الحادي عشر (ترجمه) (-) شرح الباب الحادي عشر (-) هداية الاصول = شرح باب حادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (ب) (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) مقتبس الاثر في شرح الباب الحادي عشر (-) فتح مستغلق الزهر في شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) حاشية الباب الحادي العشر (-) شرح الباب الحادي عشر (ب) (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (ج) (-) شرح الباب الحادي عشر (ج) (-) الباب الحادي عشر (ترجمه) = منظومه در عقائد (-) ذخيرة المحشر في شرح الباب الحادي عشر (-) شرح باب حادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح باب حادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (ب) (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح باب الحادي عشر (-) حاشية الباب الحادي العشر (-) شرح الباب الحادي عشر (-) شرح الباب الحادي عشر (ب) (-) المجمع السابع في خلاصة معرفة اصول الدين (-) شرح الباب الحادي عشر (-) الباب الحادي عشر (ترجمه) مجلسي، محمد باقر بن محمد تقي (1037-1110) النافع يوم الحشر في شرح الباب الحادي عشر = شرح باب حادي عشر فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (-826) شرح الباب الحادي عشر واعظ استرآبادي، سلطان حسين بن سلطان محمد (987-1082) نتايج النظر في توضيح شرح الباب الحادي عشر كاشاني، حبيب الله بن علي مدد (1262-1340) نظم الباب الحادي عشر = الكلام (ارجوزة) زنجاني، علي بن محمد حسين (-1136) الباب الحادي عشر (ترجمه) = اصول خمسه كاشاني، نورالدين عبدالحسين (-10) شرح الباب الحادي عشر بهبهاني، محمد جعفر بن محمد علي (1178-1259) الباب الحادي عشر (ترجمه) اشرفي جرجاني، عبدالحي بن عبدالوهاب (-959) السراج المنير تنكابني، محمد بن سليمان (1234-1302) الباب الحادي عشر (ترجمه و شرح) = شرح الباب الحادي عشر رضوي قمي، محمد بن محمد باقر (1100-1160) شرح الباب الحادي عشر = حاشية الباب الحادي عشر حسيني، عبدالله بن شرفشاه (-10) لوازم الدين عزلتي خلخالي، ادهم (-1052) مفتاح الباب الحادي عشر = شرح باب حادي عشر = مفتاح اللباب جرجاني، ابوالفتح بن مخدوم (-976) جامع الدرر في شرح الباب الحادي عشر رازي، خضر بن محمد (-850) مفتاح الغرر لفتح الباب الحادي عشر = منتخب جامع الدرر رازي، خضر بن محمد (-850) جامع الدرر في شرح باب حادي عشر ابن وردي، عمر بن مظفر (691-749) كنز الفوائد محمد حسين بن محمد صالح (-) مطارح النظر في شرح الباب الحادي عشر طريحي، صفي الدين بن فخرالدين محمد (-12) شرح النافع يوم الحشر في شرح باب الحادي العشر قمي، محمد طاهر بن محمد حسين (-1098) معين الفكر = شرح باب حاديعشر ابن ابي جمهور، محمد بن علي (838-906) معين المعين في أصول الدين ابن ابي جمهور، محمد بن علي (838-906) تبصرة‌ البشر في شرح الباب الحادي عشر شانه تراش شوشتري، محمد باقر بن محمد رضا (-12) حاشية الباب الحادي العشر عبدالباقي بن محمد حسين (-12) روضة الانوار و زبدة الافكار عبدالباقي بن محمد حسين (-12) ذخيرة يوم المحشر في شرح الباب الحادي عشر عبدالباقي بن محمد حسين (-12) شرح الباب الحادي عشر خواجگي شيرازي، محمد بن احمد (-10) الباب الحادي عشر (ترجمه) خواجگي شيرازي، محمد بن احمد (-10) جامع در ترجمه نافع حسيني شهرستاني، محمد علي بن محمد حسين (1280-1344) هادي البشر في شرح باب حادي العشر گيلاني، نظر علي بن محسن (-1217) فتح الباب في شرح الباب الحاديعشر واعظ گيلاني، عبدالوحيد بن نعمت الله (-11) مفتاح الباب الحادي عشر = شرح باب حادي عشر = مفتاح الباب الحادي عشر = مفتاح اللباب شريفي حسيني، ميرزا مخدوم بن سيد شريف (-995) حجة المسترشدين و سند الموحدين امام جمعه خوئي، محمد امين بن يحيي (-1367) شرح الباب الحادي عشر توني، عزالدين بن محمد اشرف (-11) شرح الباب الحادي عشر احسائي، صالح بن زين الدين (-13) التعليقة علي النافع يوم الحشر في شرح الباب الحادي عشر طواري يزدي، عباس بن محمد (-15) الباب الحادي عشر (ترجمه و شرح) عبدالكريم بن حسنعلي (-13) شرح الباب الحادي عشر ندوشني يزدي، سلطان حسين بن محمد (-11) الباب الحادي عشر (ترجمه) موسوي شهرستاني، محمد بن تقي (-11) ذخر البشر في شرح الباب الحادي العشر حسيني زنجاني، محمود بن ابي الفضائل (-1375) شرح الباب الحادي عشر سامغاني، حسين بن محمد (-) الباب الحادي عشر (ترجمه) = شرح مدخل البشر شريف، عبدالعظيم بن محمد مقيم (-) حاشية النافع يوم الحشر آملي، عطاء الله بن مسيح (-10) حاشية الباب الحادي عشر آملي، عطاء الله بن مسيح (-10) الباب الحادي عشر (ترجمه و شرح) اصفهاني، محمد باقر بن محمد حسين (-12) الباب الحادي عشر (ترجمه) حسني، شكرالله بن جمشيد (-12) حاشية باب الحادي عشر استرآبادي، علي اكبر (13-13)

علامه، به درخواست فرزندش فخرالمحققين، خلاصه اي از مباحث علم كلام را در 13 فصل اين كتاب به ترتيب زير بيان نموده است: 1- تقسيم معلومات 2- اقسام ممكنات 3- احكام معلومات 4- احكام موجودات 5- اثبات واجب الوجود 6- احكام صفات واجب الوجود 7- آنچه بر خداوند متعال محال است 8- عدل 9- فروع دين 10- نبوت 11- امامت 12- امر به معروف و نهي از منكر 13- معاد «حبيب الله عظيمي» كتاب ملخص قواعد علم كلام است كه بجهت فرزندش فخرالمحققين تأليف نموده. رساله مرتب است بر13فصل و با شرحش موسوم بارشاد الطالبين بچاپ رسيده. (مهدي ولايي) علامه درين كتاب مبادي كلام شيعي و رؤوس مطالب اصولي را آورده است و قصد او از اين نگارش برآوردن خواهش فرزند خود محمد است. او درين نسخه از معلومات مقدماتي شروع ميكند و پس از بيان مطالبي در امور عامه بالهيات مي رسد و درين جابتفصيل مطالبي راجع به الهيات مي آورد و بآخر نيز اصول دين و مذهب شيعه رامي نگارد. در حقيقت قسمت اول اين كتاب همان بحث توحيد اصول دين است (عبدالله انوار) مؤلف در اين کتاب جامع، موضوعات کلامي و آنچه در مورد اصول دين است، به جهت فرزندش فخرالدين محمد در 13 فصل مختصر کرده است با اين عناوين: فصل اول: في تقسيم المعلومات، الثاني: في اقسام الممکنات، الثالث: في احکام المعلومات، الرابع: في احکام الموجودات، الخامس: في اثبات واجب الوجود، السادس: في احکام هذه الصفات، السابع: فيما يستحيل عليه تعالي، الثامن: في العدل، التاسع: في فروع العدل، العاشر: في النبوة، الحادي عشر: في الامامة، الثاني عشر: في الامر بالمعروف و النهي عن المنکر، الثالث عشر: في المعاد و پيش از 702 آن را بپايان رسانيده است. نجم الدين خضر بن شمس الدين محمد بن علي رازي حبلرودي پس از اينكه از استاد خود (شمس الدين محمد بن سيد شريف گرگاني 828) دور شده و از شيراز به نجف رسيده بود در همانجاگاهي كه هنوز استاد زنده بود پرداخت باينكه گزارشي براي اين كتاب بنويسد و آنرا بنام تحقيق المبين در مدرسه رتبيه در حله سيفيه نزديك به بامداد يكشنبه سيم ذيقعده 828به پايان رساند (ش397ج4طوس _ روضات الجنات ص 264) علامه، به درخواست فرزندش فخرالمحققين، خلاصه اي از مباحث علم كلام را در 13 فصل اين كتاب به ترتيب زير بيان نموده است: 1- تقسيم معلومات 2- اقسام ممكنات 3- احكام معلومات 4- احكام موجودات 5- اثبات واجب الوجود 6- احكام صفات واجب الوجود 7- آنچه بر خداوند متعال محال است 8- عدل 9- فروع دين 10- نبوت 11- امامت 12- امر به معروف و نهي از منكر 13- معاد «حبيب الله عظيمي» آغاز كتاب: بسمله الحمدلله المنقذ من الحيرة و الضلال المرشد الي سبيل الصواب ... . اما بعد فهذا کتاب نهج المسترشدين في اصول الدين. . الفصل الاول في تقسيم المعلومات انجام كتاب: اظهار الايمان و ابطال الکفر و لکن هذا آخرما نورده في هذه المقدمة و من اراد التطويل ... . المسمي بنهاية المرام في علم الکلام ... . بکتابي منتهي الوصول و المناهج وغيرها ... محمد و آله نجوم الاهتداء ]الهيات مشهد 3/903 و 2/356؛ الذريعة 24/427 و 24/424؛ التراث العربي 5/424 و 425؛ مشارعربي 976؛ مکتبة العلامة الحلي ص 214-216؛ فهرست دانشگاه تهران 3/635 و 8/222 و؛ فهرست سپهسالار 5/739؛ مرعشي 1/19و 20/272و 7/84 و 4/259 و 2/355 و 11/94و 18/64و 18/198و 21/207 و 27/121و 26/283 و 22/288 و 37/635؛ الفبايي آستان قدس 594؛ فهرست آستان قدس 4/268-269 و 11/422؛ مركز احياء ميراث اسلامي 3/97؛ آيت الله جليلي 316؛ امام صادق قزوين 1/286؛ كتابخانه هاي گلپايگان 95؛ كتابخانه وزيري 3/843 و 5/1547 و 3/923؛ ش 1030دانشگاه؛ كتابخانه ملي 8/358 و 13/7 و 16/122 و 10/274 و 19/314؛ الهيات تهران ص 183و 377 و 733؛ كتابخانه ملك 5/419؛ ذريعه 24: 424؛ عكسي مركز احياء 4/146و 2/318؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1536 و 1557؛ بروكلمان، ذيل 2/208؛ عكسي مرعشي 2/309؛ مجلس شورا 14/237و 16/367 و 2/634/29؛ جعفريه زهان ص 106؛ حضرت شاهچراغ 3/121؛ فيلم دانشگاه 2/41؛ دانشگاه 3/635؛ كشف الحجب 597؛ آستانه قم ص 180؛ دانشگاه تهران 17/169؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/261؛ ذريعه 24/424؛ اعلام 2/1478 علامه حلي؛ طبقات 8/52 حسن؛ مؤلفين 2/669؛ نشريه 6/351و 4/416 و 5/303 و 5/610 و 11/928 و 11/929 و 7/41 و 11/700 و 11/707 و 11/723؛ اهدائي به آستان قدس ص 247 و 354؛ چهار كتابخانه مشهد ص 428؛ الفبائي آستان قدس ص 679؛ شيخ علي حيدر 3/625؛ تراثنا س13ش/4 141؛ تربيت ص 74؛ رايانه ملي ص 2675 و 2856؛ مجلس شورا 32/294؛ مكتبة اميرالمؤمنين 4/490 و 4/489؛ شورا 1/122/33؛ رايانه آستان قدس؛ مكتبة العلامة الحلي ص 214-217؛ دنا 10/905-907؛ معجم التراث الكلامي 5/429. [ شرح و حواشي: شرح نهج المسترشدين (-) حاشية نهج المسترشدين في اصول الدين (-) شرح نهج المسترشدين (-) شرح نهج المسترشدين (-) شرح نهج المسترشدين (-) إرشاد الطالبين إلي نهج المسترشدين فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (-826) معراج اليقين في شرح نهج المسترشدين فخرالمحققين، محمد بن حسن (682-771) التحقيق المبين في شرح نهج المسترشدين رازي، خضر بن محمد (-850) موصل الطالبين الي شرح نهج المسترشدين نصيرالدين كاشي، علي بن محمد (-755) تذكرة الواصلين في شرح نهج المسترشدين اعرجي، نظام الدين محمد (-8) مناهج الراشدين في شرح نهج المسترشدين حسيني عسكري، علي بن ابوالقاسم (-12) شرح نهج المسترشدين خوئيني، محمد حسن بن مصطفي (-13) حاشية شرح نهج المسترشدين خوئيني، محمد حسن بن مصطفي (-13) سراج المستبصرين في شرح نهج المسترشدين كرمانشاهي، محمد مهدي بن محمد محسن (-1346)

شامل 7 باب - باب اول در نظر 2- در حدوث 3- در اثبات الصانع 4- در عدل 5- در نبوت حضرت محمد (ص) 6- در امامت 7- در معاد. [الهيات مشهد 2/193] شرح و حواشي: معارج الفهم في شرح النظم علامه حلي، حسن بن يوسف (648-726)