آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

انسان موجودی است دارای کرامت ذاتی و این امر بدون وجود حقوق ذاتی برای حقیقت انسان قابل تصور نیست، زیرا کرامت نوعی ارزش دادن و ترجیح انسان از جهت انسانیت است و این معنا مستلزم آن است که انسان دارای حقوق فطری، طبیعی و اجتماعی از قبیل حق حیات و... باشد. حق حیات انسان مادر و ریشۀ سایرحقوق است و بحث از آن، چه به لحاظ تکوین و چه به لحاظ تدوین، از گذشته‌های دور مطرح بوده و اندیشمندان همواره مسئلۀ حق حیات انسان را تجزیه، تحلیل و بررسی کرده‌اند: حقوق‌دانان از بعد حقوقی، علمای علم اخلاق از بعد اخلاقی، فقها از بعد فقهی و مفسران از بعد دیگر. پیشینۀ فقهی بحث طولانی است. در مقالۀ حاضر نویسنده برخی از مبانی تربیتی حق حیات انسان را تجزیه و تحلیل کرده است

بررسی مباحث علوم قرآنی از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. نویسنده به برخی از عناوین علوم قرآنی همچون وحی، نزول، اعجاز قرآن، محکمات، متشابهات و نسخ از دیدگاه علامه پرداخته و از بررسی آن ها نتایجی بدست آورده است که به اختصار به آن ها اشاره می شود. وحی از دیدگاه علامه نوعی سخن گفتن خدا با پیامبر خویش و شعوری مرموز و مخصوص است. علامه معتقد است که قرآن دو گونه نزول دارد، یکی نزول دفعی و دیگری نزول تدریجی است. از منظر علامه قرآن برای همة اقشار مردم معجزه است. علامه معتقد است محکمات آیاتی هستند که معنی و مراد آن روشن است و با معنی غیر مراد اشتباه نمی شود. اما متشابهات آیاتی هستند که مقصود از آن برای فهم شنونده، روشن نیست و با ارجاع آن ها به محکمات، معانی آن ها واضح شده و در نتیجه همان آیات متشابه، محکم می شوند. نسخ و امکان وقوع آن در نزد علامه از مسلّمات است، اما با توجه به شرایطی که برای نسخ قائل هست، تنها به نسخ هشت آیه از جمله آیة صفح معتقد است.

در این پایان نامه، موضوع «صحابه در قرآن» با تأکید بر مسأله مورد نزاع شیعه و اهل تسنّن، یعنی عدالت بررسی شده است: در بخش اول، معنای لغوی «صحابه» با استفاده از منابع اصیل لغت بررسی شده و سپس به معنای اصطلاحی آن پرداخته شده و دو شرط لزوم پیروی کردن و طولانی بودن مدت مصاحبت مورد تأکید قرار گرفته و سپس نظر عامّه و خاصه درباره معنای «صحابه» و نیز دیدگاه های مختلف در معنای عدالت بررسی و نقد شده است. در بخش دوم، برای تأیید نظر شیعه درباره عدالت صحابه، به چهل و پنج آیه از قرآن کریم استناد شده است و پس از بررسی میزان دلالت این آیات، به بیان نظر علمای اهل سنّت در تفسیر آن آیات پرداخته و نتیجه گرفته شده است که صحابه از حیث عدالت چند دسته اند: برخی در بالاترین درجه عصمت، برخی عادل، برخی مسلمان فاسق و برخی منافق بوده اند. در بخش سوم، از ادلّه قرآنی اهل سنّت بر عدالت تمامی صحابه، شش آیه از میان تفاسیر اهل سنّت به ترتیب تاریخی ذکر شده و مورد نقد قرار گرفته و نیز روشن گردیده است که عدالت صحابه در زمان پیغمبر(ص) و قرون اول مطرح نبوده و سپس بر قرآن تحمیل شده است و هیچ یک از آیات مزبور نه تنها دلالتی بر عدالت تمامی صحابه ندارد، بلکه گاهی همین آیات بر فسق برخی از صحابه دلالت می کند.

اعتقادات، زیربنای نظام اخلاقی و احکام عملی دین اسلام است. شیوه های گوناگونی در تبیین این اعتقادات رایج است که هر کدام کاستی ها و محسناتی دارد. قرآن کریم توانسته است با روش های فراگیر و جذّاب، راه باورمندی به مسائل اعتقادی را هموار سازد و در این زمینه، روشی خاص دارد و با پیوند شیوه های دلیل گرایانه و اقتدا معیاری، راهی نو ترسیم می کند. نگارنده، با رویکردی قرآنی به مسأله اعتقادات، ابعاد گوناگون مسائل اعتقادی را بررسی کرده که برخی نتایج به دست آمده بدین قرار است: 1. قرآن، میان ضرورت هر یک از اصول اعتقادی و جوانب و ابعاد آن، تفکیک قائل می شود; اصل هر کدام را از اثبات بی نیاز می داند; ولی جوانب هر اصل را نیازمند اثبات می شمرد و برای آنها استدلال می آورد. 2. از دید قرآن، گاهی به اجمال، باید به غیب ایمان داشت، و گاهی به تفصیل، مواردی متعلّقات ایمان برشمرده شده است. 3. از جهات بینشی و تربیتی می توان تقدّم و تأخّرهایی را برای هر یک از اصول اعتقادی در نظر گرفت. 4. قرآن در ارائه اصول اعتقادی از شیوه های استدلالی، تربیتی، هنری، فطری و ارشادی بهره گرفته است.

آنچه که اکنون پیش رو دارید رساله ای با عنوان«سیمای مخبتین در قرآن و روایات» است. در قرآن مجید و در روایات چون زیارت امین الله به واژه مخبتین اشاره شده است. اصطلاح اخبات در علم اخلاق و سیر و سلوک بسیار مهم است اما کمتر مورد توجه و مطالعه و تحقیق قرار گرفته و بحمدالله در این اثر از زوایای مختلف آن را بررسی کرده ایم. ما در این رساله پس از مقدمه به کلیات بحث تحت عنوان بخش اول پرداخته ایم. در این بخش ابتدا به مفهوم شناسی اخبات از نظر لغت و اصطلاح پرداخته و مترادفات آن را نیز مورد بحث قرار داده ایم. کلماتی از قبیل تواضع، خشوع، سکینه، اطمینان، خوف و خشیت، اخلاص و انابه به عنوان واژه های هم معنا و یا نزدیک به کلمه اخبات بحث شده و پس از آن سیر تاریخی بحث از اخبات را بیان کردیم. در بخش دوم رساله به سیمای مخبتین پرداخته و پس از بیان مصادیق اعلای مخبتین صفات آنان آن گونه از قرآن مجید و روایات بدست می آید چون خوف از خداوند در اثر ذکر و یاد او، صبر و .... بیان شده و توضیح داده ایم که مخبتان در ابتدا بر اثر ذکر الهی به خوف و خشیت می رسند و سرانجام به اطمینان و آرامش، ضمناً اقسام درجات و آثار اخبات نیز بیان شده است. در بخش پایانی رساله به آفت شناسی یا موانع اخبات پرداخته، اعراض از یاد خداوند و نسیان الهی و کبر و هوای نفس و حب دنیا و تصرف شیطان و تلوّن مورد بحث قرار گرفته و ادله قرآنی و حدیثی هر کدام در ارتباط با اخبات بیان شده است.

نگارنده در این نوشتار، اصول، مبانی و کلّیات روش ها و فنون تدریس و تعلیم در نظام آموزشی اسلامی را بر اساس منابع قرآن و حدیث، مورد پژوهش قرار داده و مطالب و موضوعات را در دو فصل و هفت بخش تنظیم و ارائه کرده است. این روش ها از چهار مجرا در قرآن معرّفی شده اند: بخشی از آن مربوط است به روش هایی که خود قرآن، به نحو خاص در بیان آموزش ها از آن سود جسته و در شکل و نظام آیات و جملات و کلمات آن، تجلّی یافته است؛ مانند استفاده از روش داستان گویی و تمثیل یا استدلال و جدلِ خداوند با مخاطبان ، اعم از مسلمانان، اهل کتاب، مشرکان و کافران و منافقان، و موارد فراوان دیگر از این قبیل. قسمت دیگری از این روش ها با نقل چگونگی برخورد پیامبران الهی با قوم خویش در قرآن معرّفی شده است و سرانجام، گاهی قرآن با نقل قول و عملکرد بعضی افراد غیر از پیامبران، کارایی روش آنان را متذکّر می شود (مانند نقل داستان سامری و بنی اسرائیل). حتّی ممکن است در برخی موارد، این شیوه ها توسط شیطان اعمال شده باشد که قرآن با ذکر آن، تنها به مطلق اثرگذاری این روش ها تأکید دارد، ضمن آن که سوء استفاده هایی را که از این روش ها شده و می شود، مورد طعن قرار می دهد. در روایات نیز همین روش ها، به علاوه روش های دیگری، به صورت مستقیم و غیر مستقیم، مطرح شده است. فصل اوّل، مشتمل بر چهار بخش، به طرح مباحث کلّی و تعریف و تبیین موضوع می پردازد. این فصل، در چهار بخش، اصل مسئله، ضرورت تحقیق، سؤالات، اهداف و فرضیه ها، روش، پیشینه و محدودیت های تحقیق را بررسی می کند. فصل دوم به بخش عمده یافته های تحقیق درباره موضوع اصلی اختصاص دارد. در این فصل، ابتدا چند موضوع مهم مطرح شده است و سپس در بخش دوم، روش های کلّی تعلیمی در شاخه های مستقیم و غیر مستقیم مورد بحث قرار گرفته است. بخش سوم نیز به طور مشروح، فنون خُرد تعلیم را با توجّه به اهداف آموزشی ذیل تقسیمات سه گانه حیطه های عاطفی، شناختی و روانی - حرکتی پیش کشیده و معرّفی نموده است. هر کدام از حوزه های یاد شده، به خودی خود، دارای تقسیمات و انشعاباتی است و انواع متعدّد دیگری را در بر می گیرد. در سیر نگارش تمام مطالب، تلاش نگارنده این بوده است تا مصادیق و دیدگاه های آموزشی اسلام را با نگاه خاص علوم قرآنی عرضه کند. به عنوان مثال، در بخش دوم از فصل دوم، انواع روش های تعلیم را از این دیدگاه، بررسی کرده است. از دیدگاه مستقیم، روش هایی از قبیل: سخنرانی، گفتگو، پرسش و پاسخ، مباحثه، مجادله آمده که البته منظور از مجادله، مجادله به نحو اَحسن است و با مناظره، تشابه ها و تفاوت هایی نیز دارد. روش های غیر مستقیم نیز می تواند به دو گونه روش های مشاهده ای و اکتشافی تقسیم شود. روش های مشاهده ای، شامل روش نمایشی، ایفای نقش، خطاب غیرمستقیم بیانی، خطاب غیرمستقیم عملی و تقلید از الگوست. روش های اکتشافی نیز عبارت است از: روش مقایسه ای، روش تمثیل، روش قصه گویی و روش خودآموزی از طریق خودآزمونی. نویسنده، در بخش سوم نیز در حیطه روش و فن مربوط به عاطفه و احساس، مراحلی را ذکر کرده است که عبارت اند از: استفاده از هنر در تعلیم، رعایت اصل تدریج، اصل عدم سختگیری، زمان آموزش و یادگیری، اراده، انگیزه، راهکارهایی برای جلب مشارکت ارادی فراگیر، و راهکارهایی برای جلب مشارکت غیر ارادی فراگیر.

بررسی روش های گوناگون قرآن کریم در مقابله با فرهنگ دوران جاهلی است. نویسنده در ضمن سه بخش، نخست کلیات تحقیق را مطرح نموده و سپس از فرهنگ جاهلی در اعتقادات، فرهنگ جاهلی در رفتار، خانواده در جاهلیت، و شعائر دینی در جاهلیت بحث نموده است. آنگاه به روش های مبارزه قرآن کریم با فرهنگ جاهلی پرداخته و در این راستا، توجه دادن به فطرت و وجدان، عقل گرایی و تحریک به تدبر و اندیشه، سفارش به علم و برهان و دوری از جدل و تقلید، الگوسازی در قرآن کریم، توجه دادن به پاداش و کیفر، توجه دادن به ورزش و عادت و زهد و ریاضت، تلقین، و روش های عملی مبارزه پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) با سنت های جاهلی را مورد بررسی قرار داده است

شخصیت ملکوتی ائمه معصومین (علیهم السلام) درابعاد مختلف راهگشای شیعیان ایشان و شیفتگان حقایق معنوی و علمی است. فرمایشات سید الساجدین، امام زین العابدین، (علیه السلام) که بیشتر به صورت ادعیه و مناجات و راز ونیاز ایشان در تاریکی ظلمت اموی از چشمی گریان و دلی سوزان سر چشمه می گرفته و عمدتاً در زبور آل محمد، صحیفه سجادیه، جمع گردیده، بعنوان اخت القرآن جلوه خاصی دارد چرا که هم از نظر فصاحت و بلاغت در زبان عرب درجه بالایی دارد و هم اینکه معارف بسیار والای عرفانی و اعتقادی و اجتماعی را در بر می گیرد و از این رو در این مجموعه سعی شده تا بینش توحیدی آن امام همام از میان ادعیه صحیفه سجادیه بر گرفته شده وبه صورتی مستقل همراه با بعضی شواهد قرآنی و شروح فلسفی ارئه شود.

خدای متعالی به انسان که در بدو تولّد هیچ نمی دانست، وسیله های شناخت و معرفت را عطا فرمود تا با به کارگیری آن ها، به مقام شاکران دست یابد. مقام شکر که حاصل علم و عمل است، این معنا را بیان می کند که در باطن انسان، دو کنش وجود دارد: یکی ذهنی و دیگری عاطفی، و عقل و دل که هردو باطن انسان را تشکیل می دهند، منشأ این دو کنش هستند.حال پرسش این است که اگر روان انسان واحد است، وجود دو عنصر عقل و دل چگونه تصوّر می شود. ارتباط این دو در وجود آدمی، چگونه توجیه می شود؟ آیا می توان گفت هر دو از نظر مصداق یک چیز و از لحاظ مفهوم دو چیزند؟ اگر چنین است، چرا دو کارکرد دارند؟ به نظر می رسد که انسان، یک حقیقت بیشتر نیست و طبع و ذهن و دل، جلوه های آن است. او حرکت درونی و تکاملی دارد. این حرکت، با تولّد آغاز می شود و به عقل مستفاد پایان می پذیرد. هدف این است که آدمی به صورت طبیعی، به مطلوب حقیقی اش که درک جمال الهی است، دست یابد. از آن جا که هر حرکت ارادی، دارای سه مؤلّفه آگاهی، شوق و عمل است، حرکت تکاملی و ارادی انسان نیز خالی از این سه نیست و این سه مؤلّفه، به منشأ و پایگاه نیاز دارند.پایگاه آگاهی، عقل، و منشأ شوق، دل است و عمل، برآیند این دو به شمار می رود. در حقیقت، معرفت، شأن عقل، و شوق، کار دل، و عمل، نمای بیرونی هر دو است. از تحقیق حاضر چنین نتیجه گرفته می شود که علم و اندیشه، کار عقل، و ایمان و باور، کار دل است; گرچه در برخی نصوص دینی، کار هر کدام به دیگری نسبت داده شده است. نتیجه نهایی این که عقل و قلب، دو وجهه یا دو جنبه از روح انسان هستند. به بیان دیگر، یک روح است که دو نمود دارد.